ଲିଥିୟମ

(Lithiumରୁ ଲେଉଟି ଆସିଛି)

ଲିଥିୟମ (ଏହା ଗ୍ରୀକ ଶବ୍ଦ ଲିଥୋସ୍ / Lithosରୁ ଅସିଛିମାନେ 'ପଥର') ହେଉଛି ଏକ ନରମ, ରୂପା ଭଳି ଧଳା ଦେଖାଯାଉଥିବା ଧାତୁ ଯାହାର ପ୍ରତୀକ Liପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ୩ । ଏହା ଏତେ ନରମ ଯେ ଏହାକୁ ଛୁରିଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ କଟା ଯାଇପାରିବ । ଏହା ଅନ୍ୟ ଧାତୁ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସବୁଠାରୁ ହାଲୁକା କିନ୍ତୁ ଏହା ସାନ୍ଧ୍ରତା (density) ଜଳର ଅର୍ଦ୍ଧେକ । ( ବିଗ୍ ବ୍ୟାଙ୍ଗ୍‌ର ପ୍ରଥମ କ୍ଷଣରେ ତିଆରି ତିନୋଟି ଧାତୁ ଭିତରୁ ଲିଥିୟମ ଅନ୍ୟତମ । ଅନ୍ୟଦୁଇଟି ହେଲେ ଉଦଜାନହିଲିଅମ - ଜୋତିର୍ବିଦଙ୍କ ଅନୁସାରେ ଏହି ଦୁଇଟି ମୌଳିକର ପରିମାଣ ଲିଥିୟମଠାରୁ ଅନେକ ଗୁଣରେ ଅଧିକ । )

Lithium,  3Li
Spectral lines of lithium
ସାଧାରଣ ଗୁଣ
ନାମ, ପ୍ରତୀକlithium, Li
Appearancesilvery-white (shown floating in oil)
ଉଚ୍ଚାରଣ/ˈlɪθiəm/ LI-thee-əm
Lithium in the periodic table
Hydrogen (other non-metal)
Helium (noble gas)
Lithium (alkali metal)
Beryllium (alkaline earth metal)
Boron (metalloid)
Carbon (other non-metal)
Nitrogen (other non-metal)
Oxygen (other non-metal)
Fluorine (halogen)
Neon (noble gas)
Sodium (alkali metal)
Magnesium (alkaline earth metal)
Aluminium (post-transition metal)
Silicon (metalloid)
Phosphorus (other non-metal)
Sulfur (other non-metal)
Chlorine (halogen)
Argon (noble gas)
Potassium (alkali metal)
Calcium (alkaline earth metal)
Scandium (transition metal)
Titanium (transition metal)
Vanadium (transition metal)
Chromium (transition metal)
Manganese (transition metal)
Iron (transition metal)
Cobalt (transition metal)
Nickel (transition metal)
Copper (transition metal)
Zinc (transition metal)
Gallium (post-transition metal)
Germanium (metalloid)
Arsenic (metalloid)
Selenium (other non-metal)
Bromine (halogen)
Krypton (noble gas)
Rubidium (alkali metal)
Strontium (alkaline earth metal)
Yttrium (transition metal)
Zirconium (transition metal)
Niobium (transition metal)
Molybdenum (transition metal)
Technetium (transition metal)
Ruthenium (transition metal)
Rhodium (transition metal)
Palladium (transition metal)
Silver (transition metal)
Cadmium (transition metal)
Indium (post-transition metal)
Tin (post-transition metal)
Antimony (metalloid)
Tellurium (metalloid)
Iodine (halogen)
Xenon (noble gas)
Caesium (alkali metal)
Barium (alkaline earth metal)
Lanthanum (lanthanoid)
Cerium (lanthanoid)
Praseodymium (lanthanoid)
Neodymium (lanthanoid)
Promethium (lanthanoid)
Samarium (lanthanoid)
Europium (lanthanoid)
Gadolinium (lanthanoid)
Terbium (lanthanoid)
Dysprosium (lanthanoid)
Holmium (lanthanoid)
Erbium (lanthanoid)
Thulium (lanthanoid)
Ytterbium (lanthanoid)
Lutetium (lanthanoid)
Hafnium (transition metal)
Tantalum (transition metal)
Tungsten (transition metal)
Rhenium (transition metal)
Osmium (transition metal)
Iridium (transition metal)
Platinum (transition metal)
Gold (transition metal)
Mercury (transition metal)
Thallium (post-transition metal)
Lead (post-transition metal)
Bismuth (post-transition metal)
Polonium (post-transition metal)
Astatine (halogen)
Radon (noble gas)
Francium (alkali metal)
Radium (alkaline earth metal)
Actinium (actinoid)
Thorium (actinoid)
Protactinium (actinoid)
Uranium (actinoid)
Neptunium (actinoid)
Plutonium (actinoid)
Americium (actinoid)
Curium (actinoid)
Berkelium (actinoid)
Californium (actinoid)
Einsteinium (actinoid)
Fermium (actinoid)
Mendelevium (actinoid)
Nobelium (actinoid)
Lawrencium (actinoid)
Rutherfordium (transition metal)
Dubnium (transition metal)
Seaborgium (transition metal)
Bohrium (transition metal)
Hassium (transition metal)
Meitnerium (unknown chemical properties)
Darmstadtium (unknown chemical properties)
Roentgenium (unknown chemical properties)
Copernicium (transition metal)
Ununtrium (unknown chemical properties)
Flerovium (unknown chemical properties)
Ununpentium (unknown chemical properties)
Livermorium (unknown chemical properties)
Ununseptium (unknown chemical properties)
Ununoctium (unknown chemical properties)
H

Li

Na
heliumlithiumberyllium
ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ (Z)3
ଶ୍ରେଣୀ, ବ୍ଳକgroup 1 (alkali metals), s-block
ପର୍ଯ୍ୟାୟperiod 2
ମୌଳିକ ପ୍ରକାର  alkali metal
ମାନକ ପରମାଣବିକ ଓଜନ (±) (Ar)6.94(1)
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋନ୍ ବିନ୍ୟାସ[He] 2s1
per shell
2, 1
ଭୌତିକ ଗୁଣ
ଅବସ୍ଥାsolid
ଗଳନାଙ୍କ453.69 K ​(180.54 °C, ​356.97 °F)
ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ1615 K ​(1342 °C, ​2448 °F)
Density near r.t.0.534 g/cm3
when liquid, at m.p.0.512 g/cm3
Critical point(extrapolated)
3223 K, 67 MPa
Heat of fusion3.00 kJ/mol
Heat of 147.1 kJ/mol
Molar heat capacity24.860 J/(mol·K)
 pressure
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T (K) 797 885 995 1144 1337 1610
Atomic properties
Oxidation states+1 ​strongly basic oxide
ElectronegativityPauling scale: 0.98
Atomic radiusempirical: 152 pm
Covalent radius128±7 pm
Van der Waals radius182 pm
Miscellanea
Crystal structurebody-centered cubic (bcc)
Body-centered cubic crystal structure for lithium
Speed of sound thin rod6000 m/s (at 20 °C)
Thermal expansion46 µm/(m·K) (at 25 °C)
Thermal conductivity84.8 W/(m·K)
Electrical resistivity92.8 n Ω·m (at 20 °C)
Magnetic orderingparamagnetic
Young's modulus4.9 GPa
Shear modulus4.2 GPa
Bulk modulus11 GPa
Mohs hardness0.6
CAS Number7439-93-2
ଇତିହାସ
ଆବିଷ୍କାରJohan August Arfwedson (1817)
First isolationWilliam Thomas Brande (1821)
Most stable isotopes of lithium
iso NA half-life DM DE (MeV) DP
6Li 7.5% 6Li is stable with 3 neutrons
7Li 92.5% 7Li is stable with 4 neutrons
6Li content may be as low as 3.75% in
natural samples. 7Li would therefore
have a content of up to 96.25%.
| references
ମଲିଥିୟ

ଧର୍ମ ସମ୍ପାଦନା

ପରମାଣବିକ ସଂରଚନା ସମ୍ପାଦନା

ସମସ୍ଥାନିକ ସମ୍ପାଦନା

ଇତିହାସ ସମ୍ପାଦନା

 
Johan August Arfwedson is credited with the discovery of lithium in 1817

ପେଟାଲାଇଟ (Petalite - LiAlSi4O10), ଯେଉଁଥିରେ ଲିଥିୟମ ରହିଥାଏ, ବ୍ରାଜିଲୀୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜୋସ ବୋନିଫାସିଓ ଡି ଆଣ୍ଡ୍ରାଡ଼େ ଇ ସିଲଭା ୧୭୦୦ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଆଡକୁ ତାଙ୍କର ସ୍ୱୀଡ଼େନ ଗସ୍ତ ବେଳେ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ । ଜୋହାନ ଅଗଷ୍ଟ ଆର୍ଫ୍ୱେଡ଼ସନ୍‌ ୧୮୧୭ରେ ଲିଥିୟମ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।

ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ପାଦନା

 
Satellite images of the Salar del Hombre Muerto, Argentina
 
World production trend of Lithium

ଲିଥିୟମ ବହୁଳ ମାତ୍ରାରେ ବ୍ୟବହାର ହଉଥିଲେହେଁ ଏହା ପ୍ରକୃତିକ ଭାବେ ଏହାର ମୂଳ ରୂପରେ ମିଳିନଥାଏ । ଏହାର ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ ଏହା ଏକ ବା ଏକାଧିକ ଅନ୍ୟ ମୌଳିକ ଓ ଯୌଗିକ ଗୁଡ଼ିକ ସହ ବାନ୍ଧି ହୋଇ ରହିଥାଏ । ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥରୁ ଏହା ଅତି ଅଳ୍ପ ପରିମାଣରେ ମିଳିଥାଏ; spodumene (LiAl(SiO3)2), amblygonite (Li,Na)AlPO4(F,OH)), lepidolite (KLi2Al(Al,Si)3O10(F,OH)2). ବ୍ୟବସାୟିକ ଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ଅଧିକାଂଶ ଲିଥିୟମ ବ୍ରିନ୍‌ସ୍ (brines)ରୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ତରଳ ଲିଥିୟମ କ୍ଳୋରାଇଡରେ ବୈଦୁତିକ ଚାର୍ଜ ପ୍ରବାହିତ କରାଇ ଲିଥିୟମ ବାହାର କରାଯାଏ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ପାଖାପାଖି ୩୯ ଟନ ଲିଥିୟମ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ।

ଉପସ୍ଥିତି

  • ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ: ୦.୦୦୬ ପିପିଏମ (ଓଜନ ଅନୁସାରେ)
  • ସୂର୍ଯ୍ୟ: ୦.୦୦୦୦୬ ପିପିଏମ (ଓଜନ ଅନୁସାରେ)
  • କାର୍ବନାସିୟସ ଉଲକା: ୧.୭ ପିପିଏମ
  • ଭୂତ୍ୱକ: ୨୦ ପିପିଏମ
  • ସମୁଦ୍ରଜଳ: ୦.୧୮ ପିପିଏମ
  • ମଣିଷ:
ଓଜନ ଅନୁସାରେ ୩୦ ପିପିବି
ଓଜନ ଅନୁସାରେ ୨୭ ପିପିବି

ଟୀକା ସମ୍ପାଦନା

ଆଧାର ସମ୍ପାଦନା

ବାହାର ଲିଙ୍କ ସମ୍ପାଦନା