ସିରୋସିସ୍
ସିରୋସିସ୍ /sɪˈroʊsɪs/ ଏକ ପ୍ରକାର ରୋଗ ଯେଉଁଥିରେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ କ୍ଷତି ଯୋଗୁ ଯକୃତ ଭଲ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ ନାହିଁ । ସ୍ୱାଭାବିକ ଭାବରେ ରୋଗ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଧୀରେ ବଢ଼ିଚାଲେ । ରୋଗ ଆରମ୍ଭରେ କୋଣସି ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରକାଶ ପାଏନାହିଁ । ରୋଗ ଖରାପ ଦିଗକୁ ଗତି କଲେ ଦୁର୍ବଳ ଲାଗେ, ଗଲୁ କରେ, ଗୋଡ଼ ନିମ୍ନଭାଗ ଫୁଲିଯାଏ, ଚମ ହଳଦିଆ ହୁଏ, ସହଜରେ କ୍ଷତ ହୁଏ, ପେଟରେ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ଜମିଯାଏ ଓ ପେଟ ବୁଢ଼ିଆଣି ବସା ପରି ଶିରାଳ ଦେଖାଯାଏ । ପେଟରେ ଜମିଥିବା ତରଳ ପଦାର୍ଥ ସ୍ୱତଃ ସଂକ୍ରମିତ ହୋଇଯାଇପାରେ । ଅନ୍ୟ ଜଟିଳତା ମଧ୍ୟରେ ହେପାଟିକ ଏନକେଫାଲୋପାଥି, ଏସୋଫେଗସରେ ଥିବା ସ୍ଫିତ ରକ୍ତନଳୀରୁ ରକ୍ତସ୍ରାବ ଓ କର୍କଟ ରୋଗ ହୋଇପାରେ । ହେପାଟିକ ଏନକେଫାଲୋପାଥି ହେଲେ ମାନସିକ ଦ୍ୱନ୍ଦ ହୁଏ ଓ ମୂର୍ଚ୍ଛା ହେବା ସମ୍ଭାବନା ରହେ । [୧]
| ସିରୋସିସ୍ | |
|---|---|
 ଗୋଟିଏ ଲୋକର ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ଯୋଗୁ ଜଳୀୟ ପଦାର୍ଥ ଜମି ବିରାଟ ଉଦର ଓ ଶୀରା ବହୁଳ କାପୁଟ ମେଡୁସା ଦେଖାଯାଉଛି । | |
| ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଓ ବାହାର ସ୍ରୋତ | |
| ସ୍ପେଶାଲିଟି | Gastroenterology |
| ଆଇସିଡ଼ି-୧୦ | K70.3, K71.7, K74. |
| ଆଇସିଡ଼ି-୯-ସିଏମ୍ | 571 |
| ରୋଗ ଡାଟାବେସ | 2729 |
| ମେଡ଼ିସିନ-ପ୍ଲସ | 000255 |
| ଇ-ମେଡ଼ିସିନ | med/3183 radio/175 |
| Patient UK | ସିରୋସିସ୍ |
| MeSH | D008103 |
ସିରୋସିସ୍ ରୋଗର କାରଣ:- ଅତ୍ୟଧିକ ମଦ୍ୟପାନ, ହେପାଟାଇଟିସ ବି, ହେପାଟାଇଟିସ ସି ଓ ନନ୍ ଆଲକୋହୋଲିକ ଫାଟି ଲିଭର ଡିଜିଜ ।[୧][୨] ଦୈନନ୍ଦିନ ୨ ବା ୩ ଥରରୁ ଅଧିକ ଅନେକ ବର୍ଷ ଧରି ମଦ୍ୟପାନ କଲେ ସମୟକ୍ରମେ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ହୁଏ । ଅଧିକ ଓଜନ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି, ଡାଏବିଟିସ, ରକ୍ତରେ ଅଧିକ ଚର୍ବି ଅଂଶଥିଲେ ନନ୍ ଆଲକୋହୋଲିକ ଫାଟି ଲିଭର ଡିଜିଜ ରୋଗ ହେବା ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଅଟୋଇମ୍ମୁଇ ହେପାଟାଇଟିସ, ପ୍ରାଇମେରୀ ବିଲିଆରି ସିରୋସିସ୍, କେତେକ ଔଷଧ ଓ ଗଲସ୍ଟୋନ(ପିତ୍ତକୋଷରେ ପଥର) ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ରୋଗ ହୋଇପାରେ କିନ୍ତୁ ସାଧାରଣତଃ ଅଧିକ ହୁଏ ନାହିଁ । ସିରୋସିସ୍ ରୋଗରେ ଯକୃତ ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଫାଇବ୍ରୋସିସରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଯାଏ । ଏହି କାରଣ ଯୋଗୁ ଯକୃତର କାର୍ଯ୍ୟ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଯାଏ । ରକ୍ତ ପରୀକ୍ଷା, ମେଡିକାଲ ଇମେଜିଙ୍ଗ ଓ ଯକୃତ ବାୟୋପ୍ସି ନେଇ ରୋଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ । [୧]
ହେପାଟାଇଟିସ ବି ରୋଗ ପ୍ରତିଷେଧକ ଟିକା ଦେଲେ ସିରୋସିସ ପ୍ରତିରୋଧ ହୁଏ । ଅନ୍ତର୍ନିହିତ କାରଣ ଉପରେ ଏହାର ଚିକିତ୍ସା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଚିକିତ୍ସା: ଅଧିକ ଖରାପ ଦିଗକୁ ଗତି ନ କରି ଦେବାକୁ ଓ ଏହାର ଜଟିଳତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ ରଖାଯାଏ । ମଦ ବା ଆଲକୋହୋଲ ଏଡ଼େଇବାକୁ ଉପଦେଶ ଦିଆଯାଏ ।ଆଣ୍ଟିଭାଇରସ ଔଷଧ ଦେଇ ହେପାଟାଇଟିସ ବି ଓ ସି ରୋଗମାନଙ୍କ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଏ । ସ୍ଟିରଏଡ ଦେଇ ଅଟୋଇମ୍ମ୍ୟୁନ ହେପାଟାଇଟିସ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଏ । ପିତ୍ତନଳୀ ପଥ ବନ୍ଦ ହୋଇଥିଲେ ଉର୍ସୋଡିଓଲ ଔଷଧ ସାହାଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ । ହେପାଟିକ ଏନକେଫାଲୋପାଥି, ସ୍ଫିତ ଏସୋଫେଗସ ଶିରା ଓ ଫୁଲା ନିମନ୍ତେ ଦରକାରୀ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଏ । ଗମ୍ଭୀର ଧରଣର ସିରୋସିସ୍ ଥିଲେ ଯକୃତ ଟ୍ରାନ୍ସପ୍ଲାଣ୍ଟ ଚିକିତ୍ସା କରିହେବ । [୧]
ସନ ୧୯୯୦ରେ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ଯୋଗୁ 0.୮ ନିୟୁତ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା ବେଳେ ସନ ୨୦୧୩ରେ ଏହା ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୧.୨ ନିଯୁତରେ ପହଞ୍ଚିଥଲା, [୨] ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଆଲକୋହୋଲ ଯୋଗୁ ୩୮୪,000, ହେପାଟାଇଟିସ ସି ଯୋଗୁ ୩୫୮,000, ଓ ହେପାଟାଇଟିସ ବି ଯୋଗୁ ୩୧୭,000 ସଂଖ୍ୟକ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା ।[୨] ଆମେରିକାରେ ଏହି ରୋଗ ଯୋଗୁ ପୁରୁଷ ମୃତ୍ୟୁ ସଂଖ୍ୟା ମହିଳାଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ।[୧] ଖ୍ରୀ:ପୂ: ୫ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହି ରୋଗ ବିଷୟରେ ହିପୋକ୍ରାଟିସ ପ୍ରଥମେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ । [୩]ସିରୋସିସ ଶବ୍ଦଟି ଗ୍ରୀକ: κίρρωσις ଶବ୍ଦରୁ ନିଆଯାଇଛି:ସିରୋସ κιρρός ଅର୍ଥ ହଳଦିଆ ଓ ଓସିସ (-ωσις) ଅର୍ଥ ଅବସ୍ଥା ।
ଲକ୍ଷଣ ଓ ଚିହ୍ନ
ସମ୍ପାଦନାନିମ୍ନରେ କେତେଗୁଡିଏ ଲକ୍ଷଣ ଓ ଚିହ୍ନ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଗଲା । ସେଗୁଡିକ ଅନ୍ୟ ରୋଗରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । ଏଣୁ ଏହି ଲକ୍ଷଣ ସମୂହ ଥିଲେ ସିରୋସିସ୍ ଅଛି ବୋଲି ଭାବିବା ସର୍ବଦା ଠିକ୍ ନୁହେଁ, ବା ନ ଥିଲେ ସିରୋସିସ୍ ନାହିଁ ଭାବିବା ମଧ୍ୟ ଠିକ ନୁହେଁ ।
| ସ୍ପାଇଡର୍ ଆଞ୍ଜିଓମା | |
|---|---|
.jpg) ସ୍ପାଇଡର ନେଭି | |
| ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଓ ବାହାର ସ୍ରୋତ | |
| ସ୍ପେଶାଲିଟି | gastroenterology[*], hepatology[*] |
| Patient UK | ସିରୋସିସ୍ |
- ସ୍ପାଇଡର୍ ଆଞ୍ଜିଓମା ବା ସ୍ପାଇଡର ନେଭସ୍ । ସରୁ ରକ୍ତ ନଳୀ ସାଇକଲ ସ୍ପୋକ୍ ଭଳି ଦେଖାଯାଏ ।
- ପାପୁଲି ଏରିଦେମା (Palmar erythema)। ହରମୋନ୍ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଯୋଗୁ ହୁଏ ।
- ନଖ ପରିବର୍ତ୍ତନ
- ଦୁଇଟି ଭୁସମାନ୍ତରାଳ ରେଖା (Muehrcke's lines)
- ପ୍ରଥମ ଦୁଇ ତୃତୀୟାଂଶ ଧଳା ଓ ବାକି ଅଂଶ ଲାଲ ଦେଖାଯାଏ (Terry's nails ) ।
- କ୍ଲବିଙ୍ଗ (Clubbing)ନଖ ଓ ନିକଟସ୍ଥ ଚର୍ମ ୧୮୦୦ କୋଣ ଅଙ୍କନ କରନ୍ତି ।
- ଦୁଇଟି ଭୁସମାନ୍ତରାଳ ରେଖା (Muehrcke's lines)
- ହାଇପରଟ୍ରୋଫିକଓଷ୍ଟିଓଆର୍ଥ୍ରୋପାଥି
- ଡୁପ୍ୱିଟ୍ରେନ୍ କନ୍ଟ୍ରାକଚର୍ (Dupuytren's contracture)
- ପୁରୁଷ ସ୍ତନ (Gynecomastia): ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।
- ହାଇପୋଗୋନାଡିଜ୍ମ
- ଯକୃତ ଆକାର: ବଡ଼, ଛୋଟ ବା କିଛି ନ ବଦଳି ପାରେ ।
- ପ୍ଲିହା ବଢିଯାଏ । ପୋର୍ଟାଲ୍ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ ଯୋଗୁ ପ୍ଲିହାର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ (Pulp)ରକ୍ତ ମାତ୍ରା ଅଧିକ ହେବା ଯୋଗୁ ବଢିଯାଏ ।
- ଜଳ ଉଦରୀ (Ascitis): ପେରିଟୋନିଅମ୍ ଖୋଳ ମଧ୍ୟରେ ଜଳୀୟ ପଦାର୍ଥ ଜମିଯାଇ ପେଟ ବଢିଯାଏ । ଅତି କମରେ ୧୫୦୦ମି.ଲି. ଜମିଲେ ପେଟ ବଢିବା ଜଣା ପଡେ ।
- କାପୁଟ ମେଡୁସା: ନାଭିଠାରୁ ସବୁ ଦିଗକୁ ଶିରାସମୂହ ଫୁଲିଯାଇଥିବା ଦେଖାଯାଏ ।
- କ୍ରୁଭେଲ୍ହିଅର୍-ବମଗାର୍ଟର ମର୍ମର୍: ପେଟ ଉପର ପାଖରେ ସ୍ଟେଥୋସ୍କୋପ ଲଗେଇ ଶୁଣିଲେ କ୍ଷୀଣ ମର୍ମର୍ ଶବ୍ଦ ଶୁଣାଯାଏ ।
- ଫେଟର୍ ହେପାଟିକସ୍: ନିଶ୍ୱାସରେ ଡାଇମିଥାଇଲ୍ ସଲଫେଟ୍ ଆସିବାରୁ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ହୁଏ ।
- କାମଳ: ଆଖି, ଚର୍ମ ଓ ଶ୍ଳେଷ୍ମ୍ ଝିଲ୍ଲୀ ହଳଦିଆ ଦେଖାଯାଏ ।
- ଭୋକ ଶୂନ୍ୟତା, ଓଜନ ହ୍ରାସ, ଦୂର୍ବଳ ଲାଗିବା ଓ ଥକ୍କା ଲାଗିବା ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରକାଶ ପାଏ ।
ରୋଗ ବୃଦ୍ଧି ପରେ ଜଟୀଳତା ଯୋଗୁ କେତେକ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରଥମ ଥର ନିମନ୍ତେ ପ୍ରକାଶ ପାଏ । ସେଗୁଡିକ ନାମ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା ।
- ଚମ ତଳେ ରକ୍ତ ଜମିଯିବା ବା ରକ୍ତସ୍ରାବ ହେବା ।
- କାମଳ
- କୁଣ୍ଡେଇ ହେବା ।
- ହେପାଟିକ ଏନସେଫାଲୋପାଥି
- ଔଷଧ କାମ କରେ ନାହିଁ ।
- ଯକୃତ କର୍କଟ
- ପୋର୍ଟାଲ୍ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ: ଏହି ରୋଗ ହେଲେ
- ଜଳ ଉଦରୀ ହୁଏ
- ଏସୋଫେଜିଆଲ୍ ଭାରିସେସ୍ ହୁଏ ।
- ଜଳ ଉଦରୀ ହୁଏ
ଅନ୍ୟ ଅଙ୍ଗରେ ଜଟୀଳତା
- ସଂକ୍ରମଣ: ରୋଗ ପ୍ରତିରୋଧ ଶକ୍ତି କମିଯିବା ଯୋଗୁ ହୁଏ ।
- ଜଳ ଉଦରରେ ସଂକ୍ରମଣ ହୋଇ ପେରିଟୋନାଇଟିସ ହୁଏ ।
- ହେପାଟୋରେନାଲ୍ ସିଣ୍ଡ୍ରୋମ୍
- ହେପାଟୋପଲ୍ମୋନାରି ସିଣ୍ଡ୍ରୋମ୍
- ପୋର୍ଟୋପଲ୍ମୋନାରି ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ
- ପୋର୍ଟାଲ୍ ହାଇପରଟେନ୍ସିଭ ଗାସ୍ଟ୍ରୋପାଥି
କାରଣ
ସମ୍ପାଦନାଅନେକ କାରଣ ଯୋଗୁ ସିରୋସିସ୍ ହୋଇପାରେ । ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଣା ମଦ୍ୟପାନ ଓ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ସି ଯୋଗୁ ପଶ୍ଚିମ ପୃଥିବୀରେ ଏହି ରୋଗ ହୁଏ ।
- ମଦ୍ୟାଶକ୍ତ ଯକୃତ ରୋଗ: ଦଶ ବର୍ଷ ବା ତଦୁର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସମୟ ଧରି ଅତ୍ୟଧିକ ମଦ୍ୟ ପାନ କଲେ ଏହି ରୋଗ ସମ୍ଭାବନା ରହେ ।[୪] ଶରୀରରେ ହେଉଥିବା ଶ୍ୱେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର ଓ ଚର୍ବିସାର ଗୁଡିକର ବିପାକ ପ୍ରଣାଳିକୁ ମଦ ପ୍ରତିରୋଧ କରେ । ସମସାମୟିକ ଆଲ୍କହଲିକ୍ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ମଧ୍ୟ ରହିପାରେ । ଏହି ରୋଗରେ ଜର, କାମଳ, କ୍ଷୁଧାହାନୀ ଓ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଯକୃତ ହୁଏ । ଏ.ଏସ୍.ଟି. ଓ ଏ.ଏଲ୍.ଟି. ସ୍ତର ଉଚ୍ଚରେ ରହେ । ଯକୃତର ଜୀବନ୍ତ ତନ୍ତୁ ପରିକ୍ଷା କଲେ ଜୀବକୋଷ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ଶିରା ଚତୁର୍ଦିଗରେ ପ୍ରଦାହ, ନିଉଟ୍ରୋଫିଲ୍ ଉପସ୍ଥିତି ଓ ମାଲୋରି ବଡ଼଼ି ଦେଖାଯାଏ ।
- ନନ୍ଆଲ୍ଲୋହୋଲିକ୍ ସ୍ଟିଏଟୋହେପାଟାଇଟିସ୍ (ନାଶ/NASH): ଏହି ରୋଗ ହେଲେ ଯକୃତରେ ଚର୍ବି ଜମିଯାଏ । ମଧୁମେହ, ପୁଷ୍ଟିସାର ଅନିୟମିତତା, ପୃଥୁଳତା, କରୋନାରୀ ଧମନୀ ରୋଗ ଓ ଅଧିକ ସ୍ଟିରଏଡ ସେବନ ଏହି ରୋଗ ସହ ସହାବସ୍ଥାନ କରେ । ଏହା ମଦ୍ୟପାନ ଯୋଗୁ ହୁଏ ନାହିଁ । ବାୟୋପ୍ସିଦ୍ୱାରା ରୋଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ହୁଏ ।
- ପୁରାତନ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ସି
- ପୁରାତନ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ବି
- ପ୍ରାଥମିକ ବିଲିଆରି ସିରୋସିସ୍
- ପ୍ରାଥମିକ ସ୍କ୍ଲେରୋଜିଙ୍ଗ କୋଲାଞ୍ଜାଇଟିସ୍
- ଅଟୋଇମ୍ମ୍ୟୁନ ହେପାଟାଇଟିସ୍
- ହେରେଡିଟାରି ହେମୋକ୍ରୋମୋସାଇଟୋସିସ୍
- ଉଇଲ୍ସନ ରୋଗ
- ଆଲ୍ଫା ୧-ଆଣ୍ଟିଟ୍ରିପ୍ସିନ୍ ଅଭାବ
- କାର୍ଡିଆକ୍ ସିରୋସିସ୍
- ଗାଲାକ୍ଟୋସେମିଆ
- ଗାଲାକ୍ଟୋଜେନ୍ ସ୍ଟୋରେଜ୍ ରୋଗ ଟାଇପ୍ ୪
- ସିସ୍ଟିକ୍ ଫାଇବ୍ରୋସିସ୍
- ହେପାଟୋଟକ୍ସିକ ଔଷଧ ବା ବିଷାକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ
- ଲାଇସୋସୋମାଲ୍ ଓ ଲାଇପେଜ୍ ଅଭାବ
ଶରୀର ତତ୍ତ୍ୱ ନିଦାନ
ସମ୍ପାଦନାଯକୃତର କାମ: ଆଲ୍ବୁମିନ୍, ରକ୍ତ ଜମାଟ ଫ୍ୟାକ୍ଟର ଓ କମ୍ପ୍ଲିମେଣ୍ଟ ଭଳି ପୁଷ୍ଟିସାର ଗୁଡିକର ସଂଶ୍ଳେଷଣ କରେ । ବିଷାକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ନଷ୍ଟ କରେ(Detoxify)। ଚର୍ବି ଓ ଶ୍ୱେତସାରର ବିପାକରେ(Metabolism) ଭାଗ ନିଏ ।
ଯାହା ବି କାରଣ ହେଉ ନା କାହିଁକି, ସିରୋସିସ୍ ପୂର୍ବରୁ ଅଧିକାଂଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ଓ ଚର୍ବିଳ ଯକୃତ ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଯଦି ସିରୋସିସ୍ର କାରଣକୁ ଦୂର କରାଯାଇପାରିବ ତାହାହେଲେ ରୋଗରେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ଯକୃତ ଅଂଶ ପୁନଃନିର୍ମାଣ ହୋଇପାରିବ ।
ଏହି ରୋଗରେ ଯକୃତର ନିଜସ୍ୱ କୋଷଗୁଡ଼ିକ ନଷ୍ଟ ହୋଇ ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଯାଏ ଓ ସ୍କାର ତନ୍ତୁରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ପୋର୍ଟାଲ୍ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ କୁଶଳତା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ନିକଟରେ ହୋଇଥିବା ଗବେଷଣାରୁ ଜଣା ପଡ଼ିଛି, ଯକୃତ କୋଷ ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲେ ସ୍ଟିଲେଟ କୋଷ ଗତିଶୀଳ ହୋଇଯାଏ ଓ ମାୟୋଫାଇବ୍ରୋବ୍ଲାଷ୍ଟରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହା ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଏହା ଟି.ଜି.ଏଫ୍.-ବିଟା ୧(TGF-β1) କ୍ଷରଣ କରେ ଯାହା କନେକ୍ଟିଭ୍ ତନ୍ତୁ ଅଧିକ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
ଏହି ସମସ୍ତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁ ଯକୃତରେ ରକ୍ତ ସରବରାହ ହୋଇ ନ ପାରି ସ୍ୱଳ୍ପ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ହୁଏ । ପ୍ଲିହାରେ ରକ୍ତ ଜମିଯାଏ ଓ ହାଇପର୍ସ୍ପ୍ଲେନିଜ୍ମ୍(hypersplenism) ହୁଏ । ପ୍ଲାଟେଲେଟ ରକ୍ତ କଣିକା ଭାଙ୍ଗିଯାଏ । ଏହି ରୋଗର ଅଧିକାଂଶ ଜଟିଳତା ପୋର୍ଟାଲ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତ ଚାପ(Portal hypertension) ଯୋଗୁ ହୁଏ ।
ରୋଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ
ସମ୍ପାଦନାସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ନିମନ୍ତେ ଯକୃତ ବାୟୋପ୍ସିକୁ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣାଭ ମାନକ ପରିକ୍ଷା କୁହାଯାଏ । ଏହି ପରିକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଯକୃତର ତନ୍ତୁ ନେବାକୁ ପଡେ । ଏହା ଟ୍ରାନ୍ସଜୁଗୁଲାର୍,ଲାପାରୋସ୍କୋପି, ପର୍କ୍ୟୁଟାନିଅସ୍ ବା ସରୁ ଛୁଞ୍ଚି ଦ୍ୱାର କଢାଯାଏ । ମନେ ରଖିବା କଥା: ବାୟୋପ୍ସି ନିମନ୍ତେ ତନ୍ତୁ ସଂଗ୍ରହରେ କିଛି ବିପଦ ଅଛି ।[୫]
ଆସାଇଟିସ୍, ସ୍ୱଳ୍ପ ପ୍ଲାଟେଲେଟ ସଂଖ୍ୟା ଓ ସ୍ପାଇଡର ନେଭି ଏହି ରୋଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।[୬]
ପରୀକ୍ଷାଗାର ଫଳ
ସମ୍ପାଦନାସିରୋସିସ୍ ରୋଗରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପରୀକ୍ଷାଗାର ଫଳ ମିଳେ ।
- ଆମିନୋଟ୍ରାନ୍ସରେଜ୍: ଅ.ଏସ୍.ଟି. ଓ ଏ.ଏଲ୍.ଟି. ସ୍ତର ଉଚ୍ଚ ରହେ ଓ ଏ.ଏଲ୍.ଟି. ଅପେକ୍ଷା ଅ.ଏସ୍.ଟି. ଅଧିକ ରାହେ ।
- ଆଲ୍କାଲାଇନ୍ ଫସ୍ଫାଟେଜ୍ ଅଧିକ ରହେ ।
- ଗାମାଗ୍ଲୁଟାମିଲ୍ ଟ୍ରନ୍ସଫରେଜ୍(Gamma-glutamyl transferase)। ଆଲ୍କୋହୋଲ୍ ଅପେକ୍ଷା ଯକୃତ ରୋଗରେ ଏହାର ସ୍ତର ଅଧିକ ରହେ ।
- ବିଲିରୁବିନ ଅଧିକ ରହେ ।
- ଆଲ୍ବୁମିନ୍ କମିଯାଏ ।
- ପ୍ରୋଥ୍ରୋମ୍ବିନ ଟାଇମ୍ ବଢିଯାଏ ।
- ଗ୍ଲୋବ୍ୟୁଲିନ୍ କମିଯାଏ ।
- ହାଇପୋନାଟ୍ରେମିଆ: ରକ୍ତରେ ସୋଡିୟମ କମିଯାଏ ।
- ଥ୍ରୋମ୍ବୋସାଇଟୋପିନିଆ
- ଲ୍ୟୁକୋପିନିଆ ଓ ନ୍ୟୁଟ୍ରୋପିନିଆ
- ରକ୍ତ ଜମାଟ ହେବାରେ ଅସୁବିଧା ହୁଏ ।
ଉପରୋକ୍ତ ପରୀକ୍ଷା ମଧ୍ୟରୁ ୬ଟି ସେରମ୍ ପରୀକ୍ଷାର ଫଳକୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ଫାଇବ୍ରୋ ଟେଷ୍ଟ କରାଯାଉଛି ।[୭] ଏହି ପରୀକ୍ଷାର ଫଳ ଯକୃତ ବାୟୋପ୍ସି ପରୀକ୍ଷାର ଫଳ ସହ ପ୍ରାୟ ମିଶି ଯାଉଛି ।
ନୂତନ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗୀ ନିମନ୍ତେ ନିମ୍ନ ଲିଖିତ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଏ ।
- ହେପାଟାଇଟିସ୍ ଭୁତାଣୁ ନିମନ୍ତେ ସେରୋଲୋଜି ପରୀକ୍ଷା, ଅଟୋଆଣ୍ଟିବଡ଼଼ି ପରୀକ୍ଷା ।(ANA, anti-smooth muscle, anti-mitochondria, anti-LKM)
- ଫେରିଟିନ୍ ଓ ଟ୍ରାନ୍ସଫେରିନ୍ ସାଚୁରେସନ ପରୀକ୍ଷା । Ferritin and transferrin saturation (markers of iron overload), copper and ceruloplasmin (markers of copper overload)
- କୋଲେସ୍ଟେରୋଲ୍ ଓ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍
- ଆଲ୍ଫା ୧-ଆଣ୍ଟିଟ୍ରିପ୍ସିନ୍
ଇମେଜିଙ୍ଗ
ସମ୍ପାଦନା
ସିରୋସିସ୍ ରୋଗରେ ନିୟମିତ ଭାବେ ଅଲ୍ଟ୍ରାସାଉଣ୍ଡ କରାଯାଏ । ଏହି ରୋଗରେ ଯକୃତ ଗ୍ରନ୍ଥିଳ(Nodular) ଓ ଆକାରରେ ଛୋଟ ଦେଖାଯାଇ ପାରେ । ରୋଗ ଅଧିକ ହୋଇଥିଲେ ଚିତ୍ରରେ ଅନିୟମିତ ଛାୟା ଦେଖାଦିଏ । ଏହାର କଡେଟ ଲୋବ୍(Caudate lobe) ବଡ଼ ଦେଖାଯାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଲୋବ୍ରେ ଥିବା ଫାଙ୍କ ଚଊଡା ଦେଖାଯାଏ । ପ୍ଲିହା ବଡ଼ ଦେଖାଯାଏ ।
ଫାଇବ୍ରୋ ସ୍କାନ ନାମକ ଏକ ନୂଆ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଇଲାସ୍ଟିସିଟି ମପାଯାଉଛି । ମେଟାଭିର ସ୍କେଲ(METAVIR) ସ୍କେଲ୍ ଅନୁସାରେ ଯକୃତ କେତେ ନରମ ବା ଟାଣ ତାହା ଜଣାଯାଏ । ଫାଇବ୍ରୋ ସ୍କାନ ଯନ୍ତ୍ର ଯକୃତର ଏକ ଅଲ୍ଟ୍ରାସାଉଣ୍ଡ ଛବି ତୋଳେ । ଏହି ପରିକ୍ଷା ବାୟୋପ୍ସିଠାରୁ ଶୀଘ୍ର ହୁଏ । ରୋଗ କେତେ ସଂଘାତିକ ତାହା ଏହି ପରୀକ୍ଷାଦ୍ୱାରା ପ୍ରାୟ ଜଣାପଡେ ।[୮]
ଏହା ବ୍ୟତିତ ପେଟର ସି.ଟି.ସ୍କାନ୍ ଓ ଯକୃତ ତଥା ପିତ୍ତ ନଳୀର ଏମ୍.ଆର୍.ଆଇ. କରାଯାଏ ।
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍କ୍ଲେରୋଜିଙ୍ଗ କୋଲାଞ୍ଜାଇଟିସ୍ ଗୋଟିଏ ପିତ୍ତ ନଳୀ ରୋଗ ଯାହା କ୍ୱଚିତ ସୋରୋସିସ୍ ରୋଗର କାରଣ ହୋଇପାରେ । ଏହି ରୋଗ ଜାଣିବା ନିମନ୍ତେ ଇ.ଆର୍.ସି.ପି. କିମ୍ବା ଏମ୍.ଆର୍.ସି.ପି. ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଏ
ଏଣ୍ଡୋସ୍କୋପି
ସମ୍ପାଦନାଏସୋଫେଗସ୍, ପାକସ୍ଥଳୀ ଓ ଡୁଓଡେନମ୍ ଭିତରର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଗ୍ୟାସ୍ଟ୍ରୋସ୍କୋପି(Gastroscopy) କରାଯାଏ ।ଏସୋଫେଜିଆଲ୍ ଭାରିସେସ୍(esophageal varices) ରୋଗ ଥିଲେ ଏଥିରେ ଜଣାପଡେ ଓ ତାହାର ଚିକିତ୍ସା ସ୍କ୍ଲେରୋଥେରାପି ଓ ବିଟାବ୍ଲକର ଔଷଧଦ୍ୱାରା କରାଯାଏ ।
ନିଦାନ
ସମ୍ପାଦନାସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ହେଲେ ପ୍ରଥମେ ଯକୃତ ଆକାରରେ ବଡ଼ ହୋଇ ରୋଗ ବଢିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଛୋଟ ହୋଇଯାଏ । ଏହାର ପୃଷ୍ଠତଳ ଅନିୟମିତ, ଚିପିଲେ ଟାଣ ଲାଗେ ଓ ସ୍ଟିଏଟୋସିସ୍ ସହାବନ୍ଥାନ ଥିଲେ ହଳଦିଆ ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ମୁଣ୍ଡା ମୁଣ୍ଡା (Nodular) ଦେଖାଯାଏ ଓ ଏହାକୁ ମୁଣ୍ଡାର ଆକାର ଅନୁସାରେ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ: ମାଇକ୍ରୋନୋଡ୍ୟୁଲାର୍(୩ ମି.ମି.ରୁ କମ୍), ମାକ୍ରୋନୋଡ୍ୟୁଲାର୍(୩ ମି.ମି.ରୁ ବେଶୀ) ଓ ମିଶ୍ରିତ ।
ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର୍ରର ଦୃଶ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଯକୃତ କୋଷର ପୁନର୍ଜନ୍ମ ନୋଡ୍ୟୁଲ ଥିଲେ ୧ ନମ୍ବର ଓ ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁ/ସଂଯୋଜକ ତନ୍ତୁ ଥିଲେ ୨ ନମ୍ବର ଦିଆଯାଏ । ରୋଗର କ୍ରିୟାଶୀଳତା ଅନୁସାରେ ସଂଯୋଜକ ତନ୍ତୁ ତିଆରି ହୁଏ । ଏହା ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ତ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ । ଯକୃତ ଜୀବକୋଷ ନଷ୍ଟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବନ୍ଦ ହେବା ପରେ ମଧ୍ୟ ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁ ତିଆରି ଚାଲୁ ରହେ । ଏହି ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁ ଯକୃତର ଅନ୍ୟ ଅଂଶ ଯଥା ସାଇନୁସଏଡ୍, ଡିସ୍ସେ ସ୍ଥାନ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଶିରା, ଧମନୀମାନଙ୍କରେ ରକ୍ତର ଗତିପଥ ରୁଦ୍ଧ ହୋଇଯାଏ । ଏହା ଫଳରେ ପୋର୍ଟାଲ୍ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତ ଚାପ( portal hypertension) ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।[୯]
ଯକୃତ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାରଣ ଯୋଗ ନଷ୍ଟ ହେଲେ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୁପ: କ୍ରନିକ୍ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ବି ରୋଗରେ ଜୀବକୋଷରେ ଲିମ୍ଫୋସାଇଟ ଅନୁପ୍ରବେଶ ହୁଏ[୯] in cardiac cirrhosis there are erythrocytes and a greater amount of fibrosis in the tissue surrounding the hepatic veins;[୧୦], କାର୍ଡିଆକ୍ ସିରୋସିସରେ ହେପାଟିକ ଶିରା ଚାରିଆଡେ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ଓ ସୂତ୍ର ତନ୍ତୁ ବେଢି ଯାଆନ୍ତି[୧୦] । ପ୍ରାଥମିକ ବିଲିଆରି ସିରୋସିସରେ ପିତ୍ତ ନଳୀ ଚାରିପଟେ ସୂତ୍ରତନ୍ତୁ ଓ ଗ୍ରାନୁଲୋମା ହୋଇ ପିତ୍ତ ବାହାରି ନ ପାରି ଜମା ହୋଇରହେ ।[୧୧] ଆଲକୋହୋଲିକ ସିରୋସିସରେ ନ୍ୟୁଟ୍ରୋଫିଲ୍ ଅନୁପ୍ରବେଶ ଦେଖାଯାଏ ।[୯]
ବର୍ଗୀକରଣ
ସମ୍ପାଦନାଚାଇଲ୍ଡ୍-ପୁଗ୍ ସ୍କୋର ଅନୁସାରେ ସିରୋସିସର ବର୍ଗୀକରଣ କରାଯାଏ । ବିଲିରୁବିନ୍, ଆଲ୍ବୁମିନ୍, ଆଇ.ଏନ୍.ଆର୍. ଉପସ୍ଥିତି ନେଇ ଏହାକୁ ଏ, ବି ଓ ସି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ । ଏ ଶ୍ରେଣୀ ରୋଗର ପୂର୍ବାନୁମାନ ଉତ୍ତମ ରହେ, ସି ଶ୍ରେଣୀ ଅଧିକ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରନ୍ତି । ଏହି ସ୍କୋର ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଚାଇଲ୍ଡ୍ ଓ ଟୁର୍କୋଟଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ୧୯୭୩ ମସିହାରେ ପୁଗଦ୍ୱାରା ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥିଲା ।[୧୨]
ଅଧୁନା ମଡେଲ୍ ଫର୍ ମଡେଲ୍ ଫର୍ ଏଣ୍ଡ୍-ସ୍ଟେଜ୍ ଲିଭର ଡିଜିଜ୍(MELD) ସ୍କୋର ଶଶୁମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପେଡିଆଟ୍ରିକ୍ ଏଣ୍ଡ ସ୍ଟେଜ୍ ଲିଭର ଡିଜିଜ୍(PELD) ସ୍କୋର ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି ।
ହେପାଟିକ୍ ଶିରାର ଆରମ୍ଭ ଓ ଶେଷ ମୁଣ୍ଡରେ ହେଉଥିବା ଚାପର ପାର୍ଥକ୍ୟ ରୋଗର ସ୍ଥିତି ଦେଖାଇ ପାରେ, ଏହା ଅବସ୍ଥା ଗମ୍ଭୀର ବା ନୁହେଁ ଜଣାଇ ଦେଇପାରେ ।
ଚିକିତ୍ସା
ସମ୍ପାଦନାସଧାରଣତଃ ଯକୃତର ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଅଂଶ ଓଲଟାଇ ହେବନାହି।, କିନ୍ତୁ ଚିକିତ୍ସା ଦ୍ୱାର ଏହାର ଅଗ୍ରଗତିକୁ ରୋକି ହେବ ଓ ଜଟୀଳତାକୁ କମ କରିହେବ । ଯେହେତୁ ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ବହୁତ ଶକ୍ତି ନଷ୍ଟ କର ଏଣୁ ରୋଗୀକୁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସଂକ୍ରମଣ ହେଉଥିବାରୁ ଆଣ୍ଟିବାୟୋଟିକ ଉପଦେଶ ଦିଆଯାଏ । କୁଣ୍ଡେଇ ହେବା ନିମିତ୍ତ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଔଷଧ ଦିଆଯାଏ । କୋଷ୍ଠକାଠିନ୍ୟ ଯୋଗୁ ଲାକ୍ଟୁଲୋଜ(Lactulose) ଦିଆଯାଏ ।
ମଦ୍ୟପାନ ଜନିତ ସିରୋସିସ୍ ହେବା ଜଣା ପଡ଼ିଲେ ମଦ ବନ୍ଦ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଭାଇରାଲ୍ ହେପାଟାଇଟିସ୍ ନିମନ୍ତେ ଇଣ୍ଟରଫେରନ୍ ଓ ଅଟୋଇମ୍ମୁନ ହେପାଟାଇଟିସ ନିମନ୍ତେ କର୍ଟିକୋସ୍ଟିରଏଡ ଦିଆଯାଏ । ତମ୍ବା ବା କପର୍(Copper) ଆଧିକ୍ୟ ଯୋଗୁ ଉଇଲ୍ସନ ରୋଗ ହୁଏ, ଏଣୁ କପର୍ କାଢିବା ନିମନ୍ତେ ଚିଲେସନ ଥେରାପି ଯଥା ପେନିସିଲାମିନ୍ ଦିଆଯାଏ ।
ଅଧିକ ଯକୃତ ନଷ୍ଟ ରୋକିବା
ସମ୍ପାଦନାଯାହା ବି ସିରୋସିସ୍ର କାରଣ ହେଉ ନା କାହିଁକି, ମଦ, ପାରାସେଟାମଲ୍ ଓ ଅନ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା ନଷ୍ଟକାରୀ ପଦାର୍ଥ ଦେବା ଅନୁଚିତ । ହେପାଟାଇଟିସ୍ ଏ ଅଥବା ବି ନିମନ୍ତେ ଟୀକା ନେବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ ।
ପ୍ରତିରୋପଣ
ସମ୍ପାଦନାଯେତେବେଳେ ଯକୃତ ଅକର୍ମନ୍ୟ ହୁଏ ବା ଜଟୀଳତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ହୁଏନି ସେତେବେଳେ ଯକୃତ ପ୍ରତିରୋପଣ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ୧୯୯୦ ମସିହା ପରଠାରୁ ଏହାର ଫଳାଫଳ ଉତ୍ସାହଜନକ ହେଉଛି ଓ ୮୦% ରୋଗୀମାନେ ନିଜ ଜଟୀଳତା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରୋଗ ପରିସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ବଞ୍ଚିପାରୁଛନ୍ତି ।[୧୩] ଆମେରିକାରେ ଏମ୍.ଇ.ଏଲ୍.ଡି. ସ୍କୋର ଅନୁସାରେ ପ୍ରତିରୋପଣର ପ୍ରାଥମିକତା ଦିଆଯାଉଛି ।[୧୪] ପ୍ରତିରୋପଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଶରୀରର ପ୍ରତିରୋଧ ଶକ୍ତି ବଢେଇବା ନିମନ୍ତେ ସାଇକ୍ଲୋସ୍ପୋରିନ୍ ଓ ଟାର୍କୋଲିମସ ଔଷଧ ଦିଆଯାଉଛି।
ନିର୍ଭରଣିକୃତ(Decompensated) ସିରୋସିସ୍
ସମ୍ପାଦନାଶରୀରର ଯେ କୌଣସି ଅଙ୍ଗ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହେଲେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଅଂଶର କାର୍ଯ୍ୟ ଭରଣା କରିବା କ୍ଷମତା କିଛି ପରିମାଣରେ ଶରୀର ରଖିଥାଏ । ଏହାଠାରୁ ଅଧିକ ନଷ୍ଟ ହେଲେ ନିର୍ଭରଣ(Decompensated) କୁହାଯାଏ । ଅତ୍ୟଧିକ ମଦ୍ୟପାନ କଲେ, ସଂକ୍ରମଣ ହେଲେ, କୋଷ୍ଠକାଠିନ୍ୟ ହେଲେ, ଜଳାଭାବ ହେଲେ, ବିଭିନ୍ନ ଔଷଧ ସେବନ କଲେ ଓ ଏସୋଫେଜିଆଲ୍ ଭାରିସେସ୍ରୁ ରକ୍ତସ୍ରାବ ହେଲେ ଏହି ନିର୍ଭରଣ ଅବସ୍ଥା ଉପୁଜେ । ଏହି କାରଣ ଯୋଗୁ ଜଟୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।
ନିର୍ଭରଣିକୃତ(Decompensated) ସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ହେଲେ ତୁରନ୍ତ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ଭର୍ତ୍ତି କରିବା ଆବଶ୍ୟାକ ହୁଏ । ପୋଷକ ଓ ଔଷଧ ଦେବା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଏ । ତରଳ ପଦାର୍ଥ ସମୀକରଣ, ମାନସିକ ଦଶାକୁ ଅତି ନିକଟରୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ । ଆଣ୍ଟିବାୟୋଟିକ୍, ଡାଇୟୁରେଟିକ୍, ଝାଡା କରେଇବା ଔଷଧ, ଏନିମା, ଥାୟାମିନ୍ ଭିଟାମିନ୍ ଦରକାର ମୁତାବକ ଦିଆଯାଏ । ବେଳେ ବେଳେ ସ୍ଟିରଏଡ୍, ଆସେଟିଲ୍ସିସ୍ଟିନ୍ ଓ ପେଣ୍ଟୋକ୍ସିଫାଇଲିନ୍ ଦିଆଯାଏ । ରୋଗୀ ଶରୀରରେ ଅଧିକ ସୋଡିୟମ ଥିବାରୁ ସାଲାଇନ୍ ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ ।
ଜଟୀଳତା
ସମ୍ପାଦନାଜଳ ଉଦରୀ (Ascitis)
ସମ୍ପାଦନାସିରୋସିସ୍ ସାଥିରେ ଜଳ ଉଦରୀ ଥିଲେ ଲବଣ ଖାଇବା କମ୍ ଖାଇବାକୁ ଉପଦେଶ ଦିଆଯାଏ । ବେଶୀ ପରିସ୍ରା କରେଇବା ନିମନ୍ତେ ଆଲ୍ଡୋସ୍ଟିରନ୍( aldosterone antagonists) ଆଣ୍ଟାଗୋନିଷ୍ଟ ଓ ଲୁପ୍(loop diuretics) ଡାଇୟୁରେଟିକ୍ ଦିଆଯାଏ । ଯେଉଁମାନେ ପାଟିରେ ଖାଇ ପାରୁଛନ୍ତି ଓ ତୁରନ୍ତ ଶରୀରର ତରଳ ପଦାର୍ଥର ପରିମାଣ କମେଇବା ଦରକାର ନାହିଁ, ସେହିମାନଙ୍କୁ ଏହି ଔଷଧ ଦିଆଯାଏ ।
ତୁରନ୍ତ ତରଳ ପଦାର୍ଥ କାଢିବା ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ପରାବେଧନ(Paracentesis)ପଦ୍ଧତିଦ୍ୱାରା ପେରିଟୋନିଆଲ୍ କ୍ୟାଭିଟି ମଧ୍ୟକୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ଲାସ୍ଟିକ ନଳି ପୁରେଇ ୪ରୁ ୫ ଲିଟର୍ କଢାଯାଇ ପାରେ କିନ୍ତୁ ଏହା ସହ ହ୍ୟୁମ୍ୟାନ ଆଲ୍ବୁମିନ୍ ଦ୍ରବଣ ଦିଆଯାଏ ।[୧୫]
ଏସୋଫେଜିଆଲ୍ ଭାରିସେସ୍ ରକ୍ତସ୍ରାବ
ସମ୍ପାଦନାପୋର୍ଟାଲ୍ ସିସ୍ଟମରେ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତ ଚାପ ହେଲେ ପ୍ରୋପ୍ରାନୋଲୋଲ୍ ଦିଆଯାଏ । ଅତି ସାଂଘାତିକ ଅବସ୍ଥା ହୋଇଥିଲେ ଟ୍ରନ୍ସଜୁଗୁଲାର୍ ଇନ୍ଟ୍ରାହେପାଟିକ୍ ପୋର୍ଟୋସିସ୍ଟେମିକ୍ ସଣ୍ଟିଙ୍ଗ କରାଯାଏ । ସ୍ୱଳ୍ପ ସଂକଟରେ ଥିବା ଏନ୍କେଫାଲୋପାଥି ଥିଲେ ଏହା କରାଯାଏ ।
ହେପାଟିକ୍ ଏନ୍କେଫାଲୋପାଥି
ସମ୍ପାଦନାପୂର୍ବେ ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଅତି ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ମନା ଥିଲା କାରଣ ଏହା ଏନ୍କେଫାଲୋପାଥି ବଢେଇବ ବୋଲି ଧାରଣା ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଆଜିକାଲି ଅନୁଶୀଳନରୁ ଜଣାଯାଇଛି ଏହା ଭୁଲ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଥିଲା । ସୁତରାଂ ସଠିକ ପୋଷକ ନିମନ୍ତେ ଅତି ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରାଯାଉଛି ।[୧୬]
ହେପାଟୋରେନାଲ୍ ସିଣ୍ଡ୍ରୋମ
ସମ୍ପାଦନାକୌଣସି ଡାଇୟୁରେଟିକ୍ ନ ଦେଇ ଯଦି
- ପରିସ୍ରାରେ ସୋଡିୟମ ପରିମାଣ ୧୦ମି.ମୋଲ୍/ଲିରୁ କମ ଥାଏ କିମ୍ବା
- ୨୪ ଘଣ୍ଟିଆ କ୍ରିଏଟିନ କ୍ଲିଅତାନ୍ସ୍ ୪୦ମିଲି/ମିନିଟରୁ କମ୍ ଥାଏ
ତାହା ହେଲେ ହେପାଟୋରେନାଲ୍ ସିଣ୍ଡ୍ରୋମ ହୋଇଛି ବୋଲି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।[୧୭]
ସ୍ପୋଣ୍ଟାନିଅସ୍ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆଲ୍ ପେରିଟୋନାଇଟିସ୍
ସମ୍ପାଦନାସିରୋସିସ୍ ରୋଗ ସହିତ ଆସାଇଟିସ୍ ଥିଲେ ସ୍ପୋଣ୍ଟାନିଅସ୍ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆଲ୍ ପେରିଟୋନାଇଟିସ୍ ଅବସ୍ଥା ହେବା ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ ରହେ ।
ରୋଗ ଅନୁଶୀଳନ
ସମ୍ପାଦନା
ଆମେରିକାରେ ୨୦୦୧ ମସିହାରେ ସମୁଦାୟ ମୃତ୍ୟୁ ସଂଖ୍ୟାର କ୍ରମ ଅନୁସାରେ କେବଳ ସିରୋସିସ୍ଦ୍ୱାରା ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳା କ୍ରମାନୁସାରେ ୧୦ ଓ ୧୨ ସ୍ଥାନରେ ଥିଲେ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏଥିଯୋଗୁ ୨୭୦୦ ଲୋକ ମରୁଥିଲେ । ଏହି ରୋଗ ଯୋଗୁ ଡାକ୍ତରଖାନା ଖର୍ଚ୍ଚ ବଢୁଥିଲା, ଦେଶର ଉତ୍ପାଦନ ସାମର୍ଥ୍ୟ କମୁଥିଲା ଓ ମାନବ ଯନ୍ତ୍ରଣା ବଢୁଥିଲା ।
ଦଶ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସିରୋସିସ୍ ମୃତ୍ୟୁ ହାର ୩୪ରୁ ୬୬% ଅଛି । ଆଲ୍କୋହୋଲିକ୍ ସିରୋସିସ୍ଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ ।
ଆଧାର
ସମ୍ପାଦନା- ↑ ୧.୦ ୧.୧ ୧.୨ ୧.୩ ୧.୪ "Cirrhosis". April 23, 2014. Retrieved 19 May 2015.
- ↑ ୨.୦ ୨.୧ ୨.୨ GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators (17 December 2014). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet. 385 (9963): 117–71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604. PMID 25530442.
{{cite journal}}:|first1=has generic name (help)CS1 maint: numeric names: authors list (link) - ↑ Brower, Steven T. (2012). Elective general surgery : an evidence-based approach. New York: McGraw-Hill Medical. p. 36. ISBN 9781607951094.
- ↑ Alcohol-Induced Liver Disease; http://www.liverfoundation.org/abouttheliver/info/alcohol/
- ↑ Grant, A; Neuberger J (1999). "Guidelines on the use of liver biopsy in clinical practice". Gut. 45 (Suppl 4): 1–11. doi:10.1136/gut.45.2008.iv1. PMC 1766696. PMID 10485854.
The main cause of mortality after percutaneous liver biopsy is intraperitoneal haemorrhage as shown in a retrospective Italian study of 68,000 percutaneous liver biopsies in which all six patients who died did so from intraperitoneal haemorrhage. Three of these patients had had a laparotomy, and all had either cirrhosis or malignant disease, both of which are risk factors for bleeding.
- ↑ Udell, JA; Wang, CS, Tinmouth, J, FitzGerald, JM, Ayas, NT, Simel, DL, Schulzer, M, Mak, E, Yoshida, EM (2012 Feb 22). "Does this patient with liver disease have cirrhosis?". JAMA: the Journal of the American Medical Association. 307 (8): 832–42. doi:10.1001/jama.2012.186. PMID 22357834.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help)CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Halfon P, Munteanu M, Poynard T (2008). "FibroTest-ActiTest as a non-invasive marker of liver fibrosis". Gastroenterol Clin Biol. 32 (6): 22–39. doi:10.1016/S0399-8320(08)73991-5. PMID 18973844.
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Foucher J, Chanteloup E, Vergniol J,; et al. (2006). "Diagnosis of cirrhosis by transient elastography (FibroScan): a prospective study". Gut. 55 (3): 403–8. doi:10.1136/gut.2005.069153. PMC 1856085. PMID 16020491.
{{cite journal}}: CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ ୯.୦ ୯.୧ ୯.୨ Brenner, David; Richard A. Rippe (2003). "Pathogenesis of Hepatic Fibrosis". In Tadataka Yamada (ed.). Textbook of Gastroenterology. Vol. 2 (4th ed.). Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-2861-4.
- ↑ ୧୦.୦ ୧୦.୧ Giallourakis CC, Rosenberg PM, Friedman LS (2002). "The liver in heart failure". Clin Liver Dis. 6 (4): 947–67, viii–ix. doi:10.1016/S1089-3261(02)00056-9. PMID 12516201.
{{cite journal}}: Unknown parameter|month=ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Heathcote EJ (2003). "Primary biliary cirrhosis: historical perspective". Clin Liver Dis. 7 (4): 735–40. doi:10.1016/S1089-3261(03)00098-9. PMID 14594128.
{{cite journal}}: Unknown parameter|month=ignored (help) - ↑ Pugh RN, Murray-Lyon IM, Dawson JL, Pietroni MC, Williams R (1973). "Transection of the oesophagus for bleeding oesophageal varices". Br J Surg. 60 (8): 646–9. doi:10.1002/bjs.1800600817. PMID 4541913.
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ "E-medicine liver transplant outlook and survival rates". Emedicinehealth.com. 2009-06-09. Retrieved 2009-09-06.
- ↑ Kamath PS, Kim WR (2007). "The model for end-stage liver disease (MELD)". Hepatology. 45 (3): 797–805. doi:10.1002/hep.21563. PMID 17326206.
{{cite journal}}: Unknown parameter|month=ignored (help) - ↑ Moore KP, Aithal GP (2006). "Guidelines on the management of ascites in cirrhosis". Gut. 55 Suppl 6: vi1–12. doi:10.1136/gut.2006.099580. PMC 1860002. PMID 16966752.
{{cite journal}}: Unknown parameter|month=ignored (help) - ↑ Sundaram V, Shaikh OS (2009). "Hepatic encephalopathy: pathophysiology and emerging therapies". Med. Clin. North Am. 93 (4): 819–36, vii. doi:10.1016/j.mcna.2009.03.009. PMID 19577116.
{{cite journal}}: Unknown parameter|month=ignored (help) - ↑ Ginés P, Arroyo V, Quintero E,; et al. (1987). "Comparison of paracentesis and diuretics in the treatment of cirrhotics with tense ascites. Results of a randomized study". Gastroenterology. 93 (2): 234–41. PMID 3297907.
{{cite journal}}: CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ "WHO Disease and injury country estimates". World Health Organization. 2009. Retrieved Nov. 11, 2009.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=(help)