ଭାରତରେ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା
୨୦୧୩ ପରଠାରୁ ଜିଡିପିରେ ଭାରତର ୫୦% ବୃଦ୍ଧି ସତ୍ତ୍ୱେ, ବିଶ୍ୱର ଏକ ତୃତୀୟାଂଶରୁ ଅଧିକ ପୁଷ୍ଟିହୀନ ଶିଶୁ ଭାରତରେ ରୁହନ୍ତି । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ତିନି ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସର ଅଧା ପିଲାଙ୍କ ଓଜନ ହାରାହାରି ଓଜନରୁ କମ ଅଟେ । [୧]
ଭାରତରେ ପୁଷ୍ଟିହୀନତାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ହେଉଛି ଅର୍ଥନୈତିକ ଅସମାନତା | ଜନସଂଖ୍ୟାର କିଛି ଅଂଶର କମ୍ ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥିତି ହେତୁ, ସେମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟରେ ପ୍ରାୟତଃ ଉଭୟ ଗୁଣବତ୍ତା ଏବଂ ପରିମାଣରେ ଅଭାବ ଥାଏ | ଯେଉଁ ମହିଳାମାନେ ଖରାପ ଅଟନ୍ତି ସେମାନଙ୍କର ସୁସ୍ଥ ଶିଶୁ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା କମ୍ | ପୁଷ୍ଟିକର ଅଭାବ ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମାଜକୁ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇଥାଏ | ସେମାନଙ୍କର ଉତ୍ତମ ପୋଷିତ ସାଥୀମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ, ପୁଷ୍ଟିକର ଅଭାବଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ନିମୋନିଆ ଏବଂ ଯକ୍ଷ୍ମା ପରି ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ, ଯାହା ମୃତ୍ୟୁ ହାରକୁ ଅଧିକ କରିଥାଏ | ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ପୁଷ୍ଟିକର ଅଭାବଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ କାର୍ଯ୍ୟରେ କମ୍ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ ହୋଇଥାନ୍ତି ।[୨]
କମ୍ ଉତ୍ପାଦକତା ସେମାନଙ୍କୁ କେବଳ କମ୍ ଦରମା ଦିଏ ନାହିଁ ଯାହା ସେମାନଙ୍କୁ ଅଳ୍ପ ପୁଷ୍ଟିକର ଏକ ଦୁଷ୍ଟ ବୃତ୍ତରେ ଜାଲରେ ପକାଇଥାଏ, ବରଂ ସମାଜ ପାଇଁ ଅପାରଗତା ମଧ୍ୟ ଆଣିଥାଏ, ବିଶେଷକରି ଭାରତରେ ଯେଉଁଠାରେ ଶ୍ରମ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାରଣ | ଅପରପକ୍ଷରେ, ଅତ୍ୟଧିକ ପୁଷ୍ଟିକର ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତର ପରିଣାମ ଅଛି | ଭାରତରେ ୨୦୧୦ରେ ଜାତୀୟ ମେଦବହୁଳତା ହାର ମହିଳାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ୧୪% ଏବଂ କିଛି ସହରାଞ୍ଚଳ ଥିବା ପୁରୁଷଙ୍କ ପାଇଁ ୧୮% ହାର ୪୦% ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଥିଲା | ମେଦବହୁଳତା ଅନେକ ଅଣ-ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ ଯେପରିକି ହୃଦ୍ ରୋଗ, ମଧୁମେହ, କର୍କଟ ଏବଂ କ୍ରନିକ୍ ଶ୍ୱାସକ୍ରିୟା ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରେ | [୩] [୪]
କାରଣଗୁଡ଼ିକ
ସମ୍ପାଦନାବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କ ଆକଳନ କରିଛି ଯେ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ଥିବା ପିଲାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ପାଇଁ ଭାରତ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରାପ୍ତ ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଭାରତରେ କମ୍ ଓଜନର ପିଲାମାନଙ୍କର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଏବଂ ଗତିଶୀଳତା, ମୃତ୍ୟୁହାର, ଉତ୍ପାଦକତା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଭୟଙ୍କର ପରିଣାମ ସହିତ ଉପ ସାହାରା ଆଫ୍ରିକାଠାରୁ ପ୍ରାୟ ଦୁଇଗୁଣ | [୫]
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ନୀତି ଗବେଷଣା ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ (ଆଇଏଫପିଆରଆଇ)ଦ୍ୱାରା ୨୦୧୭ ଗ୍ଲୋବାଲ ହଙ୍ଗର ଇଣ୍ଡେକ୍ସ (ଜିଏଚଆଇ) ରିପୋର୍ଟରେ ଭାରତକୁ ୧୧୮ଟି ଦେଶ ମଧ୍ୟରୁ ୧୦୦ ତମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। ଦକ୍ଷିଣ ଏସୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏହା କେବଳ ଆଫଗାନିସ୍ତାନ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନ ପଛରେ 29.0 ("ଗମ୍ଭୀର ପରିସ୍ଥିତି")ର ଜିଏଚଆଇ ସ୍କୋର ସହିତ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି । ୨୦୧୯ ଗ୍ଲୋବାଲ ହଙ୍ଗର ଇଣ୍ଡେକ୍ସ (ଜିଏଚଆଇ) ରିପୋର୍ଟରେ ଶିଶୁ ନଷ୍ଟ ହେବାର ଗମ୍ଭୀର ପ୍ରସଙ୍ଗ ସହିତ ୧୧୭ଟି ଦେଶ ମଧ୍ୟରୁ ଭାରତକୁ ୧୦୨ ତମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। ଭାରତରେ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସର ପାଞ୍ଚ ଜଣ ପିଲାଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅତି କମରେ ଜଣେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଛି ।[୬]
ଜନସଂଖ୍ୟା ଏବଂ ଅର୍ଥନୀତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତ ହେଉଛି ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧିଶୀଳ ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ, ୧୩୬ କୋଟି ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ବାର୍ଷିକ ୧.୫%-୧.୭% (୨୦୦୧ରୁ ୨୦୦୭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । [୭] [୮] ଯଦିଓ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଏକ ଚତୁର୍ଥାଂଶରୁ ଅଧିକ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାତୀୟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମାରେଖା ତଳେ ରହୁଛନ୍ତି ଏହାର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନୂତନ ସୁଯୋଗ ଏବଂ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ରୋଗର ବ୍ୟାପକତା ବୃଦ୍ଧି ଦିଗରେ ଏକ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସୂଚିତ କରେ ଯାହା ଆମେରିକା, କାନାଡା ଏବଂ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ପରି ବିକଶିତ ଦେଶରେ ଉଚ୍ଚ ହାରରେ ଦେଖାଯାଏ |[୯] ଦାରିଦ୍ର୍ୟରେ ରହୁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ମିଶ୍ରଣ ଏବଂ ଭାରତର ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ପୁଷ୍ଟିହୀନତାର ସହ-ଆବିର୍ଭାବ ଘଟାଇଛି: ଅପୁଷ୍ଟିହୀନତା ଏବଂ ଅତ୍ୟଧିକ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ।[୧୦]
ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ହଙ୍ଗର ଇଣ୍ଡେକ୍ସରେ ଭାରତ ୮୦ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ୬୭ଟି ସ୍ଥାନରେ ଅଛି ଯାହାର ସବୁଠାରୁ ଖରାପ ଭୋକ ପରିସ୍ଥିତି ଅଛି ଯାହା ଉତ୍ତର କୋରିଆ କିମ୍ବା ସୁଦାନ ପରି ରାଷ୍ଟ୍ରଅପେକ୍ଷା ଖରାପ | ବିଶ୍ୱର ସମସ୍ତ ଭୋକିଲା ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୨୫% ଭାରତରେ ରୁହନ୍ତି । ୧୯୯୦ ପରଠାରୁ ପିଲାମାନଙ୍କ ପାଇଁ କିଛି ଉନ୍ନତି ହୋଇଛି କିନ୍ତୁ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ଭୋକିଲାଙ୍କ ଅନୁପାତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି | ଭାରତରେ ୫ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସର ୪୪% ଶିଶୁଙ୍କ ଓଜନ କମ୍ । ୭୨% ଶିଶୁ ଏବଂ ୫୨% ବିବାହିତ ମହିଳାଙ୍କର ରକ୍ତହୀନତା ଅଛି । ଗବେଷଣାରୁ ଜଣାପଡିଛି ଯେ ଗର୍ଭାବସ୍ଥାରେ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ଶିଶୁର ଭବିଷ୍ୟତ ରୋଗ, ଶାରୀରିକ ପ୍ରତିରୋଧ ଏବଂ ଜ୍ଞାନଗତ ଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ ହେବାର ଆଶଙ୍କା ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । [୧୧] [୧୨]
ଭାରତର ଆନୁମାନିକ ୨୩.୬% ଲୋକ ଦିନକୁ ୧୦୦ ଟଙ୍କା କ୍ରୟଶକ୍ତି ତଳେ ବାସ କରନ୍ତି | ଏହି ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସିଧାସଳଖ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ସୃଷ୍ଟି କରେ ନାହିଁ କିନ୍ତୁ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣର ଖାଦ୍ୟ ବିନା ଜନସଂଖ୍ୟାର ଏକ ବଡ଼ ଅଂଶ ଛାଡିଥାଏ |[୧୩]ଏହା ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରବେଶର ଅଭାବ ସୃଷ୍ଟିକରେ କାରଣ ଲୋକମାନେ ବାହାରକୁ ଯାଇ ଏହାକୁ କିଣିବା ପାଇଁ ବହୁତ ଗରିବ ଅଟନ୍ତି | ଭାରତର ରେଜିଷ୍ଟ୍ରାର ଜେନେରାଲଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ, ପ୍ରତି ୧୦୦୦ ଜୀବନ୍ତ ଜନ୍ମ ମଧ୍ୟରୁ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସର ପିଲାମାନଙ୍କମୃତ୍ୟୁ ପ୍ରାୟ ୫୯ ଥିଲା ଯାହା ବିଶ୍ୱର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ହାର ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ | ସେଭ୍ ଦି ଚିଲ୍ଡ୍ରେନ୍ଦ୍ୱାରା ରିପୋର୍ଟ କରାଯାଇଛି ଯେ ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ପିଲାମାନଙ୍କ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ହେତୁ ହୋଇଥାଏ ।[୧୪] ଶିଶୁର ଜୀବନର ପ୍ରଥମ ହଜାର ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଖରାପ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅନେକ ନକାରାତ୍ମକ କାରଣ ହୋଇପାରେ | ଏହା ଧୀର ଅଭିବୃଦ୍ଧି, ଜ୍ଞାନଗତ ଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ, ବିଦ୍ୟାଳୟ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ ଏବଂ ଡାଇରିଆ ପରି ରୋଗର କାରଣ ହୋଇପାରେ | ଏକ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତରେ ୫ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସର ଶିଶୁଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁର ୬୮% ପୁଷ୍ଟିହୀନତା କାରଣରୁ ହୋଇଛି।[୧୫]
ବିଭିନ୍ନ ଜନସଂଖ୍ୟା ଗୋଷ୍ଠୀର ପୁଷ୍ଟିକର ଧାରା
ସମ୍ପାଦନାଅଞ୍ଚଳ, ଧର୍ମ ଏବଂ ଜାତି ସମେତ ଅନେକ କାରଣ ଭାରତୀୟଙ୍କ ପୁଷ୍ଟିକର ସ୍ଥିତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ | ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରିବା ମଧ୍ୟ ପୁଷ୍ଟିକର ସ୍ଥିତିରେ ଯୋଗଦାନ କରିଥାଏ | [୧୬]
ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥିତି
ସମ୍ପାଦନାସାଧାରଣତଃ, ଯେଉଁମାନେ ଗରିବ, ସେମାନେ ଭାରତରେ[୧୭] ଅଳ୍ପ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ ବିପଦରେ ଥିବାବେଳେ ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଉଚ୍ଚ ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନ୍ୟତା ଅଛି ସେମାନେ ଅତ୍ୟଧିକ ପୁଷ୍ଟିକର ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧିକ | ଆନିମିଆ ଧନ ସହିତ ନକାରାତ୍ମକ ଭାବରେ ଜଡିତ |[୧୬]
ଯେତେବେଳେ ଶିଶୁ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା କଥା ଆସେ, ନିମ୍ନ ଆୟକାରୀ ପରିବାରର ପିଲାମାନେ ଉଚ୍ଚ ଆୟକାରୀ ପରିବାର ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ପୁଷ୍ଟିହୀନ ଅଟନ୍ତି | ଭାରତରେ ପିଡିଏସ୍ ସିଷ୍ଟମ୍ ଯାହା କେବଳ ଗହମ ଏବଂ ଚାଉଳ ବଣ୍ଟନ ପାଇଁ ହିସାବ କରେ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଏହି ଶସ୍ୟଦ୍ୱାରା ପ୍ରୋଟିନ୍ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ ଯାହା ପୁଷ୍ଟିହୀନତାକୁ ମଧ୍ୟ ନେଇଥାଏ | ଗୋଟିଏ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଶ୍ୱାସ ଯାହା ପୁଷ୍ଟିହୀନତାର କାରଣ ହୋଇପାରେ ତାହା ହେଉଛି ଧର୍ମ | ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଧର୍ମର ପ୍ରଭାବ, ବିଶେଷକରି ଭାରତରେ ମାଂସ ଖାଇବାରେ ସୀମିତ | ଆହୁରି ମଧ୍ୟ, ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟମାନେ କଠୋର ଭାବରେ ଶାକାହାରୀ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି, ସେମାନେ ଦୁଗ୍ଧ ଏବଂ ଅଣ୍ଡା ସମେତ କୌଣସି ପ୍ରକାରର ପଶୁ ଉତ୍ପାଦ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ନାହିଁ | ଯେତେବେଳେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପ୍ରୋଟିନ୍ ଖିଆଯାଏ ସେତେବେଳେ ଏହା ଏକ ଗମ୍ଭୀର ସମସ୍ୟା କାରଣ ୫୬% ଗରିବ ଭାରତୀୟ ପରିବାର ପ୍ରୋଟିନ୍ ଖାଇବା ପାଇଁ ଶସ୍ୟ ଖାଆନ୍ତି | ଏହା ଦେଖାଯାଏ ଯେ ଶସ୍ୟରେ ଥିବା ପ୍ରୋଟିନର ପ୍ରକାର ପଶୁ ଉତ୍ପାଦରେ ଥିବା ପ୍ରୋଟିନ୍ ସହିତ ସମାନ୍ତରାଳ ନୁହେଁ (ଗୁଲାଟି, ୨୦୧୨) | [୧୮]
ଏହି ଘଟଣା ଭାରତର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ସର୍ବାଧିକ ପ୍ରଚଳିତ ଯେଉଁଠାରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ତରରେ ଅଧିକ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ବିଦ୍ୟମାନ | ପିଲାମାନେ ଉପଯୁକ୍ତ ଓଜନ ଏବଂ ଉଚ୍ଚତାର ହୁଅନ୍ତୁ କି ନାହିଁ ତାହା ଜନସଂଖ୍ୟାର ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥିତି ଉପରେ ଅତ୍ୟଧିକ ନିର୍ଭରଶୀଳ |[୧୯] ନିମ୍ନ ସାମାଜିକ-ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଥିବା ପରିବାରର ପିଲାମାନେ ଉପ-ଅନୁକୂଳ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଅନ୍ତି | ସମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ପିଲାମାନେ ସମାନ ସ୍ତରର ପୁଷ୍ଟିକର ଅଂଶୀଦାର କରିବାକୁ ଦେଖାଇଥିବାବେଳେ ଶିଶୁ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ ମଧ୍ୟ ମା'ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ, ଘରୋଇ ଜାତି ଏବଂ ବାସସ୍ଥାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ପରିବାରଠାରୁ ପରିବାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭିନ୍ନ ଅଟେ | ଆଶା କରାଯାଉଛି ଯେ ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ କଲ୍ୟାଣରେ ଉନ୍ନତି ସହିତ ଶିଶୁ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ଉନ୍ନତି ଆସିବ ।[୨୦]
ଅଞ୍ଚଳ
ସମ୍ପାଦନାଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଅଳ୍ପ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ ଅଧିକ ପ୍ରଚଳିତ, ପୁନର୍ବାର ମୁଖ୍ୟତଃ ନିମ୍ନ ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ହେତୁ | ସହରାଞ୍ଚଳ ତୁଳନାରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଏବଂ ମହିଳାଙ୍କ ପାଇଁ ରକ୍ତହୀନତା ସାମାନ୍ୟ ଅଧିକ | ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ୨୦୦୫ରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୪୦% ମହିଳା ଏବଂ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୩୬% ମହିଳାଙ୍କର ସାମାନ୍ୟ ରକ୍ତହୀନତା ଥିବା ଜଣାପଡିଛି । ସହରାଞ୍ଚଳରେ, ଅଧିକ ଓଜନର ସ୍ଥିତି ଏବଂ ମେଦବହୁଳତା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ପରି ତିନି ଗୁଣରୁ ଅଧିକ |[୧୬]
ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ବିହାରରେ ଅଳ୍ପ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟହାର ବହୁତ ଅଧିକ । ସର୍ବନିମ୍ନ ପ୍ରତିଶତ ଅଣ୍ଡର-ନ୍ୟୁଟ୍ରିସନ୍ ଥିବା ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ମିଜୋରାମ, ସିକ୍କିମ୍, ମଣିପୁର, କେରଳ, ପଞ୍ଜାବ ଏବଂ ଗୋଆ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ଯଦିଓ ଏହି ହାର ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ବିହାର, ଛତିଶଗଡ଼, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, କର୍ଣ୍ଣାଟକ, ହରିୟାଣା ଏବଂ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ରାଜ୍ୟରେ 70%ରୁ ଅଧିକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରେ ରକ୍ତହୀନତା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଛି। ଗୋଆ, ମଣିପୁର, ମିଜୋରାମ ଏବଂ କେରଳରେ 50%ରୁ କମ୍ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ରକ୍ତହୀନତା ଅଛି । [୨୧]
ପଞ୍ଜାବ, କେରଳ, ଏବଂ ଦିଲ୍ଲୀରେ ସର୍ବାଧିକ ଓଜନିଆ ଏବଂ ମୋଟାପଣ ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ହାର ସର୍ବାଧିକ। [୧୬]
ଧର୍ମ
ସମ୍ପାଦନାଅଧ୍ୟୟନରୁ ଜଣାପଡିଛି ଯେ ଭାରତରେ ହିନ୍ଦୁ କିମ୍ବା ମୁସଲମାନ ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ, ଶିଖ କିମ୍ବା ଜୈନ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ପୁଷ୍ଟିହୀନ ହୋଇଥାନ୍ତି। [୨୨]
ମହିଳା ଜନସଂଖ୍ୟା
ସମ୍ପାଦନାଦ୍ୱେତ ଭାର
ସମ୍ପାଦନାଦ୍ୱୈତ ବୋଝକୁ ମେଦବହୁଳତା କିମ୍ବା କମ୍ ଓଜନ ଆକାରରେ ଅଳ୍ପ ପୁଷ୍ଟିକର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଏ, ଯାହା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ/କିମ୍ବା ସାମାଜିକ ସ୍ତରରେ ବିଦ୍ୟମାନ | ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ତରରେ, ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ମେଦବହୁଳ ହୋଇପାରନ୍ତି, ତଥାପି ଉପଯୁକ୍ତ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପୋଷକ ତତ୍ତ୍ୱର ଅଭାବ |[୨୩] ଏକ ସାମାଜିକ ସ୍ତରରେ, ଦ୍ୱୈତ ବୋଝ ଉଭୟ ଅଧିକ ଓଜନ ଏବଂ କମ୍ ଓଜନ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କୁ ସହ-ବିଦ୍ୟମାନ ଥିବା ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ବୁଝାଏ |[୨୪] ଭାରତରେ ମହିଳାମାନେ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ଉପରେ ଦ୍ୱୈତ ବୋଝର ଯଥେଷ୍ଟ ଅନୁପାତ ଅଂଶୀଦାର କରନ୍ତି | ଜଣେ ମହିଳା ମେଦବହୁଳ କିମ୍ବା କମ୍ ଓଜନର କମ୍ ପୁଷ୍ଟିକର ବର୍ଗରେ ପଡ଼ନ୍ତି କି ନାହିଁ ତାହାର ପ୍ରାଥମିକ କାରଣ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ-ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ, ଏବଂ ଗ୍ରାମୀଣ କିମ୍ବା ସହରୀ ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ | ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଅଧିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ମାଧ୍ୟମ ଥିବା ମହିଳାମାନେ ମେଦବହୁଳ ଏବଂ ଅତ୍ୟଧିକ ପୁଷ୍ଟିକର ବର୍ଗରେ ପଡ଼ନ୍ତି, ଯେତେବେଳେ କି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ କମ୍ ଆୟ କରୁଥିବା ମହିଳାମାନେ କମ୍ ଓଜନ ଏବଂ ଅପପୁଷ୍ଟିର ଶିକାର ହୁଅନ୍ତି |[୨୫]
ଦ୍ୱୈତ ବୋଝ ଫଳାଫଳ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସ୍ଥିର କାରଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଖାଦ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରସଙ୍ଗ ସହିତ ଜଡିତ | ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ସୁସ୍ଥ ଏବଂ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରବେଶ ଅଧିକ କ୍ୟାଲୋରୀ, କମ୍ ପୋଷକ ଖାଦ୍ୟର ବୃହତ ଯୋଗାଣଦ୍ୱାରା ବଦଳାଯାଇଛି | ଦ୍ୱୈତ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ସମସ୍ୟାର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ନୀତି ନିର୍ମାତାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଉତ୍ତମ ପୋଷଣ ସମାଜ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ପାଇଁ ନୀତି ସ୍ଥିର କରିବା ସମୟରେ କ୍ୟାଲୋରୀର ବିପରୀତରେ ପୁଷ୍ଟିକର ଉତ୍ପାଦନ ମାପ କରୁଥିବା ବିକଳ୍ପକୁ ସମର୍ଥନ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ସୂଚିତ କରେ |[୨୪]
୨୦୧୯-୨୦ରେ କରାଯାଇଥିବା NFHS-5 ସାରା ଦେଶରେ କମ୍ ଓଜନ ବିଶିଷ୍ଟ ମହିଳା (BMI ୧୮.୫ ତଳେ) ୧୮.୭% ଏବଂ ଅଧିକ ଓଜନ (BMI ୨୫.୦-୨୯.୯ ମଧ୍ୟରେ) ଏବଂ ମୋଟାପଣ (BMI ଉପରେ କିମ୍ବା ୩୦.୦ ସହିତ ସମାନ) ମହିଳାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୨୪ ବୋଲି ଜଣାପଡିଛି । [୨୬]
ରକ୍ତହୀନତା
ସମ୍ପାଦନାଏନଏଫଏଚଏସ-5 ମହିଳାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରକ୍ତହୀନତାର ପ୍ରସାର (୧୫-୪୯ ବର୍ଷ) ୫୭% ବୋଲି ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲା ଯାହା ପୂର୍ବ ଏନଏଫଏଚଏସ-୪ଠାରୁ ୪% ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା | ସମାନ ବୟସ ଗୋଷ୍ଠୀର ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଇଥିବା ୨୫%ର ବ୍ୟାପକତା ହାର ତୁଳନାରେ ଏହା ବହୁତ ଅଧିକ ଥିଲା | ମହିଳାଙ୍କ ମାତୃତ୍ୱ ସ୍ଥିତି, ଶିକ୍ଷା, ଘରୋଇ ସମ୍ପତ୍ତି ଏବଂ ଅଞ୍ଚଳ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ରକ୍ତହୀନତାର ହାର ଭିନ୍ନ ଥିଲା | ସ୍ତନ୍ୟପାନ କରୁଥିବା ମହିଳାଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୬୧% ରକ୍ତହୀନତା ବୋଲି ଜଣାପଡିଛି, ଯେତେବେଳେ ୫୨% ଗର୍ଭବତୀ ମହିଳା ରକ୍ତହୀନ ଥିଲେ। ରକ୍ତହୀନତାର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ହ୍ରାସ ପାଇଥିବା ଜଣାପଡିଛି ଯେଉଁମାନଙ୍କ ବିଦ୍ୟାଳୟଶିକ୍ଷା ନଥିବା ୫୨% ମହିଳା ୧୨ କିମ୍ବା ଅଧିକ ବର୍ଷ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରୁଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୫୯% ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରୁନାହାଁନ୍ତି । ସର୍ବନିମ୍ନ କ୍ୱିଣ୍ଟାଇଲରେ ୬୪% ତୁଳନାରେ ସର୍ବାଧିକ କୁଇଣ୍ଟାଇଲରେ ୫୧% ମହିଳା ରକ୍ତହୀନତା ସହିତ ସମ୍ପତ୍ତି ସହିତ ହାର ସର୍ବାଧିକ ହ୍ରାସ ପାଇଛି | ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ମହିଳାମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ସହରାଞ୍ଚଳ ମହିଳାମାନେ ମାତ୍ର ସାମାନ୍ୟ କମ୍ ରକ୍ତହୀନ ଥିବାବେଳେ ଛତିଶଗଡ଼, ବିହାର, ଗୁଜରାଟ, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ, ଓଡ଼ିଶା, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ଆସାମ ଏବଂ ତ୍ରିପୁରା ରାଜ୍ୟରେ ୬୦%ରୁ ଅଧିକ ମହିଳା ରକ୍ତହୀନତା ବୋଲି ଜଣାପଡିଛି । [୨୭]
ଘରୋଇ ହିଂସା
ସମ୍ପାଦନାପୁଷ୍ଟିହୀନତା ଏବଂ ଘରୋଇ ହିଂସା, ବିଶେଷକରି ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତହୀନତା ଏବଂ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଦୃ strong ସଂଯୋଗ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଛି | [୨୮] ପାରିବାରିକ ହିଂସା ମାନସିକ ଏବଂ ଶାରୀରିକ ନିର୍ଯାତନା ଆକାରରେ ଆସିଥାଏ, ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ଆଚରଣ ପ୍ରତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପ୍ରଣାଳୀ ଭାବରେ | [୨୯] ଏହି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇବା, କେଉଁ ପ୍ରକାର ଏବଂ ପରିମାଣ, ଯାହା ନିଜ ପାଇଁ ଏବଂ ପରିବାର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରତିକୂଳ ପୁଷ୍ଟିକର ଫଳାଫଳକୁ ନେଇ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାକୁ ମହିଳାଙ୍କ ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ | [୩୦] ଅକ୍ସିଡେଟିଭ୍ ଷ୍ଟ୍ରେସ୍ ନାମକ ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ମାନସିକ ଚାପ ମଧ୍ୟ ରକ୍ତହୀନତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ | ଉଚ୍ଚ ଚାପର ମୂହୁର୍ତ୍ତରେ, ମୁକ୍ତ ରେଡିକାଲ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ଯାହା ସୁସ୍ଥ ଲାଲ ରକ୍ତ କଣିକା ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରେ, ତେଣୁ ହେମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ରକ୍ତ ସ୍ତରକୁ ହ୍ରାସ କରେ ଏବଂ ରକ୍ତହୀନ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ସୃଷ୍ଟି କରେ | [୨୮] ଅତିରିକ୍ତ ଭାବରେ, ମହିଳାମାନଙ୍କର ଓଜନ କମ ଥିବା ଶାରୀରିକ କିମ୍ବା କ୍ରନିକ୍ ଚାପ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ଜଡିତ | [୨୮] [୩୧]
ପିଲାମାନେ
ସମ୍ପାଦନାବିଶ୍ୱରେ ଶିଶୁ ପୁଷ୍ଟିହୀନତାର ଏକ ଖରାପ ହାର ହେଉଛି ଭାରତ, ବିଶ୍ୱରେ ପୁଷ୍ଟିହୀନ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ତୃତୀୟାଂଶ ଭାରତୀୟ। ଶିଶୁ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତର ପ୍ରଦର୍ଶନ ଏହାର ପଡ଼ୋଶୀ ଦେଶ ତୁଳନାରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଏବଂ ସାମାଜିକ ମେକ୍ଅପ୍ ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ଖରାପ ହୋଇଛି। ଶିଶୁ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ହେତୁ ଭାରତ ଜିଡିପିର ୪% ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନର ୮% ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହରାଇଥାଏ, ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ କେବଳ ଶିଶୁଙ୍କ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ହ୍ରାସ ଭାରତର ଜିଡିପିରେ ୩% ଯୋଗ କରିପାରିବ। [୩୨] [୩୩]
ପରିଚାଳନା
ସମ୍ପାଦନାପୁଷ୍ଟିକର ଶିଶୁମାନଙ୍କର ବୃଦ୍ଧି ହାରକୁ ଏକତ୍ର କରିବା ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି। ସେଗୁଡ଼ିକରେ ଇଣ୍ଟିଗ୍ରେଟେଡ୍ ଶିଶୁ ବିକାଶ ସେବା, ଜାତୀୟ ଶିଶୁ ପାଣ୍ଠି ( ନ୍ୟାସନାଲ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଅଫ୍ ପବ୍ଲିକ୍ କୋଅପରେସନ୍ ଆଣ୍ଡ ଶିଶୁ ଡେଭଲପମେଣ୍ଟଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ଏକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ) ଏବଂ ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ୍ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ | [୩୪] [୩୫] ବିଶେଷକରି COVID-19 ମହାମାରୀକୁ ଅନୁସରଣ କରି ପୁଷ୍ଟିକର ଆବଶ୍ୟକତା ପରିଚାଳନା କରିବାକୁ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ପୁଷ୍ଟିକର ସୁରକ୍ଷା ଦିଗରେ ଭାରତ କିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରିବ। [୩୬] ଏଥିମଧ୍ୟରେ କମ୍ୟୁନିଟି ରୋଷେଇ ଘର ସ୍ଥାପନ, ସାର୍ବଜନୀନ ବିତରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଡାଲି ଏବଂ ମିଲେଟ୍ ଯୋଡିବା ଏବଂ ବିଦ୍ୟାଳୟର ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ ଯୋଜନା ଜାରି ରଖିବା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ |
ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ ଯୋଜନା
ସମ୍ପାଦନାଭାରତ ସରକାର 15 ଅଗଷ୍ଟ 1995ରେ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ସରକାରୀ ପାଣ୍ଠି ଦ୍ ided ାରା ପରିଚାଳିତ ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ସରକାରୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ କିମ୍ବା ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଏହା ରନ୍ଧା ଖାଦ୍ୟ ସହିତ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ପିଲାଙ୍କୁ ସେବା ଯୋଗାଇଥାଏ |
ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସୋସାଇଟି ଫର କୃଷ୍ଣ ଚେତନା (ISKCON) ISKCON ଖାଦ୍ୟ ରିଲିଫ ଫାଉଣ୍ଡେସନ, ନାଲାବୋଥୁ ଫାଉଣ୍ଡେସନ ଏବଂ ଅକ୍ଷୟ ପାଟ୍ରା ଫାଉଣ୍ଡେସନ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ ଏନଜିଓଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପରିଚାଳନା କରନ୍ତି, ପ୍ରତ୍ୟେକେ ନୂତନ ଭାବରେ ରନ୍ଧା ହୋଇଥିବା ଉଦ୍ଭିଦ ଭିତ୍ତିକ ଭୋଜନ ପରିବେଷଣ କରନ୍ତି | 1.3 ଭାରତରେ ସରକାରୀ ଏବଂ ସରକାରୀ ସହାୟତା ପ୍ରାପ୍ତ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ସ୍କୁଲ ପିଲା | ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡିକ ସରକାରଙ୍କ ଆଂଶିକ ସବସିଡି ଏବଂ ଆଂଶିକ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ନିଗମର ଦାନ ସହିତ ପରିଚାଳିତ | ଫୁଡ୍ ଫର ଲାଇଫ୍ ଅନାମ୍ରିତା ଏବଂ ଅକ୍ଷୟ ପାଟ୍ରାଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଇଥିବା ଖାଦ୍ୟ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଇଥିବା ପୁଷ୍ଟିକର ମାନଦଣ୍ଡକୁ ପାଳନ କରେ ଏବଂ ଭାରତରେ ପିଲାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପୁଷ୍ଟିହୀନତାକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଛି | 60ରୁ ଅଧିକ ଦେଶରେ ପ୍ରକଳ୍ପ ସହିତ ଫୁଡ୍ ଫର୍ ଲାଇଫ୍ ଅନାମ୍ରିତା (FFLA) ହେଉଛି ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ ମାଗଣା ଖାଦ୍ୟ ରିଲିଫ୍ ନେଟୱାର୍କ, ଫୁଡ୍ ଫର୍ ଲାଇଫ୍ ଗ୍ଲୋବାଲର ପ୍ରମୁଖ ଅନୁବନ୍ଧ | [୩୭]
ସମନ୍ୱିତ ଶିଶୁ ବିକାଶ ଯୋଜନା
ସମ୍ପାଦନାଭାରତ ସରକାର ୧୯୭୫ରେ ଇଣ୍ଟିଗ୍ରେଟେଡ୍ ଶିଶୁ ବିକାଶ ସେବା (ICDS) ନାମକ ଏକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ICDS ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ପୁଷ୍ଟିକର ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା, ସପ୍ଲିମେଣ୍ଟାରୀ ଖାଦ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ଯୋଗାଇ 6 ବର୍ଷରୁ କମ୍ ମା ଏବଂ ଶିଶୁଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି | ମହିଳା ଏବଂ ଶିଶୁ ବିକାଶ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ମାଧ୍ୟମରେ ICDS ଭାରତ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ, ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ, ସହରାଞ୍ଚଳ ଏବଂ ଆଦିବାସୀ ଜନଜାତିଙ୍କୁ ଟାର୍ଗେଟ କରି ଏହା ୭ କୋଟିରୁ ଅଧିକ ଛୋଟ ପିଲା ଏବଂ ୧.୬ କୋଟି ଗର୍ଭବତୀ ଏବଂ ସ୍ତନ୍ୟପାନ କରାଉଥିବା ମା'ଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଛି। [୩୮]
ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଜାତୀୟ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ ଯୋଜନା, ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ ଏବଂ ଜନ ବିତରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା (PDS) ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ | ଏହି ପ୍ରୋଗ୍ରାମ ଏବଂ ଯୋଜନାଗୁଡିକ ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ହେଉଛି କିପରି ଦକ୍ଷତା, ପ୍ରଭାବ ଏବଂ କଭରେଜ୍ ବୃଦ୍ଧି କରାଯିବ |
୨୦୧୪ରେ ବିହାର ସରକାରଙ୍କ ସାମାଜିକ କଲ୍ୟାଣ ବିଭାଗଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ବାଲ କୁପୋଶନ ମୁଖା ବିହାର (ବି.କେ.ଏମ୍.ବି) |
ଏହି ଅଭିଯାନ ପାଞ୍ଚଟି "C" ଉପରେ ଆଧାରିତ:
- Communication : ଆଚରଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଯୋଗାଯୋଗ
- Capacity: କ୍ଷମତା ନିର୍ମାଣ
- Community's access to tangibles and intangibles: ଦୃଶ୍ୟ ଏବଂ ଅଦୃଶ୍ୟକୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ପ୍ରବେଶ
- Community participation: ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଅଂଶଗ୍ରହଣ ଏବଂ
- Collective approach: ସାମୂହିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ
ବହୁମୁଖୀ ରଣନୀତି ଦର୍ଶାଏ ଯେ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ପରି ଏକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା ଆଚରଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗାଯୋଗ (ବିସିସିଆଇ) ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମାଜିକ ଦିଗ ସାହାଯ୍ୟରେ ସମାଧାନ ହୋଇପାରିବ | [୩୯]
ଜାତୀୟ ଶିଶୁ ପାଣ୍ଠି |
ସମ୍ପାଦନା୧୯୭୯ରେ ଚାରିଟେବୁଲ୍ ଏଣ୍ଡୋମେଣ୍ଟ ଫଣ୍ଡ ଆକ୍ଟ, ୧୮୯୦ ଅନୁଯାୟୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶିଶୁ ବର୍ଷ ସମୟରେ ଜାତୀୟ ଶିଶୁ ପାଣ୍ଠି ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଥିଲା | ଏହି ପାଣ୍ଠି ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀ ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକୁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ ଯାହା ପିଲାମାନଙ୍କ କଲ୍ୟାଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ |
ଶିଶୁମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଜାତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନା
ସମ୍ପାଦନା୧୯୯୦ ପିଲାମାନଙ୍କ ଉପରେ ବିଶ୍ୱ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ୨୭ଟି ବଞ୍ଚିବା ଏବଂ ବିକାଶ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭାରତ ସ୍ୱାକ୍ଷରକାରୀ । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ ମହିଳା ଓ ଶିଶୁ ବିକାଶ ବିଭାଗ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ଉପରେ ଏକ ଜାତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମ୍ପୃକ୍ତ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ/ବିଭାଗ, ରାଜ୍ୟ ସରକାର/ୟୁଟିଏସ ଏବଂ ମହିଳା ଏବଂ ଶିଶୁଙ୍କ ସହ କାରବାର କରୁଥିବା ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀ ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକୁ କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ କୁହାଯାଇଛି। ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଜାତୀୟ ବିକାଶ ଯୋଜନାରେ ଏକୀକୃତ କରାଯାଇଛି । ସଚିବ (ମହିଳା ଏବଂ ଶିଶୁ ବିକାଶ) ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ଅଧୀନରେ ଏକ ମନିଟରିଂ କମିଟି ଜାତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନାରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟହାସଲର ସମୀକ୍ଷା କରେ | ସମସ୍ତ ସମ୍ପୃକ୍ତ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ/ବିଭାଗ କମିଟିରେ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରୁଛନ୍ତି।
୧୫ଟି ରାଜ୍ୟ ସରକାର ୧୯୯୫ ତଥା ୨୦ ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କରୁଥିବା ଜାତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନା ଆଧାରରେ ରାଜ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ସାମଗ୍ରିକ ଶିଶୁ ବିକାଶ ପାଇଁ ରଣନୀତି ବନାନ କରିଛନ୍ତି ।
ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶିଶୁ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପାଣ୍ଠି
ସମ୍ପାଦନାମହିଳା ଏବଂ ଶିଶୁ ବିକାଶ ବିଭାଗ ହେଉଛି ୟୁନିସେଫ୍ ପାଇଁ ନୋଡାଲ୍ ବିଭାଗ | ଭାରତ ୧୯୪୯ରୁ ୟୁନିସେଫ୍ ସହିତ ଜଡିତ ଏବଂ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅଧିକାଂଶ ବଞ୍ଚିତ ପିଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ମା'ଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ସହଯୋଗର ପଞ୍ଚମ ଦଶନ୍ଧିରେ ଅଛି | ପାରମ୍ପାରିକ ଭାବରେ, ୟୁନିସେଫ୍ ଶିଶୁ ବିକାଶ, ମହିଳାଙ୍କ ବିକାଶ, ସହରୀ ମୌଳିକ ସେବା, ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଭିତ୍ତିକ କନଭର୍ଜେଣ୍ଟ ସେବା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଶିକ୍ଷା, ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ, ଜଳ ଏବଂ ପରିମଳ, ଭିନ୍ନକ୍ଷମ ଶିଶୁ, ବିଶେଷ କଠିନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପିଲା, ସୂଚନା, ଯୋଗାଯୋଗ, ଯୋଜନା, ପ୍ରୋଗ୍ରାମ୍ ସମର୍ଥନ ଏବଂ ଭଳି ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତକୁ ସମର୍ଥନ କରିଆସୁଛି |
ଭାରତ ୩୧ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୯୭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୟୁନିସେଫ୍ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ବୋର୍ଡର ସଦସ୍ୟ ଥିଲା । ବୋର୍ଡର ଗୋଟିଏ ବର୍ଷରେ ୩ଟି ନିୟମିତ ଅଧିବେଶନ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ବାର୍ଷିକ ଅଧିବେଶନ ଅଛି | ସେହି ବୈଠକରେ ୟୁନିସେଫ୍ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ରଣନୀତି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ | ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଏବଂ ୟୁନିସେଫ୍ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ଏକ ବୈଠକରେ ୧୨ ନଭେମ୍ବର ୧୯୯୭ରେ ଏକମତ ହୋଇ ପରବର୍ତ୍ତୀ ମାଷ୍ଟର ପ୍ଲାନ୍ ଅଫ୍ ଅପରେସନ୍ ୧୯୯୯-୨୦୦୨ ପାଇଁ ସହଯୋଗ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପାଇଁ ରଣନୀତି ଏବଂ କ୍ଷେତ୍ରଚୂଡ଼ାନ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଯାହା ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ନବମ ଯୋଜନା ସହିତ ମିଶିବ ।[୪୦]
ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ
ସମ୍ପାଦନାଜାତୀୟ ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ
ସମ୍ପାଦନାଜାତୀୟ ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ୍ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ମିଶନ୍ ୨୦୦୫-୨୦୧୨ ବର୍ଷ ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି "ବିଶେଷ କରି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ରହୁଥିବା, ଗରିବ, ମହିଳା, ପିଲା ଏବଂ ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଗୁଣାତ୍ମକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ଉପଲବ୍ଧତା ତଥା ସୁବିଧାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ।
ଏହି ମିଶନ୍ ଅଧୀନରେ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡିକର ଉପସେଟ୍ ହେଉଛି:
- ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁ ହାର (IMR) ଏବଂ ମାତୃ ମୃତ୍ୟୁ ହାର (MMR), ନବଜାତକ ମୃତ୍ୟୁ ହାର (NMR) ହ୍ରାସ କରନ୍ତୁ
- ଜନସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ପାଇଁ ସର୍ବଭାରତୀୟ ପ୍ରବେଶ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ
- ସ୍ଥାନୀୟ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ ସମେତ ଉଭୟ ସଂକ୍ରାମକ ଏବଂ ଅଣ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗକୁ ପ୍ରତିରୋଧ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତୁ
- ସମନ୍ୱିତ ବିସ୍ତୃତ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ପାଇଁ ପ୍ରବେଶ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ
- ଜନସଂଖ୍ୟା ସ୍ଥିରତା, ଲିଙ୍ଗ ଏବଂ ଜନସଂଖ୍ୟା ସନ୍ତୁଳନ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତୁ
- ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ପରମ୍ପରା ଏବଂ ମୁଖ୍ୟସ୍ରୋତ AYUSHକୁ ପୁନର୍ଜୀବିତ କର
- ଶେଷରେ, ସୁସ୍ଥ ଜୀବନଶ les ଳୀକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା
ମିଶନ୍ ଏହାର ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ପାଇଁ ରଣନୀତି ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଛି | [୪୧]
ଏହାକୁ ବି ଦେଖନ୍ତୁ
ସମ୍ପାଦନାଆଗକୁ ପଢ଼ନ୍ତୁ
ସମ୍ପାଦନା- Measham, Anthony R.; Meera Chatterjee (1999). Wasting away: the crisis of malnutrition in India. World Bank Publications. p. 11. ISBN 978-0-8213-4435-4.
Malnutrition in India.
ଆଧାର
ସମ୍ପାଦନା- ↑ "The Indian exception". The Economist. 31 March 2011. Retrieved 13 February 2012.
- ↑ "Turning the tide of malnutrition" (PDF). World Health Organization. Retrieved 14 February 2012.
- ↑ "A call for reform and action". The World Bank. Archived from the original on 13 June 2018. Retrieved 14 February 2012.
- ↑ "India in grip of obesity epidemic". The Times of India. 12 November 2010. Archived from the original on 28 April 2013. Retrieved 14 February 2012.
- ↑ "World Bank Report". Source: The World Bank (2009). Archived from the original on 2018-06-13. Retrieved 2009-03-13.
World Bank Report on Malnutrition in India
- ↑ "2015 Global Hunger Index Report" (PDF). International Food Policy Research Institute (IFPRI).
- ↑ "World Development Indicators – Google Public Data Explorer".
- ↑ "World Bank Report". Source: The World Bank 2009. Archived from the original on 2015-03-11. Retrieved 2009-11-25.
India Country Overview 2009
- ↑ https://socialjustice.nic.in/UserView/index?mid=76672.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ Yach, Derek; Hawkes, Corinna; Gould, C. Linn; Hofman, Karen J. (2004). "Journal of the American Medical Association". JAMA. 291 (21): 2616–2622. doi:10.1001/jama.291.21.2616. PMID 15173153.
The global burden of chronic diseases
- ↑ "Superpower? 230 million Indians go hungry daily", Subodh Varma, 15 Jan 2012, The Times of India
- ↑ against hunger.in/hunger/underlying-causes-malnutrition "Causes of Hunger in India". Action Against Hunger (in ଇଂରାଜୀ). Retrieved 2020-11-19.
{{cite web}}: Check|url=value (help)[permanent dead link] - ↑ "Why India remains malnourished". downtoearth.org.in (in ଇଂରାଜୀ). Retrieved 2020-11-19.
- ↑ Singh, Abhishek (2020-03-02). "Childhood Malnutrition in India". Perspective of Recent Advances in Acute Diarrhea (in ଇଂରାଜୀ). doi:10.5772/intechopen.89701. ISBN 978-1-78923-865-5.
- ↑ "68 Per Cent Of Child Deaths Under Five Years In India Caused By Malnutrition In 2017: Study News". NDTV-Dettol Banega Swasth Swachh India (in ଆମେରିକୀୟ ଇଂରାଜୀ). 2019-10-25. Retrieved 2021-03-31.
- ↑ ୧୬.୦ ୧୬.୧ ୧୬.୨ ୧୬.୩ "NFHS-3 Nutritional Status of Adults". Retrieved 2009-11-26.
- ↑ Kanjilal, B (2010). "Nutritional Status of Children in India: Household Socio-Economic Condition as the Contextual Determinant". International Journal for Equity in Health. 9: 19. doi:10.1186/1475-9276-9-19. PMC 2931515. PMID 20701758. Archived from the original on 2020-04-03. Retrieved 2022-10-04.
{{cite journal}}: Unknown parameter|displayauthors=ignored (|display-authors=suggested) (help)CS1 maint: unflagged free DOI (link) - ↑ Gulati, A., Ganesh-Kumar, A., Shreedhar, G., & Nandakumar, T. (2012). Agriculture and malnutrition in India. Food And Nutrition Bulletin, 33(1), 74–86
- ↑ "HUNGaMA Survey Report" (PDF). Naandi foundation. Archived from the original (PDF) on 31 January 2012. Retrieved 1 February 2012.
- ↑ Kanjilal, Barun; Mazumdar; Mukherjee; Rahman (January 2010). "Nutritional status of children in India: household socio-economic condition as the contextual determinant". International Journal for Equity in Health. 9: 19–31. doi:10.1186/1475-9276-9-19. PMC 2931515. PMID 20701758.
{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link) - ↑ "NFHS-3 Nutritional Status of Children". Retrieved 2009-11-26.
- ↑ "Nutrition and Anaemia" (PDF). Retrieved 2009-11-26.
- ↑ Meenakshi, J. V. (2016-11-01). "Trends and patterns in the triple burden of malnutrition in India" (PDF). Agricultural Economics (in ଇଂରାଜୀ). 47 (S1): 115–134. doi:10.1111/agec.12304. ISSN 1574-0862.
- ↑ ୨୪.୦ ୨୪.୧ Thow, Anne Marie; Kadiyala, Suneetha; Khandelwal, Shweta; Menon, Purnima; Downs, Shauna; Reddy, K. Srinath (June 2016). "Toward Food Policy for the Dual Burden of Malnutrition: An Exploratory Policy Space Analysis in India" (PDF). Food and Nutrition Bulletin. 37 (3): 261–274. doi:10.1177/0379572116653863. PMID 27312356.
- ↑ Kulkarni, Vani S.; Kulkarni, Veena S.; Gaiha, Raghav (2017). "Double Burden of Malnutrition". International Journal of Health Services. 47 (1): 108–133. doi:10.1177/0020731416664666. PMID 27638762.
- ↑ "National Family Health Survey (NFHS-5)". rchiips.org. Archived from the original on 2021-11-24. Retrieved 2022-08-19.
- ↑ National Family Health Survey (NFHS-5), 2019-21 (PDF). Ministry of Health and Family Welfare, Government of India. 2022. pp. 384–385.
- ↑ ୨୮.୦ ୨୮.୧ ୨୮.୨ Ackerson, L. K.; Subramanian, S. V. (2008-05-15). "Domestic Violence and Chronic Malnutrition among Women and Children in India". American Journal of Epidemiology (in ଇଂରାଜୀ). 167 (10): 1188–1196. doi:10.1093/aje/kwn049. ISSN 0002-9262. PMC 2789268. PMID 18367471.
- ↑ Yount, Kathryn M.; Digirolamo, Ann M.; Ramakrishnan, Usha (2011-05-01). "Impacts of domestic violence on child growth and nutrition: A conceptual review of the pathways of influence". Social Science & Medicine (in ଇଂରାଜୀ). 72 (9): 1534–1554. doi:10.1016/j.socscimed.2011.02.042. ISSN 0277-9536. PMID 21492979.
- ↑ "Domestic violence associated with chronic malnutrition in women and children in India". News (in ଆମେରିକୀୟ ଇଂରାଜୀ). 2008-04-22. Retrieved 2018-04-26.
- ↑ Ferreira, Marcela de Freitas; Moraes, Claudia Leite de; Reichenheim, Michael Eduardo; Verly Junior, Eliseu; Marques, Emanuele Souza; Salles-Costa, Rosana; Ferreira, Marcela de Freitas; Moraes, Claudia Leite de; Reichenheim, Michael Eduardo (January 2015). "Effect of physical intimate partner violence on body mass index in low-income adult women". Cadernos de Saúde Pública. 31 (1): 161–172. doi:10.1590/0102-311X00192113. ISSN 0102-311X. PMID 25715300.
- ↑ Singh, Abhishek (2020-05-06), K. Bhattacharya, Sujit (ed.), "Childhood Malnutrition in India", Perspective of Recent Advances in Acute Diarrhea (in ଇଂରାଜୀ), IntechOpen, doi:10.5772/intechopen.89701, ISBN 978-1-78923-865-5, retrieved 2022-08-19
- ↑ "Child malnutrition in India: A systemic failure". www.downtoearth.org.in (in ଇଂରାଜୀ). Retrieved 2022-08-19.
- ↑ "ICDS".
- ↑ "National health mission".
- ↑ Jayashree, R. Gopinath & B. "Beyond food rations: Six ways India can ensure nutrition security for its most vulnerable people". Scroll.in (in ଆମେରିକୀୟ ଇଂରାଜୀ). Retrieved 2020-07-24.
- ↑ http://www.ffl.org
- ↑ Balarajan, Yarlini; Reich, Michael R. (2016-07-01). "Political economy of child nutrition policy: A qualitative study of India's Integrated Child Development Services (ICDS) scheme". Food Policy (in ଇଂରାଜୀ). 62: 88–98. doi:10.1016/j.foodpol.2016.05.001. ISSN 0306-9192.
- ↑ "A campaign to end malnutrition in Bihar". ideasforindia.in. Archived from the original on 2016-01-27. Retrieved 2015-10-09.
- ↑ "Child Development Website". Source: Child Development programs site (2009). Archived from the original on 6 December 2008. Retrieved 2009-03-14.
Programs to address malnutrition in India
- ↑ "National Rural Health Mission" (PDF). Source: National Rural Health Mission (2005–2012). Archived from the original (PDF) on 2009-11-22. Retrieved 2009-11-26.