ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି

ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି ହେଉଛି ଭାରତର ସର୍ବ ପୁରାତନ ଲିପି ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀ ଋଷଭଦେବ ଜୀ ତାଙ୍କ ଝିଅ ବ୍ରାହ୍ମୀଙ୍କୁ ବର୍ଣ୍ଣମାଳା ଏବଂ ସଂଖ୍ୟା ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥିଲେ । ପୌରାଣିକ ମତରେ ସେତେବେଳେ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଦେବୀଙ୍କ ମାତା ଏହି ଲିପି ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । ଅଶୋକଙ୍କ ଶୀଳାଲେଖରେ ଏହି ଲିପି ଉପଲବ୍ଧ | ଏହା ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଲେଖାଯାଏ । ଅଦ୍ୟାପି ଦକ୍ଷିଣ ତଥା ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆର ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଏହି ଲିପି ବ୍ୟବହୃତ ।

Child learning Brahmi Alphabets, Shunga era 2nd Century BCE, National Museum, New Delhi

ଉତ୍ପତ୍ତି

Inscription of Candragupta II. Sanchi, Madhya Pradesh, India

ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିର ଉତ୍ପତ୍ତି ବିଷୟରେ ଅନେକ ତତ୍ତ୍ଵ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ଏହି ତତ୍ତ୍ଵ ଗୁଡିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ସ୍ରୋତରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ । ଯଥା;

1) - ବିଦେଶୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ -

(କ) - ବୃହତ ଭାରତଙ୍କ ଦେଶୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ସିଦ୍ଧନ୍ତ-

ଯେଉଁମାନେ ବିଦେଶୀ ମୂଳ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି, ତଦନୁସାରେ ତାହା ଦୁଇ ଭାଗ ଏବଂ ପୁନର୍ବାର ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ |

(କ) - ଗ୍ରୀକ୍ ମୂଳ ସ୍ରୋତରୁ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିର ଉତ୍ପତ୍ତି - ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ହେଉଛନ୍ତି ଆଲଫ୍ରେଡ୍ ମୁଲେର |

(ଖ) - ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିର ସିମେଟିକ୍ ଉତ୍ପତ୍ତି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ- ୱିଲିୟମ୍ ଜୋନସ୍ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ସମର୍ଥକ | ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି |

୧)-ଫୋନିସିଆନ୍ ଉତ୍ପତ୍ତି |

୨)-ଦକ୍ଷିଣ ସିମେଟିକ୍ ଉତ୍ପତ୍ତି |

୩)-ଉତ୍ତର ସିମେଟିକ୍ ଉତ୍ପତ୍ତି |

ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିର ଉତ୍ପତ୍ତି ବିଷୟରେ ସ୍ୱଦେଶୀ ତତ୍ତ୍ଵ ମଧ୍ୟ ଦୁଇଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ-

୧-ଦକ୍ଷିଣ ଉତ୍ପତ୍ତି |

୨-ଆର୍ଯ୍ୟ ଉତ୍ପତ୍ତି |

ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଉଥିଲା ଯେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଚତୁର୍ଥରୁ ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମୌର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା, ତେବେ ଭାରତର ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଦ୍ଵାରା ଖନନରୁ ଏହା ଜଣାପଡିଛି ଯେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଏହା ତାମିଲନାଡୁ ଏବଂ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା ।

ନାମର ଉତ୍ପତ୍ତି

"ବ୍ରାହ୍ମୀ" (ब्राह्मी) ନାମର ଉତ୍ପତ୍ତି ବିଷୟରେ ବିବିଧ ବିବରଣୀ ଇତିହାସରେ ଦେଖାଯାଏ | 'ବ୍ରାହ୍ମୀ' ଶବ୍ଦର ଉଲ୍ଲେଖ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଭାରତୀୟ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଦେଖାଯାଏ | ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାର ବ୍ୟାକରଣ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ଏହା ଏକ ନାରୀବାଚକ ଶବ୍ଦ ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି "ବ୍ରହ୍ମା" ବା "ବ୍ରାହ୍ମଣର ନାରୀ ଶକ୍ତି" । ମହାଭାରତ ଭଳି ଲୋକପ୍ରିୟ ହିନ୍ଦୁ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଏହା ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ଦେବୀ ଅର୍ଥରେ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ “ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ଶକ୍ତିରୁ ଜାତ ଦେବୀ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ । ଆନ୍ୟପକ୍ଷରେ, କେତେକ ବୌଦ୍ଧ ସୂତ୍ର ଯେପରିକି ଲଲିତାବିସ୍ତର (ସମ୍ଭବତଃ CE ଚତୁର୍ଥ ଶତାବ୍ଦୀ), ବ୍ରାହ୍ମୀ ଓ ଖାରୋଷ୍ଟୀ ଏହି ଦୁଇ ଲିପିର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ଯାହାକୁ ବୁଦ୍ଧ ଶିକ୍ଷା କରିଥିବା ୬୪ ଭାଷା ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଜୈନ ଧର୍ମର ଅନେକ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଯେପରିକି ବ୍ୟାଖ୍ୟା ପ୍ରଗ୍ୟପ୍ତି ସୂତ୍ର, ସମଭାୟାଙ୍ଗ ସୂତ୍ର ଏବଂ ପ୍ୟଜ୍ଞାପନ ସୂତ୍ର, ଯାହାକି ମହାବୀରଙ୍କ ଜନ୍ମ ପୂର୍ବରୁ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କୁ ଜଣାଥିଲା, ଉଲ୍ଲେଖ ଥିବା ୧୮ଟି ଲିପି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମଟି ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାରେ ବାମ୍ଭୀ, ଯାହାକୁ "ବ୍ରାହ୍ମୀ" ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି |

ଦେଶୀୟ ଉତ୍ପତ୍ତି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସପକ୍ଷରେ

ଅନେକ ବିଦ୍ଵାନଙ୍କ ମତରେ ଏହି ଲିପି ପ୍ରାଚୀନ ସିନ୍ଧୁ ଲିପିରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ , ଅତଏବ ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଆସୁଥିଲା । ସିନ୍ଧୁ ଲିପିର ବ୍ୟବହାର କ୍ରମଶଃ ଶେଷ ହେବା ପରେ ଏକ ପ୍ରାକୃତ ଭାଷା ଭାବେ ଲେଖିବା ପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରାକୃତ / ପାଲି ଭାଷାରେ ଲିଖିତ ମୌର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକଙ୍କ ବୌଦ୍ଧ ନୀତି ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୁରକ୍ଷିତ ଅଛି । ସେଥିପାଇଁ ଏହା ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ ଯେ ଏହା ମୌର୍ଯ୍ୟ ଯୁଗରେ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା |

ପ୍ରାଚୀନ ବୌଦ୍ଧ ଶାସ୍ତ୍ର 'ଲଳିତବିସ୍ତର'ରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ୬୪ଟି ଲିପି ଯାହାକି ବୁଦ୍ଧଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଇଥିଲା, ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ନାଗରୀ ଲିପିର ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ; ବରଂ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ୩୦୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ 'ଲଲିତବିସ୍ତର' ଚାଇନିଜ୍ ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦ କରାଯାଇଥିଲା । ଜୈନମାନଙ୍କ 'ପନ୍ନବାନା ସୂତ୍ର' ଏବଂ 'ସମବାୟାଙ୍ଗ ସୂତ୍ର' ରେ ଯେଉଁ ୧୮ ଟି ଲିପିର ବର୍ଣ୍ଣନ ଅଛି, ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ ନାମ ହେଉଛି ବାମ୍ଭି (ବା ବ୍ରାହ୍ମୀ) | ଜୈନ ଭାଷାରେ ରଚିତ ଭଗବତୀ ସୂତ୍ର 'ନମୋଃ ବମ୍ଭିହେ ଲିବିଏ' (ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିକୁ ନମସ୍କାର) ରୁ ଆରମ୍ଭ |

ବିଦେଶୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସପକ୍ଷରେ

ଅନେକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ବିଦ୍ଵାନଙ୍କ ମତରେ ଭାରତୀୟମାନେ ବିଦେଶୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଲେଖିବା ଶିଖିଲେ ଏବଂ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି ମଧ୍ୟ ପ୍ରାଚୀନ ଫିନିସିୟମ ଲିପିରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି, ଯେପରି ଆରବୀ, ଗ୍ରୀକ୍, ରୋମାନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଲିପିଗୁଡ଼ିକ | କିନ୍ତୁ ଅନେକ ଦେଶୀ ବିଦ୍ୱାନ ପ୍ରମାଣ କରିଛନ୍ତି ଯେ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି ଭାରତରେ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବରେ ବିକଶିତ ହୋଇଛି ।

ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ

• ଏହା ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଲେଖାଯାଏ |

• ଏହା ଏକ ମାତ୍ରାତ୍ମକ ଲିପି | ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ଉପରେ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣର ମାତ୍ରା ଦେଇ ଏହା ଲେଖାଯାଏ |

• ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ କେତେକ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର 'ସଂଯୋଗ' ରେ ଯୁକ୍ତାକ୍ଷର ବ୍ୟବହାର ହୁଏ (ଯେପରିକି ପ୍ର= ପ+ ର)

• ଆଧୁନିକ ଭାରତୀୟ ଲିପି ପରି ଅକ୍ଷରର କ୍ରମ ସମାନ ଅଟେ |

ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିର ସନ୍ତତି ଲିପି

ବ୍ରାହ୍ମୀ ଆଧାରିତ ଅନେକ ଲିପି ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତ ମୂଳ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିବା ଜଣାଯାଏ । ସେମାନଙ୍କ ଆକୃତି ଏବଂ ଧ୍ୱନିରେ ସମାନତା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଦେଖାଯାଏ | ଏହି ଲିପିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ ଯୀଶୁଙ୍କ ସମୟରେ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା | ଏଥିମଧ୍ୟରୁ କିଛି ଲିପି ହେଉଛନ୍ତି ଦେବନାଗରୀ, ବଙ୍ଗାଳୀ ସ୍କ୍ରିପ୍ଟ, ଓଡିଆ ସ୍କ୍ରିପ୍ଟ, ଗୁଜୁରାଟୀ, ଗୁରୁମୁଖୀ, ତାମିଲ , ମାଲାୟାଲମ୍ , ସିହ୍ନା , କନ୍ନଡ , ତେଲୁଗୁ , ତିବ୍ଦତ, ରଂଜାନା, ଲୋକପ୍ରିୟ ନେପାଳ, ଭୁଞ୍ଜିମୋଲ, କୋରିଆ, ଥାଇ, ବର୍ମା, ଲାଓ, ଖେମର, ଯବାନ, ଖୁଦାବାଡି ଇତ୍ୟାଦି ।

ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ କିଛି ଭାରତୀୟ ଲିପିର ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ନିମ୍ନପ୍ରକାରେ ଦିଆଯାଇପାରେ:

ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ

ଦେବନାଗରୀ	ବଙ୍ଗଳା	ଗୁରୁମୁଖୀ	ଗୁଜରାଟୀ	ଓଡିଆ	ତାମିଲ	ତେଲୁଗୁ	କନ୍ନଡ	ମଲୟାଲାମ	ସିଂହଳୀ	ତିବ୍‌ବତୀ	ଥାଇ	ବର୍ମୀଜ	ଖ୍ମେର	ଲାଓ
क	ক	ਕ	ક	କ	க	క	ಕ	ക	ක	ཀ	ก	က	ក	ກ
ख	খ	ਖ	ખ	ଖ		ఖ	ಖ	ഖ	ඛ	ཁ	ข	ခ	ខ	ຂ
ग	গ	ਗ	ગ	ଗ		గ	ಗ	ഗ	ග	ག	ค	ဂ	គ
घ	ঘ	ਘ	ઘ	ଘ		ఘ	ಘ	ഘ	ඝ		ฆ	ဃ	ឃ	ຄ
ङ	ঙ	ਙ	ઙ	ଙ	ங	ఙ	ಙ	ങ	ඞ	ང	ง	င	ង	ງ
च	চ	ਚ	ચ	ଚ	ச	చ	ಚ	ച	ච	ཅ	จ	စ	ច	ຈ
छ	ছ	ਛ	છ	ଛ		ఛ	ಛ	ഛ	ඡ	ཆ	ฉ	ဆ	ឆ	ສ
ज	জ	ਜ	જ	ଜ	ஜ	జ	ಜ	ജ	ජ	ཇ	ช	ဇ	ជ	ຊ
झ	ঝ	ਝ	ઝ	ଝ		ఝ	ಝ	ഝ	​ඣ​		ฌ	ဈ	ឈ
ञ	ঞ	ਞ	ઞ	ଞ	ஞ	ఞ	ಞ	ഞ	ඤ	ཉ	ญ	ဉ/ည	ញ	ຍ
ट	ট	ਟ	ટ	ଟ	ட	ట	ಟ	ട	ට	ཊ	ฏ	ဋ	ដ
ठ	ঠ	ਠ	ઠ	ଠ		ఠ	ಠ	ഠ	ඨ	ཋ	ฐ	ဌ	ឋ
ड	ড	ਡ	ડ	ଡ		డ	ಡ	ഡ	ඩ	ཌ	ฑ	ဍ	ឌ
ढ	ঢ	ਢ	ઢ	ଢ		ఢ	ಢ	ഢ	ඪ		ฒ	ဎ	ឍ
ण	ণ	ਣ	ણ	ଣ	ண	ణ	ಣ	ണ	ණ	ཎ	ณ	ဏ	ណ
त	ত	ਤ	ત	ତ	த	త	ತ	ത	ත	ཏ	ต	တ	ត	ຕ
थ	থ	ਥ	થ	ଥ		థ	ಥ	ഥ	ථ	ཐ	ถ	ထ	ថ	ຖ
द	দ	ਦ	દ	ଦ		ద	ದ	ദ	ද	ད	ท	ဒ	ទ	ທ
ध	ধ	ਧ	ધ	ଧ		ధ	ಧ	ധ	ධ		ธ	ဓ	ធ
न	ন	ਨ	ન	ନ	ந	న	ನ	ന	න	ན	น	န	ន	ນ
ऩ					ன							ဏ
प	প	ਪ	પ	ପ	ப	ప	ಪ	പ	ප	པ	ป	ပ	ប	ປ
फ	ফ	ਫ	ફ	ଫ		ఫ	ಫ	ഫ	ඵ	ཕ	ผ	ဖ	ផ	ຜ
ब	ব	ਬ	બ	ବ		బ	ಬ	ബ	බ	བ	พ	ဗ	ព	ຟ
भ	ভ	ਭ	ભ	ଭ		భ	ಭ	ഭ	භ		ภ	ဘ	ភ	ພ
म	ম	ਮ	મ	ମ	ம	మ	ಮ	മ	ම	མ	ม	မ	ម	ມ
य	য	ਯ	ય	ଯ	ய	య	ಯ	യ	ය	ཡ	ย	ယ	យ	ຢ
र	র/ৰ	ਰ	ર	ର	ர	ర	ರ	ര	ර	ར	ร	ရ	រ	ຣ
ऱ					ற	ఱ	ಱ	റ				ၒ
ल	ল	ਲ	લ	ଲ	ல	ల	ಲ	ല	ල	ལ	ล	လ	ល	ລ
ळ		ਲ਼	ળ	ଳ	ள	ళ	ಳ	ള	ළ			ဠ
ऴ					ழ		ೞ	ഴ				ၔ
व	ৱ	ਵ	વ		வ	వ	ವ	വ	ව	ཝ	ว	ဝ	វ	ວ
श	শ	ਸ਼	શ	ଶ	ஶ	శ	ಶ	ശ	ශ	ཤ	ศ	ၐ	ឝ
ष	ষ		ષ	ଷ	ஷ	ష	ಷ	ഷ	ෂ	ཥ	ษ	ၑ	ឞ
स	স	ਸ	સ	ସ	ஸ	స	ಸ	സ	ස	ས	ส	သ	ស
ह	হ	ਹ	હ	ହ	ஹ	హ	ಹ	ഹ	හ	ཧ	ห	ဟ	ហ	ຫ

ସ୍ଵର ବର୍ଣ୍ଣ

ଦେବନାଗରୀ		ବଙ୍ଗଳା		ଗୁରୁମୁଖୀ		ଗୁଜରାଟୀ		ଓଡିଆ		ତାମିଲ		ତେଲୁଗୁ		କନ୍ନଡ		ମଲୟାଲାମ		ସିଂହଳୀ		ତିବ୍‌ବତୀ		ବର୍ମୀଜ
अ		অ		ਅ		અ		ଅ		அ	க	అ		ಅ		അ	ക	අ	ක	ཨ		အ	က
आ	का	আ	কা	ਆ	ਕਾ	આ	કા	ଆ	କା	ஆ	கா	ఆ	కా	ಆ	ಕಾ	ആ	കാ	ආ	කා			အာ	ကာ
																		ඇ	කැ
																		ඈ	කෑ
इ	कि	ই	কি	ਇ	ਕਿ	ઇ	કિ	ଇ	କି	இ	கி	ఇ	కి	ಇ	ಕಿ	ഇ	കി	ඉ	කි	ཨི	ཀི	ဣ	ကိ
ई	की	ঈ	কী	ਈ	ਕੀ	ઈ	કી	ଈ	କୀ	ஈ	கீ	ఈ	కీ	ಈ	ಕೀ	ഈ	കീ	ඊ	කී			ဤ	ကီ
उ	कु	উ	কু	ਉ	ਕੁ	ઉ	કુ	ଉ	କୁ	உ	கு	ఉ	కు	ಉ	ಕು	ഉ	കു	උ	කු	ཨུ	ཀུ	ဥ	ကု
ऊ	कू	ঊ	কূ	ਊ	ਕੂ	ઊ	કૂ	ଊ	କୂ	ஊ	கூ	ఊ	కూ	ಊ	ಕೂ	ഊ	കൂ	ඌ	කූ			ဦ	ကူ
ऎ	कॆ									எ	கெ	ఎ	కె	ಎ	ಕೆ	എ	കെ	එ	කෙ			ဧ	ကေ
ए	के	এ	কে	ਏ	ਕੇ	એ	કે	ଏ	କେ	ஏ	கே	ఏ	కే	ಏ	ಕೇ	ഏ	കേ	ඒ	කේ	ཨེ	ཀེ	အေး	ကေး
ऐ	कै	ঐ	কৈ	ਐ	ਕੈ	ઐ	કૈ	ଐ	କୈ	ஐ	கை	ఐ	కై	ಐ	ಕೈ	ഐ	കൈ	ඓ	කෛ
ऒ	कॊ									ஒ	கொ	ఒ	కొ	ಒ	ಕೊ	ഒ	കൊ	ඔ	කො			ဩ	ကော
ओ	को	ও	কো	ਓ	ਕੋ	ઓ	કો	ଓ	କୋ	ஓ	கோ	ఓ	కో	ಓ	ಕೋ	ഓ	കോ	ඕ	කෝ	ཨོ	ཀོ
औ	कौ	ঔ	কৌ	ਔ	ਕੌ	ઔ	કૌ	ଔ	କୌ	ஔ	கௌ	ఔ	కౌ	ಔ	ಕೌ	ഔ	കൗ	ඖ	කෞ			ဪ	ကော်
ऋ	कृ	ঋ	কৃ			ઋ	કૃ	ଋ	କୃ			ఋ	కృ	ಋ	ಕೃ	ഋ	കൃ	ඍ	කෘ			ၒ	ကၖ
ॠ	कॄ	ৠ	কৄ			ૠ	કૄ	ୠ				ౠ				ൠ		ඎ	කෲ			ၓ	ကၗ
ऌ	कॢ	ঌ	কৢ					ଌ				ఌ	కౄ	ಌ		ഌ	ക്ഌ	(ඏ)				ၔ	ကၘ
ॡ	कॣ	ৡ	কৣ					ୡ				ౡ		ೡ		ൡ	ക്ൡ	(ඐ)				ၕ	ကၙ