ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ

ପଦ୍ମଭୂଷଣ ହେଉଛି ଭାରତୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ତୃତୀୟ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବେସାମରିକ ସମ୍ମାନ, ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତ ରତ୍ନ ଏବଂ ପଦ୍ମବିଭୂଷଣ ଏବଂ ଏହା ପରେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ । ୨ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୫୪ରୁ ଏହି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । "ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସେବା ପାଇଁ, ଜାତି, ବୃତ୍ତି, ସ୍ଥିତି କିମ୍ବା ଲିଙ୍ଗର ଭେଦଭାବ ବିନା ଏହି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ଏହି ପୁରସ୍କାର ମାନଦଣ୍ଡରେ ଡାକ୍ତର ଏବଂ ବୈଜ୍ଞାନିକଙ୍କ ସମେତ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ସେବା ସମେତ ଯେକୌଣସି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେବା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗସହିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କୁ ବାଦ୍ ଦିଆଯାଇଛି। ୨୦୨୦ ସୁଦ୍ଧା ୨୪ ଜଣ ମରଣୋତ୍ତର ଓ ୯୭ ଜଣ ଅଣନାଗରିକଙ୍କୁ ମିଶାଇ ୧୨୭୦ ଜଣଙ୍କୁ ଏହି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ।

ପଦ୍ମଭୂଷଣ
ଦାତା	ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
ଦେଶ	India
ପ୍ରକାର	ଭାରାତୀୟ ନାଗରିକ
ଶ୍ରେଷ୍ଠତା
ପରବର୍ତ୍ତୀ (ଉଚ୍ଚତର)	ପଦ୍ମବିଭୂଷଣ
ପରବର୍ତ୍ତୀ (ନିମ୍ନତର)	ପଦ୍ମଶ୍ରୀ

ମନୋଜ ଦାସଙ୍କୁ (ତାଙ୍କ ଝିଆରୀ ସଂଘମିତ୍ରା ଦାସ) ପୂର୍ବତ୍ତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କୋବିନ୍ଦଙ୍କ ପଦ୍ମଭୂଷଣ ଦେବା ସମୟରେ

ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିବର୍ଷ ପଦ୍ମ ପୁରସ୍କାର କମିଟି ଗଠନ କରାଯାଏ ଏବଂ ଏହି ପୁରସ୍କାର ପାଇଁ ସୁପାରିସ ମଇ ୧ରୁ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୫ ମଧ୍ୟରେ ଦାଖଲ କରାଯାଏ । ସମସ୍ତ ରାଜ୍ୟ ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ, ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ, ଭାରତ ରତ୍ନ ଏବଂ ପଦ୍ମବିଭୂଷଣ ପୁରସ୍କାରପ୍ରାପ୍ତ, ଉତ୍କର୍ଷ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ, ମନ୍ତ୍ରୀ, ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳ, ସଂସଦ ସଦସ୍ୟ ଏବଂ ବେସରକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କଠାରୁ ଏହି ସୁପାରିସ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ପରେ କମିଟି ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟରେ ସୁପାରିସ ଦାଖଲ କରିଥାଏ। ଜାନୁଆରୀ ୨୬, ଭାରତର ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ଦିବସରେ ଏହି ପୁରସ୍କାର ବିଜେତାଙ୍କ ନାମ ଘୋଷଣା କରାଯାଏ ।

୧୯୫୪ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବା ପରେ ୨୩ ଜଣଙ୍କୁ ପଦ୍ମଭୂଷଣ ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା। ଜୁଲାଇ ୧୯୭୭ରୁ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୮୦ ଏବଂ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୯୨ରୁ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୯୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଦ୍ମଭୂଷଣକୁ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ନାଗରିକ ସମ୍ମାନ ସହିତ ଦୁଇ ଥର ନିଲମ୍ବିତ କରାଯାଇଥିଲା । କେତେକ ଗ୍ରହଣକାରୀ ସେମାନଙ୍କ ଅନୁଦାନକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଛନ୍ତି କିମ୍ବା ଫେରାଇ ଦେଇଛନ୍ତି।

୨୦୨୨ମସିହାରେ ପଦ୍ମଭୂଷଣ ପୁରସ୍କାର ୧୭ ଜଣଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା।

ଇତିହାସ

ଜାନୁଆରୀ ୨, ୧୯୫୪ରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସଚିବଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରୁ ଏକ ପ୍ରେସ୍ ବିଜ୍ଞପ୍ତି ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଦୁଇଟି ବେସାମରିକ ପୁରସ୍କାର - ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବେସାମରିକ ପୁରସ୍କାର ଭାରତ ରତ୍ନ ଏବଂ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ପଦ୍ମବିଭୂଷଣ, ଯାହାକୁ "ପହେଲା ବର୍ଗ" (ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀ), "ଦୁସ୍ରା ବର୍ଗ" (ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ) ଏବଂ "ତିସ୍ରା ବର୍ଗ" (ତୃତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ)ରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ୧୫ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୫୫ରେ ପଦ୍ମବିଭୂଷଣକୁ ତିନୋଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପୁରସ୍କାରରେ ପୁନଃବର୍ଗୀକୃତ କରାଯାଇଥିଲା: ପଦ୍ମବିଭୂଷଣ, ତିନୋଟି ମଧ୍ୟରୁ ସର୍ବୋଚ୍ଚ, ଏହା ପରେ ପଦ୍ମଭୂଷଣ ଏବଂ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ।

ଏହି ପୁରସ୍କାର ସହିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବେସାମରିକ ସମ୍ମାନ ଇତିହାସରେ ଦୁଇ ଥର ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇଥିଲା। ୧୯୭୭ ମସିହା ଜୁଲାଇ ମାସରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ମୋରାରଜୀ ଦେଶାଇ ଭାରତର ଚତୁର୍ଥ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ଶପଥ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା ପରେ ୧୯୮୦ ମସିହା ଜାନୁଆରୀ ୨୫ ତାରିଖରେ ଏହି ସ୍ଥିତାଦେଶ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଇଥିଲା ।

୧୯୯୨ ମସିହା ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଯେତେବେଳେ ଭାରତର ହାଇକୋର୍ଟରେ ଦୁଇଟି ଜନସ୍ୱାର୍ଥ ମାମଲା ଦାୟର କରାଯାଇଥିଲା, ଗୋଟିଏ ୧୯୯୨ ଫେବୃଆରୀ ୧୩ରେ କେରଳ ହାଇକୋର୍ଟରେ ବାଲାଜୀ ରାଘବନ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ୨୪ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୯୨ରେ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ହାଇକୋର୍ଟ (ଇନ୍ଦୋର ବେଞ୍ଚ)ରେ ସତ୍ୟପାଲ ଆନନ୍ଦଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦାଖଲ କରାଯାଇଥିଲା। ଉଭୟ ଆବେଦନକାରୀ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୮(୧)ର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଅନୁଯାୟୀ ବେସାମରିକ ପୁରସ୍କାରକୁ 'ଟାଇଟଲ୍' ବୋଲି ପ୍ରଶ୍ନ କରିଥିଲେ।

୨୫ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୯୨ରେ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ହାଇକୋର୍ଟ ଏକ ନୋଟିସ୍ ଜାରି କରି ସମସ୍ତ ବେସାମରିକ ପୁରସ୍କାରକୁ ସାମୟିକ ଭାବେ ସ୍ଥଗିତ ରଖିଥିଲେ। ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଖଣ୍ଡପୀଠ ୫ ଜଣ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା: ଏ.ଏମ୍.ଅହମ୍ମଦୀ ସି.ଜେ., କୁଲଦୀପ ସିଂ, ବିପି ଜୀବନ ରେଡ୍ଡୀ, ଏନ.ପି.ସିଂହ ଏବଂ ଏସ.ସଗିର ଅହମ୍ମଦ । ୧୫ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୯୫ରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଖଣ୍ଡପୀଠ ଏହି ପୁରସ୍କାରଗୁଡ଼ିକର ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ ଏବଂ ରାୟ ଦେଇଥିଲେ ଯେ "ଭାରତ ରତ୍ନ ଏବଂ ପଦ୍ମ ପୁରସ୍କାର ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୮ ଅନୁଯାୟୀ ଶୀର୍ଷକ ନୁହେଁ"।

ନିୟମାବଳୀ

ଏହି ପୁରସ୍କାର ଜାତି, ବୃତ୍ତି, ସ୍ଥିତି କିମ୍ବା ଲିଙ୍ଗର ଭେଦଭାବ ବିନା ଏକ ଉଚ୍ଚ ସ୍ତରର ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସେବା ପାଇଁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ଏହି ମାନଦଣ୍ଡରେ "ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥିବା ସେବା ସମେତ ଯେକୌଣସି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେବା" ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, କିନ୍ତୁ ଡାକ୍ତର ଏବଂ ବୈଜ୍ଞାନିକଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗସହିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କୁ ବାଦ୍ ଦିଆଯାଇଛି। ୧୯୫୪ ମସିହାର ଆଇନରେ ମରଣୋତ୍ତର ପୁରସ୍କାରକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇନଥିଲା, କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୫୫ ଆଇନରେ ଏହାକୁ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇଥିଲା ; ୧୯୯୯ ମସିହାରେ ଡି.ସି.କିଜାକେମୁରୀ ପ୍ରଥମ ମରଣୋତ୍ତର ସମ୍ମାନ ପାଇଥିଲେ ।

ସମସ୍ତ ରାଜ୍ୟ ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ, ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ, ଭାରତ ରତ୍ନ ଏବଂ ପଦ୍ମବିଭୂଷଣ ପୁରସ୍କାରପ୍ରାପ୍ତ, ଉତ୍କର୍ଷ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ, ମନ୍ତ୍ରୀ, ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳ, ସଂସଦ ସଦସ୍ୟ ଏବଂ ବେସରକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କଠାରୁ ଏହି ସୁପାରିସ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ମଇ ୧ରୁ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୫ ମଧ୍ୟରେ ମିଳିଥିବା ସୁପାରିସଗୁଡ଼ିକ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ଡକାଯାଇଥିବା ପଦ୍ମ ପୁରସ୍କାର କମିଟି ନିକଟରେ ଦାଖଲ କରାଯାଏ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ପୁରସ୍କାର କମିଟି ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟରେ ସୁପାରିସ ଦାଖଲ କରିଥାଏ ।

ପ୍ରତିବର୍ଷ ଜାନୁଆରୀ ୨୬, ଭାରତର ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ଦିବସରେ ପଦ୍ମଭୂଷଣ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତକାରୀଙ୍କ ନାମ ଘୋଷଣା କରାଯାଏ ଏବଂ ଭାରତର ଗେଜେଟ‌ରେ ପଞ୍ଜୀକୃତ କରାଯାଏ । ଗେଜେଟ୍ ହେଉଛି ନଗର ଉନ୍ନୟନ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ପ୍ରକାଶନ ବିଭାଗଦ୍ୱାରା ସାପ୍ତାହିକ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ପ୍ରକାଶନ ଯାହା ସରକାରୀ ନୋଟିସ୍ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଏହି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ ଗେଜେଟରେ ପ୍ରକାଶିତ ନ ହେଲେ ସରକାରୀ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ନାହିଁ । ଯେଉଁ ମାନଙ୍କର ପୁରସ୍କାର ରଦ୍ଦ କିମ୍ବା ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରାଯାଇଛି, ଉଭୟ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅଧିକାର ଆବଶ୍ୟକ, ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଗେଜେଟରେ ପଞ୍ଜୀକୃତ ହୋଇଛନ୍ତି ଏବଂ ରେଜିଷ୍ଟରରୁ ସେମାନଙ୍କ ନାମ ଆସିବାପରେ ସେମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ପଦକ ସମର୍ପଣ କରିବାକୁ ପଡିବ ।

ପଦକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ

ପୁରସ୍କାରର ମୂଳ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟକରଣ ଥିଲା ଷ୍ଟାଣ୍ଡାର୍ଡ ସିଲଭର ୧+୩/୮ ଇଞ୍ଚ (୩୫ ମିଲିମିଟର)ର ବ୍ୟାସରେ ନିର୍ମିତ ଏକ ବୃତ୍ତ, ଯାହାର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ରିମ୍ ଥିଲା । ପଦକର ଉପରମୁଣ୍ଡରେ ଏକ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପଦ୍ମ ଫୁଲ ରଖାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଦେବନାଗରୀ ଲିପିରେ ଲିଖିତ "ପଦ୍ମଭୂଷଣ" ଲେଖାଟି ପଦକର ଉପର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ପଦ୍ମ ଉପରେ ଲେଖାଯାଇଥିଲା । ତଳ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ପୁଷ୍ପ ପୁଷ୍ପମାଳା ଏବଂ ଉପର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଶୀର୍ଷରେ ପଦ୍ମ ପୁଷ୍ପମାଲ୍ୟ ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥିଲା। ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତୀକକୁ ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ୱର ମଝିରେ ରଖାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ତଳ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଦେବନାଗରୀ ଲିପିରେ "ଦେଶ ସେବା" ଲେଖା ଥିଲା । ଗୋଲାପି ରଙ୍ଗର ରିବ୍ୟାଣ୍ଡ ୧+୧/୪ ଇଞ୍ଚ (୩୨ ମିଲିମିଟର) ଚଉଡ଼ାରେ ଦୁଇଟି ଧଳା ଲମ୍ବା ରେଖାଦ୍ୱାରା ତିନୋଟି ସମାନ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ପଦକ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇଥିଲା।

ଏହାର ବର୍ଷକ ପରେ ଏହାର ଡିଜାଇନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥିଲା। ବର୍ତ୍ତମାନର ସାଜସଜ୍ଜା ଗୋଲାକାର ଆକୃତିର ବ୍ରୋଞ୍ଜ ପାଣିଦିଆ ପଦକ ୧+୩/୪ ଇଞ୍ଚ (୪୪ ମିଲିମିଟର) ବ୍ୟାସ ଏବଂ ୧.୮ ଇଞ୍ଚ (୩.୨ ମିଲିମିଟର) ମୋଟା ଅଟେ । ୧+୩/୧୬ ଇଞ୍ଚ (୩୦ ମିଲିମିଟର) ପାର୍ଶ୍ୱର ଏକ ବର୍ଗର ବାହ୍ୟ ରେଖାରେ ନିର୍ମିତ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଭାବରେ ସ୍ଥାପିତ ଢାଞ୍ଚାକୁ ଢାଞ୍ଚାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାହ୍ୟ କୋଣ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଚାବି ଆକାରରେ କରାଯାଇଛି। ସାଜସଜ୍ଜାର କେନ୍ଦ୍ରରେ ୧+୧/୧୬ ଇଞ୍ଚ (୨୭ ମିଲିମିଟର) ବ୍ୟାସ ବିଶିଷ୍ଟ ଗୋଲାକାର ସ୍ଥାନ ରଖାଯାଇଛି। ପଦକର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଏକ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପଦ୍ମ ଫୁଲ ରଖାଯାଇଛି ଏବଂ ଦେବନାଗରୀ ଲିପିରେ ଲିଖିତ "ପଦ୍ମ" ଲେଖାକୁ ଉପରକୁ ରଖାଯାଇଛି ଏବଂ ପଦ୍ମ ତଳେ "ଭୂଷଣ" ଲେଖା ରଖାଯାଇଛି ।

ପଦକ ପିନ୍ଧିବା ଏବଂ ସାଜସଜ୍ଜାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବା କ୍ରମରେ ଏହି ପଦକ ପଞ୍ଚମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି । କୋଲକାତାର ଅଲିପୁର ମିଣ୍ଟରେ ଏହି ପଦକ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବା ସହ ଭାରତ ରତ୍ନ, ପଦ୍ମବିଭୂଷଣ, ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ଏବଂ ପରମବୀର ଚକ୍ର ଭଳି ଅନ୍ୟ ବେସାମରିକ ଓ ସାମରିକ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ ।