ରେଣୁକା

ରେଣୁକା ବା ରେଣୁଗା/ରେଣୁ (ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ Reṇukā/Renuga/Renu) ଜଣେ ହିନ୍ଦୁ ଦେବୀ ଯାହାଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତର କର୍ଣ୍ଣାଟକ, ତେଲେଙ୍ଗାନା, ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ ଓ ତାମିଲ ନାଡ଼ୁରେ ପୂଜା କରାଯାଏ । ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ମହୁର ସ୍ଥାନରେ ରେଣୁକାଙ୍କର ମନ୍ଦିର ଅଛି ଯାହାକୁ ଏକ ଶକ୍ତି ପୀଠ (shakti peetha) କୁହାଯାଏ ।

ରେଣୁକା
ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ମହୁର ମନ୍ଦିରରେ ରେଣୁକାଙ୍କର ମୂର୍ତ୍ତି; ଏହା ଏକ ଶକ୍ତିପୀଠ । The icon of Renuk at the sanctum of the Mahur temple, a Shakti Peetha
Devanagari	रेणुका
Sanskrit Transliteration	Rénûka/Renu
Affiliation	ଦେବୀ
ଲୋକ	ମହୁର (Mahur)
ସ୍ୱାମୀ/ସ୍ତ୍ରୀ	ଜମଦଗ୍ନି Jamadagni
ସନ୍ତାନଗଣ	ପର୍ଶୁରାମ, ବସୁ (Vasu
Mount	ସିଂହ

ବିଭିନ୍ନ ନାମ

ରେଣୁକା/ରେଣୁ ବା ୟେଲ୍ଲାମ୍ମା ବା ଏକବିରା (Ekvira) ବା ଏଲ୍ଲାଇ ଆମ୍ମାଁ ବା ଏଲ୍ଲାଇ ଆମ୍ମା, ମରାଠୀ ଭାଷାରେ (Marathi: ଶ୍ରୀ ରେଣୁକା/ୟେଲ୍ଲୁଆଈ (श्री. रेणुका/ येल्लुआई), Kannada: ಶ್ರೀ ಎಲ್ಲಮ್ಮ ರೇಣುಕಾ, Telugu : శ్రీ రేణుక/ ఎల్లమ్మ, Tamil: ரேணு/Renu) ଜଣେ ହିନ୍ଦୁ ଦେବୀ ଭାବରେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି । ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତର ତେଲେଙ୍ଗାନା, ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ, କର୍ଣ୍ଣାଟକ ଓ ତାମିଲ ନାଡ଼ୁରେ ୟେଲ୍ଲାମ୍ମା ଜଣେ ସଂରକ୍ଷକ ଦେବୀ ଭାବରେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି । ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ଭକ୍ତମାନେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ମାତା ବା ଜଗଦମ୍ବା ନାମ ଦେଇଥାଆନ୍ତି ।

କାହାଣୀର ଆରମ୍ଭ

ରେଣୁକାର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ମହାଭାରତ, ହରିବଂଶ (Harivamsa) ଓ ଭାଗବତ ଗୀତାରେ ଲିଖିତ ଅଛି ।

ରେଣୁକା ସାଗର, ମାଲାପ୍ରଭା ନ‌ଦୀ (Malaprabha River), ସୌନ୍ଦତ୍ତି (Saundatti), ବେଲଗାଁ ଜିଲ୍ଲା (Belgaum District), ଉତ୍ତର କର୍ଣ୍ଣାଟକ (North Karnataka), କର୍ଣ୍ଣାଟକ (Karnataka)

ପ୍ରାକ୍ ଜୀବନ

ଶାନ୍ତି ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସ୍ଥାପନ ନିମନ୍ତେ ରାଜା ରେଣୁକାଙ୍କର ପିତା ରେଣୁ ଏକ ଯଜ୍ଞ କଲେ । ଏହି ଯଜ୍ଞର ଅଗ୍ନିକୁଣ୍ଡରୁ ଗୋଟିଏ ଝିଅ ଜାତ ହେଲେ । ସେହି ଝିଅ ଅତି ସକ୍ରିୟ ଓ ଗୁଣୀ ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ନାମ ରେଣୁକା ଦିଆଗଲା ଓ ସେ ପିତାମାତାଙ୍କର ଅତି ଗେହ୍ଲା ଝିଅ ହୋଇ ବଢ଼ିଲେ ।

ରେଣୁଙ୍କର ଗୁରୁ ଅଗସ୍ତ୍ୟ ଥରେ ତାଙ୍କ ପାଖକୁ ଆସି ଝିଅ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ହେବା ପରେ ତାଙ୍କୁ ଜମଦଗ୍ନୀ ଋଷିଙ୍କୁ ବିବାହ ଦେବା ପାଇଁ ଉପଦେଶ ଦେଇଗଲେ । ପ୍ରଚଣ୍ଡ ତପସ୍ୟା କରି ରୁଚିକ ମୂନୀ ଓ ସତ୍ୟବତୀଙ୍କର ପୁତ୍ର ଜମଦଗ୍ନି ଦେବତାମାନଙ୍କଠାରୁ ଅନେକ ବରପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ବିବାହ ପରେ ରେଣୁକା ଓ ଜମଦଗ୍ନି ଦୁହେଁ ବେଲଗାଭି ଜିଲ୍ଲାରେ ଥିବା ଆଜିକାର ସବଦତ୍ତି ସ୍ଥାନରେ ବାସ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଜମଦଗ୍ନିଙ୍କର ସମସ୍ତ ପୂଜା କର୍ମରେ ରେଣୁକା ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ସମୟକ୍ରମେ ଜମଦଗ୍ନିଙ୍କର ରେଣୁକା ଅତି ପ୍ରିୟ ହୋଇଗଲେ । କିଛି ଦେନ ପରେ ତାଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଝିଅ ଜନ୍ମ ହେଲା ଯାହାର ନାମ ଅଞ୍ଜନା ଦେବୀ ରଖାଗଲା । ସବୁଦିନ ପ୍ରାତଃ କାଳରୁ ରେଣୁକା ଉଠି ମାଲାପ୍ରଭା ନ‌ଦୀରେ ସ୍ନାନ ଶୌଚାଦି କର୍ମ ପବିତ୍ର ମନରେ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଭକ୍ତର ଏତେ ଶକ୍ତି ହୋଇଗଲା ଯେ ସେ ପ୍ରତିଦିନ ଏକ ସଦ୍ୟ ବାଲି ନିର୍ମିତ ପାତ୍ରରେ ଜଳ ରଖିପାରୁଥିଲେ । ସେହି ପାତ୍ରରେ ନ‌ଦୀରୁ ଜଳ ଭରି ପାଖରେ ଥିବା ଏକ ସାପକୁ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଗୁଡ଼େଇ ତା ଉପରେ ଜଳ ପାତ୍ରକୁ ରଖି ଫେରିଆସୁଥିଲେ । ଏହି ଜଳରେ ଜମଦଗ୍ନି ସ୍ନାନ ଶୌଚାଦି କର୍ମ ଶେଷ କରୁଥିଲେ । ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ରେଣୁକା ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ବାଲି କଣିକା । ତାଙ୍କ ନାମରେ ଗୋଟିଏ ମନ୍ଦିର ଜାମାନିଆ, ଗାଜିପୁରରେ ଓ ଆଉ ଏକ ମନ୍ଦିର ଭେଲୋର ପାଖରେ ଅଛି ଓ ସେଠାକାର ମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ୱୟଂ ମାଟିରୁ ବାହାରିଥିବା କୁହାଯାଏ ।

ପରବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନ

ରେଣୁକାଙ୍କର ପାଞ୍ଚ ପୁତ୍ର ଜାତ ହୋଇଥିଲେ ଓ ସବା ସାନ ପୁଅ ଶିବ ଓ ପାର୍ବତୀଙ୍କର ଅନୁକମ୍ପା ପାଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ପର୍ଶୁରାମ ଡାକୁଥିଲେ ଓ ସେହି ପର୍ଶୁରାମ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଷଷ୍ଠ ଅବତାର ଥିଲେ । ନ‌ଦୀରେ ଦିନେ ଗନ୍ଧର୍ବମାନେ କ୍ରୀଡ଼ା କରୁଥିବା ଦେଖି କ୍ଷଣକ ପାଇଁ ତାଙ୍କର ଧ୍ୟାନ ଭଗ୍ନ ହୋଇଯିବା ଫଳରେ ବାଲି ପାତ୍ରର ଜଳ ରହିଲାନି । ସେ ବ‌ହୁତ ଲଜ୍ଜିତ ହେଲେ ଓ ରିକ୍ତ ହସ୍ତରେ ଫେରିବା ଦେଖି ଜମଦଗ୍ନୀ ତାଙ୍କୁ ଗୃହରୁ ବାହାରିଯିବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ ।