ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର (ମହାଭାରତ)

ହିନ୍ଦୁ ମହାକାବ୍ୟ ମହାଭାରତରେ, ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର (ସଂସ୍କୃତ: धृतराष्ट्र) ହସ୍ତିନାପୁରର ମହାରାଜା ବିଚିତ୍ରବୀର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରଥମ ପତ୍ନୀ ଅମ୍ବିକାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଥିଲେ । ଜନ୍ମରୁ ଅନ୍ଧ ଥିବା ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର, ଋଷି ବେଦବ୍ୟାସଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦରୁ ହିଁ ଅମ୍ବିକାଙ୍କ ସନ୍ତାନ ଭାବରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

ଜନ୍ମ ଓ ପୌରାଣିକ କଥାବସ୍ତୁ

ବିଚିତ୍ରବୀର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ କାରଣରୁ ଦୁଇରାଣୀ ଅମ୍ବିକା ଓ ଅମ୍ବାଳିକା ନିଃସନ୍ତାନ ରହିଗଲେ । ଭୀଷ୍ମ ପ୍ରଥମରୁ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ବ୍ରତର ଶପଥ ନେଇଥିଲେ ଏବଂ ଏବେ ଦୁଇ ପୁତ୍ର ଚିତ୍ରାଙ୍ଗଦ ତଥା ବିଚିତ୍ରବୀର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ କାରଣରୁ କୁରୁବଂଶର ଏକ ତ୍ତରାଧୀକାରିର ଆବଶ୍ୟକତା ଥିଲା । ବିଚିତ୍ରବୀର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ, ମା ସତ୍ୟବତୀ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପୁତ୍ର ବେଦବ୍ୟାସଙ୍କୁ ଡକାଇ ପଠାଇଲେ । ଏହି ସମୟରେ ସତ୍ୟବତୀ ନିଜର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ପୁଅ ବେଦବ୍ୟାସଙ୍କୁ ମନେ ପକେଇଲେ ଏବଂ ଅମ୍ବିକା ଓ ଅମ୍ବାଳିକାଙ୍କର ଗର୍ଭାଧାନ କରାଇଥିଲେ । ଯେତେବେଳେ ବେଦବ୍ୟାସ ଅମ୍ବିକାଙ୍କ ସହ ପୁତ୍ରାର୍ଥେ ନିୟୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପାଳନ କରୁଥିଲେ, ସେ ଲଜ୍ଜା ହେତୁ ଆଖି ବନ୍ଦ କରିଦେଲେ । ଏହି କାରଣରୁ ତାଙ୍କ ପୁଅ ଅନ୍ଧ ହୋଇ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ । ସେହି ଅନ୍ଧ ପୁତ୍ର ହିଁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ନାମରେ ନାମିତ ହେଲେ । ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କ ନାମ ଗାନ୍ଧାରୀ ଥିଲା । ଯେତେବେଳେ ଗାନ୍ଧାରୀ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ଅନ୍ଧ ହୋଇ ଜନ୍ମ ହୋଇଛନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସେ ନିଜ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଦ୍ଃଖରେ ସମଦୁଃଖୀ ହୋଇ ନିଜ ଆଖିରେ ଅନ୍ଧ ପୁଟୁଳୀ ବାନ୍ଧିଦେବାକୁ ସ୍ଥିର କଲେ । ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କର ଏଭଳି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଏକ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ସ୍ତ୍ରୀର ପ୍ରେମର ସଙ୍କେତ ଭାବେ ମଧ୍ୟ ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଇଛି । ହସ୍ତିନାପୁରର ଏହି ଅନ୍ଧ ମହାରାଜ ଶହେ ପୁଅ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଝିଅର ପିତା ଥିଲେ । ଏହି ଶହେ ପୁତ୍ର କୌରବ ଭାବରେ ପରିଚିତ । ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ଏବଂ ଦୁଃଶାସନ ଯଥାକ୍ରମେ ପ୍ରଥମ ଦୁଇ ପୁଅ ଥିଲେ । ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଏକ ଉପପତ୍ନୀ ଥିଲେ ଏବଂ ଏହି ଉପପତ୍ନୀଙ୍କଠାରୁ ଯୁଯୁତ୍ସୁ ନାମରେ ଏକ ଅବୈଧ ପୁତ୍ର ଥିଲା । ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଜଣେ ଉଚ୍ଚାଭିଳାଷୀ ରାଜା ଯିଏ ସବୁବେଳେ ତାଙ୍କ ପୁତୁରାଙ୍କ ପ୍ରତି ଅନ୍ୟାୟ କରୁଥିଲେ ।

ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର, ତାଙ୍କ ସାନଭାଇ ପାଣ୍ଡୁଙ୍କ ସହ ଭୀଷ୍ମ ଏବଂ କୃପାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ଯୁଦ୍ଧ ବିଦ୍ୟାରେ ତାଲିମ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ରହିତ ହୋଇ ସେ ସିନା ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଚଳାଇବାରେ ଅସମର୍ଥ ଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାସଦେବଙ୍କଠାରୁ ବରପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ସେ ଏକ ହଜାର ହାତୀଙ୍କର ଶକ୍ତି ଲାଭ କରିଥିଲେ । ସେ ଏତେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଥିଲେ ଯେ ଖାଲି ହାତରେ ଶକ୍ତଲୁହା ଚୂର୍ଣ୍ଣ କରିପାରିବା ଭଳି ଶକ୍ତି ତାଙ୍କର ଥିଲା ।

ହସ୍ତିନାପୁର ପାଇଁ ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ମନୋନୀତ କରିବାର ସମୟ ଆସିଲା, ସେତେବେଳେ ବିଦୁର ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ଧ ହୋଇଥିବାରୁ ଅନ୍ୟ ଭାଇ ପାଣ୍ଡୁ ହିଁ ରାଜସିଂହାସନ ଅଳଂକୃତ କରିବା ପାଇଁ ଅଧିକ ଉପଯୁକ୍ତ । ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ପକ୍ଷେ ଏଭଳି କଟୁସତ୍ୟ ମାନିନେବା କଷ୍ଟକର ହେଲେ ହେଁ ସେ ପରିସ୍ଥିତିର ତାଡନାରେ ଭାବରେ ରାଜମୁକୁଟ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିଥିଲେ ।

ଶେଷ ଜୀବନ ଓ ମୃତ୍ୟୁ

ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଦୁଃଖରେ ପୀଡ଼ିତ ଅନ୍ଧ ରାଜା ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର, ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଗାନ୍ଧାରୀ, ବୋହୂ କୁନ୍ତୀ ଏବଂ ଭାଇ ବିଦୁର ବାନପ୍ରସ୍ଥ ଜୀବନ ବିତାଇବାକୁ ହସ୍ତିନାପୁର ଛାଡି ବନକୁ ଚାଲିଗଲେ । ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ବିଦୁରଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ସମସ୍ତେ ଜଙ୍ଗଲରେ ନିଆଁରେ ପୋଡ଼ି ହୋଇ ମୋକ୍ଷପ୍ରାପ୍ତି ହେଲେ ।