ଉଇକିପିଡ଼ିଆ

ଆମ୍ଫେଟାମିନ

(Amphetamineରୁ ଲେଉଟି ଆସିଛି)

ଆମ୍ଫେଟାମିନ (ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ Amphetamine, Amphetamine, amfetamine and speed ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ (potent) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସ୍ନାୟୁମଣ୍ଡଳ (central nervous system ବା CNS) ଉତ୍ତେଜକ (stimulant) ଔଷଧ ଯାହା ଧ୍ୟାନାଭାବ ଓ ଅତିସକ୍ରିୟତା ବିକାର, ନିଦ୍ରାବେଶ, ଓ ମେଦ ବହୁଳତା ଆଦି ରୋଗମାନଙ୍କ ଚିକିତ୍ସାରେ ବ୍ୟବ‌ହୃତ ହୁଏ । ସନ ୧୮୮୭ରେ ଆମ୍ଫେଟାମିନ ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଥିଲା ଓ ଏହା ଲେଭୋଆମ୍ଫେଟାମିନ (levoamphetamine) ଓ ଡେକ୍ସଟ୍ରୋଆମ୍ଫେଟାମିନ (dextroamphetamine) ନାମକ ଦୁଇଟି ଏନାଣ୍ଟୋମର (enantiomer) [୮]
ଆମ୍ଫେଟାମିନ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ, ରାସେମିକ (racemic) ଫ୍ରିବେସ (free base), ଯାହା ଦୁଇଟି ସମାନ ଭାଗର ଶୁଦ୍ଧ ଏନାଣ୍ଟିଓମର, ଲେଭୋଆମ୍ଫେଟାମିନ ଓ ଡେକ୍ସଟ୍ରୋଆମ୍ଫେଟାମିନ ନାମରେ ଥାଏ । ଇତିହାସ ଅନୁସାରେ ଏହି ଔଷଧ ନାକ ରକ୍ତ ବ‌ହୁଳତା ଓ ଅବସାଦ ରୋଗରେ ଦିଆଯାଏ । ଖେଳାଳିମାନଙ୍କର ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି (athletic performance enhancer), କାମୋଦ୍ଦିପକ (aphrodisiac) ଓ ବୋଧଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି (cognitive enhancer) ନିମନ୍ତେ ମଧ୍ୟ ଏହା ବ୍ୟବ‌ହାର କରାଯାଏ । ଏହି ଔଷଧ ପ୍ରେସକ୍ରିପସନରେ ମିଳେ ଓ ଅନେକ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସଙ୍କଟ ରୋକିବା ନିମନ୍ତେ ଏହା ଗଚ୍ଛିତ ରଖିବା ଓ ବଣ୍ଟନ କରିବା ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ ।

ଆମ୍ଫେଟାମିନ
INN: Amfetamine
An image of the amphetamine compound
A 3d image of the D-amphetamine compound
Clinical data
Pronunciation/æmˈfɛtəmiːn/ (listen)
Trade namesAdderall, Adzenys XR-ODT, Dyanavel XR, Evekeo, others
Synonymsα-methylphenethylamine
AHFS/Drugs.comentry
Pregnancy
category
  • US: C (Risk not ruled out)
Dependence
liability		Physical: none Psychological: moderate
Addiction
liability		Moderate
Routes of
administration		Medical: oral, intravenous
Recreational: oral, insufflation, rectal, intravenous, intramuscular
Drug classCNS stimulant
ATC code
Legal status
Legal status
Pharmacokinetic data
BioavailabilityOral: 75–100%
Protein binding15–40%
MetabolismCYP2D6, DBH, FMO3
Metabolites4-hydroxyamphetamine, 4-hydroxynorephedrine, 4-hydroxyphenylacetone, benzoic acid, hippuric acid, norephedrine, phenylacetone
Onset of actionIR dosing: 30–60 minutes[୧]
XR dosing: 1.5–2 hours[୨][୩]
Elimination half-lifeD-amph: 9–11 hours [୪]
L-amph: 11–14 hours >
pH-dependent: 7–34 hours
Duration of actionIR dosing: 3–6 hours [୨][୫]
XR dosing: 8–12 hours [୨][୫]
ExcretionPrimarily renal;
pH-dependent range: 1–75%
Identifiers
  • (RS)-1-phenylpropan-2-amine
CAS Number
PubChem CID
IUPHAR/BPS
DrugBank
ChemSpider
UNII
KEGG
ChEBI
ChEMBL
NIAID ChemDB
ECHA InfoCard100.005.543 Edit this at Wikidata
Chemical and physical data
FormulaC9H13N
Molar mass135.20622 g/mol
3D model (JSmol)
ChiralityRacemic mixture
Density.936 g/cm3 at 25 °C[୬]
Melting point11.3 °C (52.3 °F) (predicted)[୭]
Boiling point203 °C (397 °F) at 760 mmHg
  • NC(CC1=CC=CC=C1)C
  • InChI=1S/C9H13N/c1-8(10)7-9-5-3-2-4-6-9/h2-6,8H,7,10H2,1H3 checkY
  • Key:KWTSXDURSIMDCE-UHFFFAOYSA-N checkY
  (verify)

ପ୍ରଥମ ଆମ୍ଫେଟାମିନ ବେଞ୍ଜିଡ୍ରିନ (Benzedrine) ବ୍ରାଣ୍ଡ ନାମରେ ବିକ୍ରୟ ହେଉଥିଲା ଯାହା ଅନେକ ରକମର ବେମାରୀ ପାଇଁ ଦିଆଯାଉଥିଲା । ଅଧୁନା ଫର୍ମାସିଉଟିକାଲ ଆମ୍ଫେଟାମିନ ପ୍ରେସକ୍ରିପସନରେ ରାସେମିକ ଆମ୍ଫେଟାମିନ ଆଡେରାଲ (Adderall) ନାମରେ ମିଳୁଛି ଯାହା ଡେକ୍ସଟ୍ରୋଆମ୍ଫେଟାମିନ, ଆମ୍ଫେଟାମିନ ସଲଫେଟ ଓ ଆମ୍ଫେଟାମିନ ଆସ୍ପାର୍ଟେଟ ଇତ୍ୟାଦିମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ୍ । [୯]) ଓ ଏହା ଅତ୍ୟଧିକ ଦୀର୍ଘ ଏକ ଆମ୍ଫେଟାମିନ ମିକ୍ସଚର ଯାହା ଆଡେରାଲ ନାମରେ ମିଳୁଛି । ଆମ୍ଫେଟାମିନ ସକ୍ରିୟ ହୁଏ ଟିଏଏଆର୧ରେ (trace amine receptor) ପରିଣତ ହୋଇଯାଏ । ଏହା ମସ୍ତିଷ୍କରେ ଥିବା ମୋନୋଆମିନ (monoamine) ଓ ଏକସାଇଟୋରି ନିଉରୋଟ୍ରାନ୍ସମିଟରମାନଙ୍କୁ (excitatory neurotransmitter) ଅଧିକ ସକ୍ରିୟ କରିଦିଏ ଯାହା ନରଏପିନେଫ୍ରିନ (norepinephrine) ଓ ଡୋପାମିନ (dopamine) ଭଳି କାଟେକୋଲାମିନମାନଙ୍କର (catecholamine) ମସ୍ତିଷ୍କ ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଏ ।

ଔଷଧ ମାତ୍ରାରେ ଏହା ଇଉଫୋରିଆ (euphoria), ଯୌନ ପ୍ରବୃତ୍ତିରେ (desire for sex) ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଅଧିକ ଜାଗ୍ରତ (wakefulness) ଅବସ୍ଥା ଓ ଅଧିକ ବୋଧଶକ୍ତି (cognitive control) ସୃଷ୍ଟି କରେ । ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମୟରେ ଉନ୍ନତି, ଥକ୍କାଣ ପ୍ରତିରୋଧ ଓ ଅଧିକ ମାଂସପେଶୀ ଶକ୍ତି ଆସିଯାଏ । ଆମ୍ଫେଟାମିନ ମାତ୍ରା ଅଧିକ ହେଲେ ବୋଧଶକ୍ତି କମିଯାଏ ଓ ଦୃତ ମାଂସପେଶୀ କ୍ଷୟ (rapid muscle breakdown) ହୁଏ । ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ସେବନ କଲେ ନିଶାଗ୍ରସ୍ତ (Drug addiction ) ସମ୍ଭାବନା ରହେ, କିନ୍ତୁ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଔଷଧ ମାତ୍ରାରେ କିଛି ଅସୁବିଧା ହୁଏନି । ଅତ୍ୟଧିକ ମାତ୍ରାରେ ସେବନ କଲେ ଡିଲ୍ୟୁଜନ (delusion ଓ ପାରାନୋଇଆ ((paranoia)) ଭଳି ମାନସିକ ରୋଗ ହୋଇପାରେ । ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ନିମନ୍ତେ ଅତି ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ସେବନ କରୁଥିଲେ ପାର୍ଶ୍ୱ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଙ୍କଟ ରହେ ।

ଆମ୍ଫେଟାମିନ ଏକ ପ୍ରତିସ୍ଥାପିତ ଫିନେଥିଲାମିନ ଶ୍ରେଣୀୟ (phenethylamine class) ଔଷଧ । ଏହା ସମ ଗଠନ ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରଥମ ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥ, ଏକ ପ୍ରତିସ୍ଥାପିତ ଆମ୍ଫେଟାମିନ । ଆମ୍ଫେଟାମିନ ଅକ ରାସାୟନିକ ଶ୍ରେଣୀରେ ଗଣାଯାଏ କିନ୍ତୁ ପ୍ରତିସ୍ଥାପିତ ଅମ୍ଫେଟାମିନ (substituted amphetamine) ଶ୍ରେଣୀରେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଜ୍ଞା ନଥାଏ । ଏହା ସ୍ୱଗଠିତ ଶ୍ରେଣୀର ମୂଖ୍ୟ ପଦାର୍ଥ । ଆମ୍ଫେଟାମିନ ଓ ଆମ୍ଫେଟାମିନସ ଶ୍ରେଣୀରେ ରାସେମିକ ଆମ୍ଫେଟାମିନ, ଲେଭୋଆମ୍ଫେଟାମିନ ଓ ଡେକ୍ସଟ୍ରୋଆମ୍ଫେଟାମିନ ରଖାଯାଏ ଓ ପ୍ରତିସ୍ଥାପିତ ଦଳରେ ବୁପ୍ରୋପିଅନ (bupropion), କାଥିନୋନ (cathinone), ଏମଡିଏମଏ (MDMA), ଓ ମେଥଆମ୍ଫେଟାମିନ (methamphetamine) ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।[୧୦]

ଆଧାର

ସମ୍ପାଦନା
  1. ↑ "Pharmacology". amphetamine/dextroamphetamine. WebMD. Retrieved 21 January 2016. Onset of action: 30–60 min {{cite encyclopedia}}: |website= ignored (help)
  2. ↑ ୨.୦ ୨.୧ ୨.୨ Millichap JG (2010). "Chapter 9: Medications for ADHD". In Millichap JG (ed.). Attention Deficit Hyperactivity Disorder Handbook: A Physician's Guide to ADHD (2nd ed.). New York, USA: Springer. p. 112. ISBN 9781441913968.
    Table 9.2 Dextroamphetamine formulations of stimulant medication
    Dexedrine [Peak:2–3 h] [Duration:5–6 h] ...
    Adderall [Peak:2–3 h] [Duration:5–7 h]
    Dexedrine spansules [Peak:7–8 h] [Duration:12 h] ...
    Adderall XR [Peak:7–8 h] [Duration:12 h]
    Vyvanse [Peak:3–4 h] [Duration:12 h]
  3. ↑ Brams M, Mao AR, Doyle RL (September 2008). "Onset of efficacy of long-acting psychostimulants in pediatric attention-deficit/hyperactivity disorder". Postgrad. Med. 120 (3): 69–88. doi:10.3810/pgm.2008.09.1909. PMID 18824827.
  4. ↑ "Adderall IR Prescribing Information" (PDF). United States Food and Drug Administration. Teva Pharmaceuticals USA, Inc. October 2015. pp. 1–6. Retrieved 18 May 2016.
  5. ↑ ୫.୦ ୫.୧ Mignot EJ (October 2012). "A practical guide to the therapy of narcolepsy and hypersomnia syndromes". Neurotherapeutics. 9 (4): 739–752. doi:10.1007/s13311-012-0150-9. PMC 3480574. PMID 23065655.
  6. ↑ "Density". Amphetamine. United States National Library of Medicine – National Center for Biotechnology Information. 5 November 2016. Retrieved 9 November 2016. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (help)
  7. ↑ "Properties: Predicted – EPISuite". Amphetamine. Royal Society of Chemistry. Retrieved 6 November 2013. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (help)
  8. ↑ "Enantiomer". IUPAC Goldbook. International Union of Pure and Applied Chemistry. doi:10.1351/goldbook.E02069. Archived from the original on 17 March 2013. Retrieved 14 March 2014. One of a pair of molecular entities which are mirror images of each other and non-superposable.
  9. ↑ "National Drug Code Amphetamine Search Results". National Drug Code Directory. United States Food and Drug Administration. Archived from the original on 16 December 2013. Retrieved 16 December 2013.
  10. ↑ "Amphetamine". European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. Retrieved 19 October 2013.
"https://or.wikipedia.org/w/index.php?title=ଆମ୍ଫେଟାମିନ&oldid=456286"ରୁ ଅଣାଯାଇଅଛି