ଉଇକିପିଡ଼ିଆ

ଭାରତରେ ବାକ୍ ସ୍ୱାଧିନତା

 

 

ସମ୍ବିଧାନର ନିର୍ମାତାମାନେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ବିବେଚନା କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଧିକାରକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଧାରା ୧୯ରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ସ୍ୱାଧୀନତାର ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରିଛି। ଧାରା ୧୯ରେ ଥିବା ସ୍ୱାଧୀନତାର ଅଧିକାର ବାକ୍ ଏବଂ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ଏହାର ଛଅଟି ସ୍ୱାଧୀନତା ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ବୋଲି ସୁନିଶ୍ଚିତ କରେ ।[୧]

ଇତିହାସ ସମ୍ପାଦନା

ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଶାସନ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିବା ହେଟ୍ ସ୍ପିଚ୍ ଲ ଧାରା ୨୯୫(ଏ)ରେ ଏହି ଆଇନର ମୂଳ ରହିଛି। ଇସଲାମ ବିରୋଧରେ ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା ଆର୍ଯ୍ୟ ସମାଜ ନେତାଙ୍କ ଏକାଧିକ ହତ୍ୟାର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଏହି ଘଟଣା ଘଟିଛି। ୧୮୯୭ ମସିହାରେ ଜଣେ ମୁସଲମାନ ପଣ୍ଡିତ ଲେଖାରାମଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିବା ପରେ ଏହା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା କାରଣ ସେ ଇସଲାମକୁ ସମାଲୋଚନା କରି ଏକ ପୁସ୍ତକ ଲେଖିଥିଲେ ।[୨] କୋଏନରାଡ୍ ଏଲଷ୍ଟ ଯୁକ୍ତି କରନ୍ତି ଯେ "ଧାରା ୨୯୫ବି ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ନୁହେଁ, ବରଂ ଏହା ବିରୋଧରେ ଥିଲା । ଇସଲାମକୁ ସମାଲୋଚନାରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଇଂରେଜମାନେ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ଉପରେ ଏହା ଲାଗୁ କରିଥିଲେ ।[୨] ୧୯୨୬ ମସିହାରେ ହିନ୍ଦୁ ସଂଗଠନ, ଡାଇଙ୍ଗ ୍ ରେସ୍ ର ମୁକ୍ତିଦାତା ହିନ୍ଦୁ ସଂଗଠନ ଲେଖିବା ବ୍ୟତୀତ ଇସଲାମରୁ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଏକ ପରିବାରକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବା ପାଇଁ ସ୍ୱାମୀ ଶ୍ରଦ୍ଧାନନ୍ଦଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯିବା ପରେ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୨୬ରେ ଏହି ହତ୍ୟା ଧାରାବାହିକ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆସିଥିଲା।[୨][୩]

ଏହା ପୂର୍ବରୁ ମଧ୍ୟ ଏହି ଆଇନର ପ୍ରାଥମିକତା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା କାରଣ ୧୯୧୫ ମସିହାରେ ଆର୍ଯ୍ୟ ସମାଜ ପ୍ରଚାରକ ଧର୍ମ ବୀରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଏକ ମାମଲାରେ ଦଙ୍ଗା ପାଇଁ ୧୦ ଜଣ ମୁସଲମାନଙ୍କୁ ଦଣ୍ଡିତ କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଧର୍ମ ବୀରଙ୍କ ବିରୋଧରେ "ଆପତ୍ତିଜନକ ଶବ୍ଦ ଏବଂ ଇଙ୍ଗିତ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ଧାରା ୨୯୮ ଅଧୀନରେ ମଧ୍ୟ ମାମଲା ରୁଜୁ କରାଯାଇଥିଲା (...) ଅନ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଧାର୍ମିକ ଭାବନାକୁ ଆଘାତ ଦେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ଭାବରେ; ଏବଂ ଧାରା ୧୫୩ ଅନୁଯାୟୀ, "ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଘଟିଥିବା ଦଙ୍ଗାକୁ କେବଳ ଉତ୍ତେଜିତ କରିବା" ଏବଂ "ଜଣେ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ଅଣାଯାଇଥିଲା ଯିଏ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପାରିବ"।[୪]

ସାମ୍ବିଧାନିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ସମ୍ପାଦନା

୧୯୪୬ରୁ ୧୯୫୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ବିଧାନ ସଭା ଦ୍ୱାରା ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ୧୯୫୦ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିଲା । ତେବେ ଏହି ସମ୍ବିଧାନ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା ଆଇନ କିମ୍ବା ଆକାଂକ୍ଷୀ ରାଜନୈତିକ ଦସ୍ତାବିଜ ଭାବରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଦସ୍ତାବିଜର ଏକ ଦୀର୍ଘ ଇତିହାସକୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥିଲା ।[୫]

ସାମ୍ବିଧାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ଅଭିଭାଷଣ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିବା ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ବିଲ୍ ୧୮୯୫ରେ ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ନିମ୍ନଲିଖିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥିଲା - 'ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକ ଶବ୍ଦ କିମ୍ବା ଲେଖା ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜର ଚିନ୍ତାଧାରା ପ୍ରକାଶ କରିପାରିବେ, ଏବଂ ନିନ୍ଦା କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ବିନା ମୁଦ୍ରଣରେ ପ୍ରକାଶ କରିପାରିବେ, କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ଅପବ୍ୟବହାର ପ୍ରତି ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରହିବେ, ଯାହା ସେମାନେ ଏହି ଅଧିକାର ବ୍ୟବହାର କରି କରିପାରନ୍ତି, ମାମଲା ରେ ଏବଂ ସଂସଦ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାର ପଦ୍ଧତିରେ।

ଅନ୍ୟ ାନ୍ୟ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଦସ୍ତାବିଜରେ ମଧ୍ୟ ବାକ୍ ସ୍ବାଧୀନତା ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥିଲା। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା: କମନ୍ୱେଲ୍ଥ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ବିଲ୍ ୧୯୨୫, ନେହେରୁ ରିପୋର୍ଟ ୧୯୨୮ ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ଓ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ୧୯୪୫। ଅଧିକାଂଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ କିଛି ପ୍ରକାର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ରହିଥିଲା।

ସମ୍ବିଧାନ ସଭାରେ ବିତର୍କ ସମ୍ପାଦନା

୧ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୪୮, ୨ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୪୮ ଏବଂ ୧୭ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୪୯ରେ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ସଭା ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା (ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୯(୧) ଉପରେ ବିତର୍କ କରିଥିଲା । ଡ୍ରାଫ୍ଟ ଲେଖାରେ ଲେଖାଯାଇଛି:

ଏହି ଧାରାର ଅନ୍ୟ ାନ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ, ସମସ୍ତ ନାଗରିକଙ୍କର ଅଧିକାର ରହିବ - (କ) ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା; ...

ଏହି ଧାରାର ଧାରା (୧)ର ଉପଧାରା (କ)ରେ ଥିବା କୌଣସି ଜିନିଷ କୌଣସି ବିଦ୍ୟମାନ ଆଇନର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବ ନାହିଁ, କିମ୍ବା ରାଜ୍ୟକୁ ଅପମାନ, ନିନ୍ଦା, ମାନହାନି, ଦେଶଦ୍ରୋହ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମାମଲା ସମ୍ବନ୍ଧିତ କୌଣସି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାରୁ ରୋକିବ ନାହିଁ ଯାହା ଶାଳୀନତା କିମ୍ବା ନୈତିକତା ବିରୋଧରେ ଆପତ୍ତିଜନକ ଅଟେ କିମ୍ବା ରାଜ୍ୟର ସୁରକ୍ଷାକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରିଥାଏ କିମ୍ବା ଉଚ୍ଛେଦ କରିଥାଏ ।'

ସମ୍ବିଧାନ ସଭାର ଅଧିକାଂଶ ସଦସ୍ୟ ଏହି ଅଧିକାରକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବାକୁ ସ୍ୱାଗତ କରିଥିଲେ । ତେବେ ଅଧିକାର ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇଥିବା ଧାରାକୁ ନେଇ ବିବାଦ ଉପୁଜିଥିଲା: କିଛି ସଦସ୍ୟ ଅଧିକାର ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇବାକୁ ବିରୋଧ କରିଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟମାନେ ଏହାକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ। କଟକଣାକୁ ବିରୋଧ କରିଥିବା ସଦସ୍ୟମାନେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥିଲେ ଯେ ୧। କଟକଣା ଭିତରେ ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ବାଧୀନତା ଅଧିକାର ରହିବାର କୌଣସି ଅର୍ଥ ନାହିଁ। 2. ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇବା ଏକ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଥା ଥିଲା ।

କଟକଣାକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିବା ସଦସ୍ୟମାନେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥିଲେ ଯେ

  1. ସରକାର ଆଉ ଉପନିବେଶବାଦୀ ହୋଇ ନ ଥିବାରୁ କଟକଣା ଠିକ୍ ଥିଲା।
  2. ପୃଥିବୀର କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ବାକ୍ ସ୍ବାଧୀନତା ଅଧିକାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନଥିଲା।
  3. ରାଜ୍ୟର ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ଓ ନିରାପତ୍ତା ସହ ବୁଝାମଣା କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ।

ଶେଷରେ ସମ୍ବିଧାନ ସଭା ଏହି ଧାରା ଉପରେ ଭୋଟ୍ ଦେଇ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ, ୧୯୫୦ରେ "ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ଅଧିକାର" ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ସମ୍ବିଧାନ, ୧୯୪୮ ର ଡ୍ରାଫ୍ଟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଥିଲା ।

ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନ ସମ୍ପାଦନା

ଏହି ମାମଲାର ଏକ ଐତିହାସିକ ରାୟରେ ମେନକା ଗାନ୍ଧୀ ବନାମ। କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର, ସୁପ୍ରିମ୍ କୋର୍ଟ କହିଛନ୍ତି ଯେ ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତାର କୌଣସି ଭୌଗୋଳିକ ସୀମା ନାହିଁ ଏବଂ ଏହା କେବଳ ଭାରତ ରେ ନୁହେଁ ବରଂ ବିଦେଶରେ ମଧ୍ୟ ସୂଚନା ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ଚିନ୍ତାଧାରା ଆଦାନପ୍ରଦାନ କରିବାର ଅଧିକାର ବହନ କରେ ।[୬]

ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନରେ ପ୍ରେସ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ବିଷୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ। ପ୍ରେସର ସ୍ୱାଧୀନତା ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୯(୧)(କ)ରୁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ତେଣୁ ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୯(୨) ଅନୁଯାୟୀ ଯେଉଁ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ରହିଛି ତାହା ଉପରେ ଗଣମାଧ୍ୟମ ନିର୍ଭର କରୁଛି। ସ୍ୱାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ଗଣମାଧ୍ୟମର ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିବା ପାଇଁ କୌଣସି ସାମ୍ବିଧାନିକ କିମ୍ବା ବୈଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନଥିଲା। ଚାନିଂ ଆର୍ନୋଲ୍ଡ ବନାମ ରାଜା ସମ୍ରାଟରେ ପ୍ରିଭି କାଉନସିଲ ଦ୍ୱାରା ଅନୁଧ୍ୟାନ କରାଯାଇଥିବା ଅନୁଯାୟୀ: ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କ ସ୍ୱାଧୀନତା ବିଷୟର ସ୍ୱାଧୀନତାର ଏକ ସାଧାରଣ ଅଙ୍ଗ ଏବଂ ସାଧାରଣତଃ ଏହି ବିଷୟ ଟି ଯେକୌଣସି ସ୍ତରକୁ ଯାଇପାରେ, ସେହିପରି ସାମ୍ବାଦିକ ମଧ୍ୟ ଯାଇପାରନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଆଇନ ବ୍ୟତୀତ ତାଙ୍କର ଅଧିକାର ଅନ୍ୟ କିଛି ନୁହେଁ ଏବଂ ଏହାଠାରୁ ଅଧିକ ନୁହେଁ । ତାଙ୍କର ଦାବି, ତାଙ୍କ ସମାଲୋଚନା କିମ୍ବା ତାଙ୍କ ମନ୍ତବ୍ୟର ପରିସର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିଷୟ ଠାରୁ ବ୍ୟାପକ ଏବଂ ବ୍ୟାପକ ନୁହେଁ " । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରସ୍ତାବନା ଏହାର ସମସ୍ତ ନାଗରିକଙ୍କୁ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ସୁନିଶ୍ଚିତ କରେ । ୟୁଡିଏଚଆରର ଧାରା ୧୯ ଅନୁଯାୟୀ ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତାର ଅଂଶ ଭାବରେ ପ୍ରେସର ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଧାରା ୧୯ର ହୃଦୟରେ କୁହାଯାଇଛି: "ସମସ୍ତଙ୍କର ମତାମତ ଏବଂ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ଅଛି, ଏହି ଅଧିକାର ରେ ବିନା ହସ୍ତକ୍ଷେପରେ ମତାମତ ରଖିବା ଏବଂ ଯେକୌଣସି ଗଣମାଧ୍ୟମ ମାଧ୍ୟମରେ ଏବଂ ସୀମା ନିର୍ବିଶେଷରେ ସୂଚନା ଏବଂ ଧାରଣା ଖୋଜିବା, ଗ୍ରହଣ କରିବା ଏବଂ ପ୍ରଦାନ କରିବାର ସ୍ୱାଧୀନତା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

ରୋମେଶ ଥାପର ଭି. ମାଡ୍ରାସ ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ପତଞ୍ଜଳି ଶାସ୍ତ୍ରୀ କହିଛନ୍ତି, "ବାକ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ଏବଂ ଗଣମାଧ୍ୟମର ସ୍ୱାଧୀନତା ସମସ୍ତ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସଂଗଠନର ମୂଳଦୁଆରେ ରହିଛି, କାରଣ ମୁକ୍ତ ରାଜନୈତିକ ଆଲୋଚନା ବିନା କୌଣସି ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, ଯାହା କି ଲୋକପ୍ରିୟ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ସଠିକ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଜରୁରୀ।[୭]

ସୁପ୍ରିମ୍ କୋର୍ଟ ଭାରତ ସରକାର ବନାମ ଭାରତ ସରକାରରେ ରାୟ ଦେଇଛନ୍ତି। ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସଂସ୍କାର: "ଏକତରଫା ସୂଚନା, ଭୁଲ ସୂଚନା, ଭୁଲ ସୂଚନା ଏବଂ ଅଣ-ସୂଚନା, ସମସ୍ତେ ସମାନ ଭାବରେ ଏକ ଅଜ୍ଞ ନାଗରିକ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ଯାହା ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ପ୍ରହସ ରେ ପରିଣତ କରେ । ବାକ୍ ଏବଂ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ମଧ୍ୟରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ ଏବଂ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାର ଅଧିକାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଯେଉଁଥିରେ ମତାମତ ରଖିବାର ସ୍ୱାଧୀନତା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।[୮]

ଇଣ୍ଡିଆନ ଏକ୍ସପ୍ରେସରେ ଭି. ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରେସର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି ବୋଲି ଭାରତ ସରକାର ମତ ଦେଇଛନ୍ତି।[୯] ଗଣମାଧ୍ୟମର ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ଏବଂ ସେହି ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ବଜାୟ ରଖୁଥିବା ସମସ୍ତ ଆଇନ ଏବଂ ପ୍ରଶାସନିକ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଅବୈଧ କରିବା ଅଦାଲତର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ପ୍ରେସର ସ୍ୱାଧୀନତାର ତିନୋଟି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଉପାଦାନ ରହିଛି । ସେମାନେ ହେଲେ:

  1. ସୂଚନାର ସମସ୍ତ ଉତ୍ସକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ସ୍ୱାଧୀନତା,[୧୦]
  2. ପ୍ରକାଶନର ସ୍ୱାଧୀନତା, ଏବଂ
  3. ପ୍ରଚଳନର ସ୍ୱାଧୀନତା[ସମ୍ପାଦନା]।[୭]

ଭାରତରେ ଗଣମାଧ୍ୟମ ନିଜର ମତ ପ୍ରକାଶ କରିବାର ସ୍ୱାଧୀନତା ଅଭ୍ୟାସ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇନାହିଁ । ସାକଳ ପେପର୍ସ ଲିମିଟେଡରେ ଭି. ୟୁନିୟନ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ, ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜ (ମୂଲ୍ୟ ଏବଂ ପୃଷ୍ଠା) ଆଦେଶ, ୧୯୬୦, ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ଖବରକାଗଜ କେତେ ପୃଷ୍ଠା ଏବଂ ଆକାର ପ୍ରକାଶ କରିପାରିବ ତାହା ପ୍ରେସ୍ ସ୍ୱାଧୀନତାର ଉଲ୍ଲଂଘନ ଏବଂ ଧାରା ୧୯(୨) ଅନୁଯାୟୀ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ନୁହେଁ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇଥିଲା।[୧୧] ସେହିଭଳି ବେନେଟ୍ କୋଲମ୍ୟାନ୍ ଆଣ୍ଡ ୍ କମ୍ପାନି ଭି. ସର୍ବାଧିକ ପୃଷ୍ଠା ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିବା ନ୍ୟୁଜ୍ପ୍ରିଣ୍ଟ କଣ୍ଟ୍ରୋଲ ଅର୍ଡରର ବୈଧତାକୁ ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଖାରଜ କରିଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଏହା ଧାରା ୧୯(୨) ଅନୁଯାୟୀ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ନୁହେଁ ବୋଲି ଦର୍ଶାଇ ଏହାକୁ ଧାରା ୧୯(୧)(ଏ)ର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉଲ୍ଲଂଘନ ବୋଲି ଦର୍ଶାଇଥିଲେ।[୧୨] ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ର ଖବରକାଗଜଗୁଡ଼ିକୁ () ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସହାୟକ ହେବ ବୋଲି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଖଣ୍ଡନକୁ ସୁପ୍ରିମ୍ କୋର୍ଟ ଖାରଜ କରିଦେଇଛନ୍ତି।

ରୋମେଶ ଥାପର ଭି. ବମ୍ବେରେ ମୁଦ୍ରିତ ଏବଂ ପ୍ରକାଶିତ ଇଂରାଜୀ ପତ୍ରିକା "କ୍ରସ୍ ରୋଡ୍"ର ପ୍ରବେଶ ଏବଂ ପ୍ରସାରଣ ଉପରେ ମାଡ୍ରାସ ସରକାର ନିଷେଧାଦେଶ ଜାରି କରିଥିଲେ । ଏହା ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତାର ଉଲ୍ଲଂଘନ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଗଲା, କାରଣ "ପ୍ରସାରଣର ସ୍ୱାଧୀନତା ବିନା ପ୍ରକାଶନର କୌଣସି ମୂଲ୍ୟ ରହିବ ନାହିଁ"। ପ୍ରଭା ଦତ୍ତ ଭି. କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର (୧୯୮୨) ତିହାର ଜେଲ୍ ଅଧୀକ୍ଷକଙ୍କୁ କେତେକ ଖବରକାଗଜର ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କୁ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡାଦେଶ ପାଇଥିବା ଦୋଷୀ ରଙ୍ଗା ଓ ବିଲ୍ଲାଙ୍କ ସାକ୍ଷାତକାର ନେବାକୁ ଅନୁମତି ଦେବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ।

ଏପରି ଉଦାହରଣ ରହିଛି ଯେତେବେଳେ ଗଣମାଧ୍ୟମ ର ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ବିଧାନସଭା ଦମନ କରିଛି । ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ସରକାରଙ୍କ ଅଧିକାର ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍କାନରରେ ରହିଛି। ବ୍ରଜ ଭୂଷଣଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭି. ଦିଲ୍ଲୀ ରାଜ୍ୟ (ଏଆଇଆର ୧୯୫୦ ଏସସି ୧୨୯), ଦିଲ୍ଲୀର ଇଂରାଜୀ ସାପ୍ତାହିକ ପ୍ରକାଶନ ପୂର୍ବରୁ ସେନ୍ସରସିପ୍ ର ବୈଧତା ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିଥିଲା। ପୂର୍ବ ପଞ୍ଜାବ ନିରାପତ୍ତା ଆଇନ, ୧୯୪୯ର ଧାରା ୭କୁ ଅଦାଲତ ଉଚ୍ଛେଦ କରିଛନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ଖବରକାଗଜର ସମ୍ପାଦକ ଓ ପ୍ରକାଶକଙ୍କୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଆଦେଶ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ମାମଲା, ଫଟୋ ଏବଂ କାର୍ଟୁନ୍ ସମେତ ପାକିସ୍ତାନ ବିଷୟରେ ସମସ୍ତ ମାମଲା ଏବଂ ଖବର ଏବଂ ମତାମତ ପ୍ରକାଶନାରେ ଦାଖଲ କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ସେହିଭଳି ଖବରକାଗଜକୁ କୌଣସି ବିଷୟରେ ସମ୍ବାଦଦାତାଙ୍କ ନିଜର ମତ ବା ମତ ପ୍ରକାଶ ନ କରିବା ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ଗୁରୁତର ଆକ୍ରମଣ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଉଛି।[୧୩]

କଟକଣା ସମ୍ପାଦନା

ଭାରତୀୟ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ, ବାକ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ଏବଂ ଗଣମାଧ୍ୟମର ସ୍ୱାଧୀନତା ନିଜ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ମୁକ୍ତ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରେ ନାହିଁ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୯ର ଧାରା (୨) ବିଧାନସଭାକୁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଶୀର୍ଷକ ଅଧୀନରେ ବାକ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ କେତେକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇବାକୁ ସକ୍ଷମ କରେ:

  • ୧. ରାଜ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା,
  • ୨ ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହ ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ପର୍କ,
  • ୩ ଜନଶୃଙ୍ଖଳା,
  • ୪ ଶାଳୀନତା ଏବଂ ନୈତିକତା,
  • ୫ ଅଦାଲତ ଅବମାନନା,
  • ୬ ମାନହାନୀ,
  • ୭ ଏକ ଅପରାଧକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା, ଏବଂ
  • ୮ ଭାରତର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ଏବଂ ଅଖଣ୍ଡତା ।

ଏହି ଆଧାରରେ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ କେବଳ ଏକ ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବରେ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିବା ଆଇନ ଦ୍ୱାରା ଲାଗୁ କରାଯାଇପାରିବ, କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଦ୍ୱାରା ନୁହେଁ ।[୧୪]

ରାଜ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ପାଦନା

ରାଜ୍ୟର ନିରାପତ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ଯଥାର୍ଥ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଯାଇପାରିବ। ସରକାରଙ୍କୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ହିଂସା, ସରକାରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଯୁଦ୍ଧ ଓ ବିଦ୍ରୋହ, ବାହ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ କିମ୍ବା ଯୁଦ୍ଧ ଇତ୍ୟାଦି ଅପରାଧ ଦ୍ୱାରା ରାଜ୍ୟର ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ବକ୍ତବ୍ୟକୁ ରାଜ୍ୟର ନିରାପତ୍ତା ସ୍ୱାର୍ଥରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରିବ ।[୧୫] ଏହା ସାଧାରଣ ଶୃଙ୍ଖଳା ଉଲ୍ଲଂଘନକୁ ବୁଝାଏ ନାହିଁ ଯେଉଁଥିରେ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତି କୌଣସି ବିପଦ ନାହିଁ ।[୭]

ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହ ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ପର୍କ ସମ୍ପାଦନା

୧୯୫୧ ର ସମ୍ବିଧାନ (ପ୍ରଥମ ସଂଶୋଧନ) ଅଧିନିୟମ ଦ୍ୱାରା ଏହି ଆଧାର ଯୋଡାଯାଇଥିଲା । ଯଦି ଏହା ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ମାନଙ୍କ ସହିତ ଭାରତର ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ପର୍କକୁ ବିପଦରେ ପକାଇବ ତେବେ ରାଜ୍ୟ ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ଯଥାର୍ଥ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇପାରିବ ।

ଜନଶୃଙ୍ଖଳା ସମ୍ପାଦନା

ରୋମେଶ ଥାପରମାମଲା (ଏଆଇଆର ୧୯୫୦ ଏସସି ୧୨୪)ରେ ସୁପ୍ରିମ୍ କୋର୍ଟଙ୍କ ରାୟ ପରେ ଉପୁଜିଥିବା ପରିସ୍ଥିତିର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନ (ପ୍ରଥମ ସଂଶୋଧନ) ଆଇନ, ୧୯୫୧ ଦ୍ୱାରା ଏହି ଆଧାର ଯୋଡାଯାଇଥିଲା। 'ଜନଶୃଙ୍ଖଳା' ଶବ୍ଦଟି ସର୍ବସାଧାରଣ ଶାନ୍ତି, ନିରାପତ୍ତା ଏବଂ ଶାନ୍ତିର ଭାବନାକୁ ସୂଚାଇଥାଏ ।

କିଶୋରୀ ମୋହନ ଭି. ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ରାଜ୍ୟ, ସୁପ୍ରିମ୍ କୋର୍ଟ ତିନୋଟି ଧାରଣା ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି: ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା, ଜନଶୃଙ୍ଖଳା, ରାଜ୍ୟର ନିରାପତ୍ତା। ଜନଶାନ୍ତି କିମ୍ବା ଜନଶାନ୍ତି ଭଙ୍ଗ କରୁଥିବା କୌଣସି ଜିନିଷ ଜନଶୃଙ୍ଖଳାକୁ ବାଧା ଦେଇଥାଏ।[୧୬] କିନ୍ତୁ ସରକାରଙ୍କୁ କେବଳ ସମାଲୋଚନା କଲେ ଜନଶୃଙ୍ଖଳା ଖରାପ ହେବା ଜରୁରୀ ନୁହେଁ।[୧୭] କୌଣସି ବର୍ଗର ଧାର୍ମିକ ଭାବନାକୁ ଆଘାତ ପହଞ୍ଚାଇବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ଭାବରେ ଉଚ୍ଚାରଣକୁ ଦଣ୍ଡିତ କରୁଥିବା ଏକ ଆଇନକୁ ବୈଧ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇଛି କାରଣ ଏହା ଜନଶୃଙ୍ଖଳା ବଜାୟ ରଖିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏକ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଅଟେ ।[୧୮]

ଏହା ମଧ୍ୟ ଜରୁରୀ ଯେ ଲଗାଯାଇଥିବା ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଏବଂ ଜନଶୃଙ୍ଖଳା ପ୍ରାପ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କାରାଗାରର ଅଧୀକ୍ଷକ ବନାମ ରାମ ମନୋହର ଲୋହିଆ (ଏଆଇଆର ୧୯୬୦ ଏସସି ୬୩୩) ମାମଲାରେ ଅଦାଲତ ୟୁପି ସ୍ପେଶାଲ ପାୱାର ଆକ୍ଟ, ୧୯୩୨ର ଧାରା ୩ କୁ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସରକାରୀ ବକେୟା ପୈଠ କିମ୍ବା ସ୍ଥଗିତ ରଖିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରନ୍ତି, କାରଣ ଭାଷଣ ଏବଂ ଜନଶୃଙ୍ଖଳା ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ନାହିଁ । ସେହିଭଳି ଜନଶୃଙ୍ଖଳା ବା ସ୍ଥିରତା ରକ୍ଷା ପାଇଁ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଜାରି କରିବାର କ୍ଷମତା ଥିବା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବୈଧତାକୁ କୋର୍ଟ ବଜାୟ ରଖିଛନ୍ତି।[୧୯]

ଶାଳୀନତା ଏବଂ ନୈତିକତା ସମ୍ପାଦନା

'ଅଶ୍ଳୀଳତା' ଶବ୍ଦ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର 'ଅଶ୍ଳୀଳତା' ଶବ୍ଦ ସହ ସମାନ। ଆର.ଭି.ଙ୍କ ଏକ ଇଂରାଜୀ ମାମଲାରେ। ହିକ୍ଲିନ୍, ଏହି ପରୀକ୍ଷା ରଖାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ଅନୁଯାୟୀ 'ଅଶ୍ଳୀଳ ଭାବରେ ଆରୋପିତ ମାମଲାର ପ୍ରବୃତ୍ତି ଏପରି ଅନୈତିକ ପ୍ରଭାବ ପାଇଁ ଖୋଲା ଥିବା ମନକୁ ଅପମାନିତ ଏବଂ ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ କରିଥାଏ କି ନାହିଁ'।[୨୦] ରଂଜିତ ଡି.ଉଦେଶୀ ବନାମ ମାମଲାରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଏହି ପରୀକ୍ଷାକୁ ବଜାୟ ରଖିଥିଲେ। ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜ୍ୟ (ଏଆଇଆର ୧୯୬୫ ଏସସି ୮୮୧)। ଏହି ମାମଲାରେ ଲେଡି ଚାଟାର୍ଲିଙ୍କ ଲଭର ପୁସ୍ତକ ବିକ୍ରି ଓ ରଖିବା ଅଭିଯୋଗରେ ଆଇପିସିସି ର ଧାରା ୨୯୨ ଅନୁଯାୟୀ ମାମଲା ରୁଜୁ ହୋଇଥିବା ଜଣେ ପୁସ୍ତକ ବିକ୍ରେତାଙ୍କୁ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିଛନ୍ତି ଅଦାଲତ । ନୈତିକତାର ମାନ ସମୟ ସମୟରେ ଏବଂ ସ୍ଥାନ ଅନୁସାରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

ଅଦାଲତ ଅବମାନନା ସମ୍ପାଦନା

ବାକ୍ ସ୍ବାଧୀନତାର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଅଧିକାର ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଅଦାଲତ ଅବମାନନା କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେବ ନାହିଁ। ଅଦାଲତ ଅବମାନନା ଅଧିନିୟମ, ୧୯୭୧ର ଧାରା ୨କୁ ଅଦାଲତ ଅବମାନନା ର ସଂଜ୍ଞା ଦିଆଯାଇଛି । ଅଦାଲତ ଅବମାନନା ଶବ୍ଦ ଏହି ଆଇନ ଅଧୀନରେ ନାଗରିକ ଅବମାନନା କିମ୍ବା ଅପରାଧିକ ଅବମାନନାକୁ ବୁଝାଏ । କିନ୍ତୁ ବିଚାରପତିମାନେ ସେମାନଙ୍କ ନ୍ୟାୟିକ ଆଚରଣକୁ ସମାଲୋଚନା କରିବାରୁ କୌଣସି ସାଧାରଣ ମୁକ୍ତି ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ, ଯଦି ଏହା ସଦ୍ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କରାଯାଏ ଏବଂ ଏହା ପ୍ରକୃତ ସମାଲୋଚନା ଅଟେ, ଏବଂ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଶାସନକୁ ଖରାପ କରିବାର କୌଣସି ପ୍ରୟାସ ନୁହେଁ । ରେ ଅରୁନ୍ଧତୀ ରାୟ (୨୦୦୨) ୩ ଏସସିସି ୩୪୩ରେ ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପେନେକ୍ୟାମ୍ପ ବନାମ ଆମେରିକୀୟ ସୁପ୍ରିମ୍ କୋର୍ଟ (ଫ୍ରାଙ୍କଫର୍ଟର, ଜେ.) ରେ ନିଆଯାଇଥିବା ମତକୁ ଅନୁସରଣ କରିଥିଲେ। ଫ୍ଲୋରିଡା (୩୨୮ ଆମେରିକୀୟ ୩୩୧ : ୯୦ ଏଲ୍ ଏଡ୍ ୧୨୯୫ (୧୯୪୬)) ଯେଉଁଥିରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ କହିଛନ୍ତି: "ବିଚାରପତି ଏବଂ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କ ସମେତ ପୁରୁଷମାନେ ଯଦି ଦେବଦୂତ ହୋଇଥାନ୍ତେ, ତେବେ ଅଦାଲତ ଅବମାନନାର କୌଣସି ସମସ୍ୟା ନଥାନ୍ତା। ଆଞ୍ଜେଲିକ୍ ବିଚାରପତିମାନେ ବାହ୍ୟ ପ୍ରଭାବଦ୍ୱାରା ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ହେବେ ଏବଂ ଦେବଦୂତ ସାମ୍ବାଦିକମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବେ ନାହିଁ । ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ତରଫରୁ ନିଷ୍ପତି ନେବାରେ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବାର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଭାବରେ ଅବମାନନା ପାଇଁ ଦଣ୍ଡିତ କରିବାର କ୍ଷମତା ଯେତିକି ନିରପେକ୍ଷ ଭାବରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାପାଇଁ ଅନେକ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ଦିଆଯାଏ, ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ଅଧିକାର ନୁହେଁ । ଅଦାଲତ ଅବମାନନା ପାଇଁ ଦଣ୍ଡ ଦେବାର କ୍ଷମତା ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବରେ ନୁହେଁ ବରଂ ସେମାନେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଏକ ସୁରକ୍ଷା ଅଟେ । ଇ.ଏମ୍.ଏସ୍.ନମ୍ବୁଦ୍ରିପଦ ବନାମ ଟି.ଏନ୍.ନାମ୍ବିଆର ((୧୯୭୦) ୨ ଏସସିସି ୩୨୫; ଏଆଇଆର ୧୯୭୦ ଏସସି ୨୦୧୫) ସୁପ୍ରିମ୍ କୋର୍ଟ ନମ୍ବୁଦ୍ରିପଦଙ୍କୁ ଅଦାଲତ ଅବମାନନା ମାମଲାରେ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରି ହାଇକୋର୍ଟଙ୍କ ରାୟକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିଛନ୍ତି। ଏମ୍ ଆର୍ ପରାଶର ବନାମ ଫାରୁକ୍ ଅବଦୁଲ୍ଲା ((୧୯୮୪) ୨ ଏସସିସି ୩୪୩; ଏଆଇଆର 1984 ଏସସି 615।ଜମ୍ମୁ-କଶ୍ମୀର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅବମାନନା ମାମଲା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ପ୍ରମାଣ ଅଭାବରୁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଏହି ଆବେଦନକୁ ଖାରଜ କରିଦେଇଥିଲେ।

ମାନହାନୀ ସମ୍ପାଦନା

ଧାରା ୧୯ର ଧାରା (୨) କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଏପରି କୌଣସି ବିବୃତ୍ତି ଦେବାକୁ ବାରଣ କରେ ଯାହା ଅନ୍ୟର ଖ୍ୟାତିକୁ ଆଘାତ ପହଞ୍ଚାଇଥାଏ । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତରେ ମାନହାନିକୁ ଆଇପିସିର ଧାରା ୪୯୯ରେ ସାମିଲ କରି ଅପରାଧ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି। ଯେଉଁଠି ମାନହାନୀ ପ୍ରସଙ୍ଗ ରହିଛି, ସେଠାରେ ଭାରତୀୟ ଦଣ୍ଡବିଧି ସଂହିତାର ଧାରା ୪୯୯ ଏବଂ ଧାରା ୫୦୦ରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥିବା ଅପରାଧିକ ମାନହାନି ମାମଲା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ନାହିଁ। ଏପରିକି ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ସତ କହୁଛନ୍ତି, ତା'ହେଲେ ତାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ମାନହାନି ମାମଲା ରୁଜୁ ହୋଇପାରେ। ଧାରା ୪୯୯ର ପ୍ରଥମ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଅନୁଯାୟୀ, ସତ୍ୟ ସେତେବେଳେ ହିଁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ହେବ ଯେତେବେଳେ ଏହି ବିବୃତ୍ତି 'ଜନମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ' ଦିଆଯାଇଥାଏ। ଏବଂ ଏହା ହେଉଛି ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଦ୍ୱାରା ଆକଳନ କରାଯିବା ଏକ ବାସ୍ତବତାର ପ୍ରଶ୍ନ । ଆଦାନୀ ପାୱାର ଲିମିଟେଡ୍ (ଏପିଏଲ୍)ର ଓକିଲମାନେ ମାଲିକଙ୍କୁ ଲିଗାଲ ନୋଟିସ୍ ଦେବା ପରେ ତତ୍କାଳୀନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ସାପ୍ତାହିକ (ଇପିଡବ୍ଲ୍ୟୁ)ର ସମ୍ପାଦକ ପରଞ୍ଜୟ ଗୁହା ଠାକୁରତାଇସ୍ତଫା ଦେବା ପରେ ତାଙ୍କ ଇସ୍ତଫା ଆଇପିସିର ଧାରା ୪୯୯ର ପରିସରକୁ ଫେରାଇ ଆଣିଛି।[୨୧]

ଏକ ଅପରାଧ ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ସମ୍ପାଦନା

ସମ୍ବିଧାନ (ପ୍ରଥମ ସଂଶୋଧନ) ଆଇନ, ୧୯୫୧ ରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଆଧାର ଯୋଡାଯାଇଥିଲା । ସମ୍ବିଧାନ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଏପରି କୌଣସି ବୟାନ ଦେବାକୁ ବାରଣ କରିଛି ଯାହା ଲୋକଙ୍କୁ ଅପରାଧ କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରେ ।

ଭାରତର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ଏବଂ ଅଖଣ୍ଡତା ସମ୍ପାଦନା

ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସମ୍ବିଧାନ (ଷୋଡ଼ଶ ସଂଶୋଧନ) ଆଇନ, ୧୯୬୩ ରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଆଧାର ଯୋଡ଼ା ଯାଇଥିଲା। ଭାରତର ଅଖଣ୍ଡତା ଏବଂ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରୁଥିବା ବୟାନ ଦେବାରୁ କାହାକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରିବା ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।

ପ୍ରେସର ସ୍ୱାଧୀନତା ସମ୍ପାଦନା

ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ 'ପ୍ରେସ୍' ଶବ୍ଦର ଉଲ୍ଲେଖ ନ କରି 'ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ବାଧୀନତା ଅଧିକାର' (ଧାରା ୧୯(୧) କ) ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି। ତେବେ ଏହି ଅଧିକାର ଉପଧାରା ଅଧୀନରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଅଧୀନରେ ରହିଛି, ଯେଉଁଥିରେ "ଭାରତର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ଏବଂ ଅଖଣ୍ଡତା, ରାଜ୍ୟର ନିରାପତ୍ତା, ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ପର୍କ, ଜନଶୃଙ୍ଖଳା, ଶାଳୀନତା ବଜାୟ ରଖିବା, ନୈତିକତା ବଜାୟ ରଖିବା, ଅବମାନନା, ଅଦାଲତ, ମାନହାନି କିମ୍ବା ଅପରାଧକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା" କାରଣରୁ ଏହି ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ସୀମିତ କରାଯାଇପାରିବ । ଅଫିସିଆଲ ସିକ୍ରେଟ୍ ଆକ୍ଟ ଏବଂ ଆତଙ୍କବାଦୀ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ନିବାରଣ ଆଇନ ଭଳି ଆଇନ[୨୨] ପୋଟା ଅଧୀନରେ କୌଣସି ଆତଙ୍କବାଦୀ କିମ୍ବା ଆତଙ୍କବାଦୀ ସଂଗଠନ ସହ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ୬ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟକ ରଖାଯାଇପାରିବ। ୨୦୦୬ରେ ପୋଟା ଉଚ୍ଛେଦ ହୋଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଅଫିସିଆଲ ସିକ୍ରେଟ୍ ଆକ୍ଟ ୧୯୨୩ ଜାରି ରହିଛି।

ସ୍ୱାଧୀନତାର ପ୍ରଥମ ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀ ରେ ରାଜ୍ୟ ଦ୍ୱାରା ଗଣମାଧ୍ୟମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପ୍ରେସ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଥିଲା । ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ କହିଥିଲେ ଯେ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ରେଡିଓ "ଏକ ସରକାରୀ ଅଙ୍ଗ, ଏହା ଏକ ସରକାରୀ ଅଙ୍ଗ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ..."[୨୩]

ରିପୋର୍ଟର୍ସ ବିଦାଉଟ ବର୍ଡର୍ସ (ଆରଡବ୍ଲ୍ୟୁବି) ଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ପ୍ରେସ୍ ଫ୍ରିଡମ୍ ଇଣ୍ଡେକ୍ସ ୨୦୧୮ରେ ୧୮୦ଟି ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ଦେଶ ମଧ୍ୟରୁ ଏହା ୧୩୮ତମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି।[୨୪][୨୫] ପ୍ରେସ୍ ଫ୍ରିଡମ୍ ଇଣ୍ଡେକ୍ସ ଦ୍ୱାରା ଆକଳନ କରାଯାଇପାରେ ଯେ ଭାରତର ପ୍ରେସ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ୨୦୦୨ ପରଠାରୁ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ହ୍ରାସ ପାଇଛି, ଯେତେବେଳେ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ରିପୋର୍ଟ ହୋଇଥିବା ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ୮୦ ତମ ସ୍ଥାନ ହାସଲ କରିଥିଲା । ୨୦୧୮ରେ ଭାରତର ପ୍ରେସ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ମାନ୍ୟତା ଦୁଇ ସ୍ଥାନ ଖସି ୧୩୮ରେ ପହଞ୍ଚିଛି। ଭାରତୀୟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦିଙ୍କ ହିନ୍ଦୁ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ସମର୍ଥକଙ୍କ ଠାରୁ ବଢୁଥିବା ଅସହିଷ୍ଣୁତା ଏବଂ ଗୌରୀ ଲଙ୍କେଶଙ୍କ ଭଳି ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କ ହତ୍ୟା କୁ ଆରଡବ୍ଲ୍ୟୁବି ଦର୍ଶାଇଛି।[୨୬][୨୭][୨୮]

ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୨୨ରେ ୧୦୦ରୁ ଅଧିକ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଲେଖକ ଓ କଳାକାର ଭାରତରେ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ର ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ହୋଇଥିବା ଆକ୍ରମଣକୁ ନେଇ ଚିନ୍ତା ପ୍ରକଟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଲେଖକମାନେ ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦ୍ରୌପଦୀ ମୁର୍ମୁଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏକ ଚିଠିରେ ଦସ୍ତଖତ କରିବା ସହ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ନୀତିକୁ ସମର୍ଥନ କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିବା ପାଇଁ ଲେଖକ ସଂଗଠନ ପେନ୍ ଆମେରିକା ଏବଂ ପେନ୍ ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ।[୨୯]

ବ୍ୟବହାରିକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଏବଂ ହ୍ରାସ ସମ୍ପାଦନା

ଭାରତରେ ଘୃଣ୍ୟ ଭାଷଣ ଆଇନର ନିୟମିତ ଅପବ୍ୟବହାର ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ କରୁଛନ୍ତି। ଯଦିଓ ଏହି ମାମଲାଗୁଡ଼ିକରେ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର ଧମକ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ଯାହା ଲୋକମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପକ ଭାବରେ ଆତ୍ମ-ସେନ୍ସରସିପ୍ ସୃଷ୍ଟି କରେ | ଘୃଣ୍ୟ ଭାଷଣ ଆଇନ ବ୍ୟତୀତ ଭାରତୀୟ ଦଣ୍ଡବିଧି ସଂହିତାରେ ଆହୁରି ଅନେକ ଧାରା ରହିଛି ଯାହା ବାକ୍ ସ୍ବାଧୀନତାକୁ ହ୍ରାସ କରିଥାଏ। ଇତିହାସ ଓ ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପୁସ୍ତକଗୁଡ଼ିକ ଐତିହାସିକ ସମାଲୋଚନାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବାର ପ୍ରକୃତି ହେତୁ ଅନେକ ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଟାର୍ଗେଟ କରାଯାଏ ।

ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୯(୨)ରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଶବ୍ଦ "ଶାଳୀନତା ବା ନୈତିକତା" ଦୀର୍ଘ ଦିନ ଧରି ରାଜ୍ୟକୁ ଗଣମାଧ୍ଯମ ଏବଂ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଏବଂ ମନୋରଞ୍ଜନ ଶିଳ୍ପର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରସାର ନୈତିକ ତାଲିମରେ ନିୟୋଜିତ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ କରିଛି କାରଣ ଧାର୍ମିକ ଗୋଷ୍ଠୀମାନେ ପ୍ରାୟତଃ ଉଦାରବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ବିରୋଧ କରନ୍ତି ଏବଂ ସମସ୍ତ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ଅଶ୍ଳୀଳ ବୋଲି ବିବେଚନା କରନ୍ତି ।

ବାକ୍ ଏବଂ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା, ଯାହା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସାର୍ବଜନୀନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ କରେ | ଧାରା ୧୯ରେ "ପ୍ରେସର ସ୍ୱାଧୀନତା" ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇନାହିଁ, ଯଦିଓ ସ୍ୱାଧୀନତା କର୍ମୀଏବଂ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱର ଅଧିକାଂଶ ପଣ୍ଡିତ ଏବଂ ଶିଳ୍ପୋଦ୍ୟୋଗିକ ଅଧିକାରୀମାନେ ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି ଯେ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା ରେ ପ୍ରେସର ସ୍ୱାଧୀନତା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଜନଶୃଙ୍ଖଳା, ରାଜ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା, ଶାଳୀନତା କିମ୍ବା ନୈତିକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଯାଇପାରେ ।

ରିପୋର୍ଟର୍ସ ବିଦାଉଟ୍ ବର୍ଡର୍ସର ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ, ପ୍ରେସ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ସୂଚକାଙ୍କରେ ଭାରତ ବିଶ୍ୱରେ ୧୩୮ତମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି (୨୦୧୮ ପାଇଁ ଭାରତ ପାଇଁ ପ୍ରେସ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ସୂଚକାଙ୍କ ୪୩.୨୪)। ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ 'ପ୍ରେସ୍' ଶବ୍ଦର ଉଲ୍ଲେଖ ନ କରି 'ବାକ୍ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ବାଧୀନତା ଅଧିକାର' (ଧାରା ୧୯(୧) କ) ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି। ଅବଶ୍ୟ ଏହି ଅଧିକାର ଉପଧାରା (୨) ଅଧୀନରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଅଧୀନରେ ରହିଛି, ଯେଉଁଥିରେ ଏହି ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ "ଭାରତର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ଏବଂ ଅଖଣ୍ଡତା, ରାଜ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା, ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ପର୍କ, ଜନଶୃଙ୍ଖଳା, ଶାଳୀନତା ବଜାୟ ରଖିବା, ନୈତିକତା ବଜାୟ ରଖିବା, ଅଦାଲତ ଅବମାନନା, ମାନହାନି କିମ୍ବା କୌଣସି ଅପରାଧକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା" କାରଣରୁ ସୀମିତ କରାଯାଇପାରିବ । ପ୍ରେସ ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ସୀମିତ କରିବା ପାଇଁ ଅଫିସିଆଲ ସିକ୍ରେଟ୍ ଆକ୍ଟ ଓ ଆତଙ୍କବାଦ ନିବାରଣ[୩୦] ଆଇନ(ପୋଟା) ଭଳି ଆଇନକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି। ପୋଟା ଅଧୀନରେ, ଆତଙ୍କବାଦ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅପରାଧ ପାଇଁ ଅଭିଯୋଗ ଆଣିବା ପାଇଁ ପୋଲିସକୁ ଅଭିଯୋଗ ଆଣିବା ପୂର୍ବରୁ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଛଅ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟକ ରଖାଯାଇପାରିବ । ୨୦୦୪ରେ ପୋଟାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଏହା ବଦଳରେ ୟୁଏପିଏରେ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇଥିଲା।[୩୧] ଅଫିସିଆଲ ସିକ୍ରେଟ୍ ଆକ୍ଟ ୧୯୨୩ ବଳବତ୍ତର ରହିଛି।

ସ୍ୱାଧୀନତାର ପ୍ରଥମ ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀ ରେ ରାଜ୍ୟ ଦ୍ୱାରା ଗଣମାଧ୍ୟମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପ୍ରେସ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଥିଲା । ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ କହିଥିଲେ ଯେ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ରେଡିଓ "ଏକ ସରକାରୀ ଅଙ୍ଗ, ଏହା ଏକ ସରକାରୀ ଅଙ୍ଗ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ..." ୧୯୭୫ ମସିହା ଜୁନ୍ ୨୬ ତାରିଖରେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକଙ୍କ ପ୍ରାକୃତିକ ଅଧିକାରକୁ ଉଲ୍ଲଂଘନ କରି ତଥାକଥିତ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା ହେବାର ପରଦିନ ଟାଇମ୍ସ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆର ମୁମ୍ବାଇ ସଂସ୍କରଣରେ ଏକ ଲେଖା ଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଲେଖାଥିଲା "ବିଶ୍ୱାସ, ହୋପ୍ ଏବଂ ଜଷ୍ଟିକାଙ୍କ ଭାଇ ଏଲ୍ ଆଇ ବର୍ଟିଙ୍କ ପିତା ଟି.ରୁଥଙ୍କ ପ୍ରିୟ ସ୍ୱାମୀ ଡି.ଇ.ଏମ୍ ଓ'କ୍ରାସି ଜୁନ୍ ୨୬ରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ"।[୩୨][୩୩][୩୪] ୧୯୯୦ ଦଶକରେ ଉଦାରୀକରଣ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପରେ ଗଣମାଧ୍ୟମର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି, ଯାହା ଦ୍ୱାରା ସ୍ୱାଧୀନତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ଏବଂ ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ଅଧିକ ଯାଞ୍ଚ ହେଉଛି ।

ହରିୟାଣାର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ମନ୍ତ୍ରୀ ବିନୋଦ ଶର୍ମାଙ୍କ ଇସ୍ତଫା ଦେବାରେ ତେହେଲକା ଏବଂ ଏନଡିଟିଭି ଭଳି ସଂଗଠନ ବିଶେଷ ଭାବେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ହୋଇଛନ୍ତି। ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ପ୍ରସାର ଭାରତୀ ଆଇନ ଭଳି ଆଇନ ବିଗତ ବର୍ଷଗୁଡ଼ିକରେ ଗୃହୀତ ହେବା ଦ୍ୱାରା ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରେସର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହ୍ରାସ କରିବାରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ନିକଟ ଅତୀତରେ ଭାରତ ସରକାର ବିଭିନ୍ନ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିବା ଅଭିଯୋଗ ହୋଇଛି।[୩୫][୩୬]

ଦେଶଦ୍ରୋହ ସମ୍ପାଦନା

ଇଂରାଜୀ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ, ଦେଶଦ୍ରୋହ ଶବ୍ଦ କିମ୍ବା ଲେଖା ମାଧ୍ୟମରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରଥାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ଯାହା ରାଜ୍ୟର ଶାନ୍ତି ଭଙ୍ଗ କରିବା ଏବଂ ଜଣେ ଅଜ୍ଞ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସରକାରଙ୍କୁ ଭାଙ୍ଗିବା ପାଇଁ ନେତୃତ୍ୱ ଦେଇଥାଏ ।[୩୭] ସରକାରଙ୍କ ମୌଳିକ ସମାଲୋଚନାକୁ ଦେଶଦ୍ରୋହ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ନାହିଁ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସରକାର ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ନାହିଁ ଯେ ଏହା ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତି ଥିବା ସମ୍ମାନକୁ ଏପରି ଭାବରେ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରିବା ପାଇଁ ଗଣନା କରାଯାଇଛି ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଲୋକମାନେ ଏହାକୁ ମାନିବା ବନ୍ଦ କରିଦେବେ ।[୩୮] ଭାରତୀୟ ଦଣ୍ଡବିଧି ସଂହିତାର ଧାରା ୧୨୪ଏ ରେ ଦେଶଦ୍ରୋହ ଅପରାଧକୁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି: "ଦେଶଦ୍ରୋହ। ଯିଏ ଶବ୍ଦ ମାଧ୍ୟମରେ, କଥିତ କିମ୍ବା ଲିଖିତ, କିମ୍ବା ଚିହ୍ନ ମାଧ୍ୟମରେ, କିମ୍ବା ଦୃଶ୍ୟମାନ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ ମାଧ୍ୟମରେ, କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଉପାୟରେ, ଘୃଣା କିମ୍ବା ଅବମାନନା ଆଣିବାକୁ କିମ୍ବା ଉତ୍ତେଜିତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରେ, କିମ୍ବା ଅସନ୍ତୋଷ ଜାଗ୍ରତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରେ, ଭାରତରେ ଆଇନ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ସରକାର, ତାଙ୍କୁ ଆଜୀବନ କାରାଦଣ୍ଡ ରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଯିବ, ଯେଉଁଥିରେ ଜରିମାନା ଯୋଡ଼ା ଯାଇପାରେ, କିମ୍ବା ତିନି ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜେଲ ଦଣ୍ଡ ରେ ଦଣ୍ଡିତ ହେବ। ଯେଉଁଥିରେ ଜରିମାନା ଯୋଡାଯାଇପାରେ, କିମ୍ବା ଜରିମାନା ସହିତ"। କିନ୍ତୁ ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ ୩ରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ "ଘୃଣା, ଅବମାନନା କିମ୍ବା ଅସନ୍ତୋଷ ସୃଷ୍ଟି ନକରି କିମ୍ବା ଉତ୍ତେଜିତ ନ କରି ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରଶାସନିକ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରତି ଅସନ୍ତୋଷ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ମନ୍ତବ୍ୟ ଏହି ଧାରା ଅଧୀନରେ ଅପରାଧ ନୁହେଁ"।[୩୯] କେଦାର ନାଥ ଭି. ବିହାର ରାଜ୍ୟ (ଏଆଇଆର ୧୯୬୨ ଏସସି ୯୫୫), କୋର୍ଟ ଆଇପିସିର ଧାରା ୧୨୪ଏର ସାମ୍ବିଧାନିକ ବୈଧତାକୁ ବଜାୟ ରଖିଥିଲେ ଏବଂ ନିହାରେନ୍ଦୁଙ୍କ ମାମଲାରେ ନିଆଯାଇଥିବା ମତକୁ ମଧ୍ୟ ବଜାୟ ରଖିଥିଲେ। 

ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଆଇନ। ଏବଂ ବେଆଇନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ନିବାରଣ ଆଇନ।

୧୯୮୦ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଆଇନ (ଏନ୍ ଏସ୍ ଏ) ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା।[୪୦] ବେଆଇନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ନିବାରଣ ଆଇନ ଯେଉଁଠାରେ ୧୯୬୭ ରେ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହାର ୨% ରହିଛି ।[୪୧]

ଦେଶଦ୍ରୋହ ଆଇନ ସରକାରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ଶାଖାକୁ ଜନମତକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଏବଂ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବରେ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଉପକରଣ ଭାବରେ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥାବ୍ୟବହାର କରିବାର କ୍ଷମତା ଦେଇଛି ।[୪୨]

ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ସମ୍ପାଦନା

  • Internet censorship in India
  • Politics of India

ଆଧାର ସମ୍ପାଦନା

  1. ↑ Constitution of India-Part III Article 19 Fundamental Rights.
  2. ↑ ୨.୦ ୨.୧ ୨.୨ Elst, Koenraad. "In Favour of Freedom of Expression: Section 295A as Cornerstone of Censorship". Journal of the American Institute of Religion, Dialogue, Vol. 18, No. 1. Retrieved 2016-09-30. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  3. ↑ Sraddhananda (1926-01-01). Hindu sangathan: saviour of the dying race (in ଇଂରାଜୀ). Delhi: Shraddhananda. OCLC 7733386.
  4. ↑ Adcock, C.S. (2016). "Violence, passion, and the law: a brief history of section 295A and its antecedents". Journal of the American Academy of Religion. 84 (2): 337–351. doi:10.1093/jaarel/lfw027.
  5. ↑ "CADIndia". cadindia.clpr.org.in. Archived from the original on 2019-01-09. Retrieved 2018-03-20.
  6. ↑ AIR 1978 SC 597.
  7. ↑ ୭.୦ ୭.୧ ୭.୨ Romesh Thapar v. State of Madras Archived 2018-11-16 at the Wayback Machine., AIR 1950 SC 124.
  8. ↑ Union of India v. Assn. for Democratic Reforms Archived 2018-11-16 at the Wayback Machine., (2002) 5 SCC 294.
  9. ↑ Indian Express v. Union of India Archived 2018-11-16 at the Wayback Machine., (1985) 1 SCC 641.
  10. ↑ M.S.M. Sharma v. Sri Krishna Sinha Archived 2018-11-16 at the Wayback Machine., AIR 1959 SC 395.
  11. ↑ Sakal Papers Ltd. v. Union of India Archived 2018-11-16 at the Wayback Machine., AIR 1962 SC 305.
  12. ↑ AIR 1973 SC 106; (1972) 2 SCC 788.
  13. ↑ Virendra v. State of Punjab Archived 2016-10-02 at the Wayback Machine., AIR 1957 SC 896; Express Newspapers v. Union of India, AIR 1958SC 578, 617.
  14. ↑ Bijoe Emmanuel v. State of Kerala Archived 2016-03-08 at the Wayback Machine., (1986) 3 SCC 615.
  15. ↑ State of Bihar v. Shailabala Devi Archived 2016-03-10 at the Wayback Machine., AIR 1952 SC 329.
  16. ↑ Om Prakash v. Emperor, AIR 1948 Nag, 199.
  17. ↑ Raj Bahadur Gond v. State of Hyderabad, AIR 1953 Hyd 277.
  18. ↑ Ramjilal Modi v. State of Uttar Pradesh, AIR 1957 SC 622; 1957 SCR 860.
  19. ↑ Babulal Parate v. State of Maharashtra Archived 2016-03-06 at the Wayback Machine., AIR 1961 SC 884.
  20. ↑ LR 3 QB 360.
  21. ↑ "Debate on Economic, Political Compulsions Baseless – OpEd". Eurasia Review (in ଆମେରିକୀୟ ଇଂରାଜୀ). 2017-08-13. Retrieved 2017-09-02.
  22. ↑ "The Prevention of Terrorism Act 2002".
  23. ↑ "Freedom of the Press". PUCL Bulletin. People's Union for Civil Liberties. July 1982. Archived from the original on 2018-04-11. Retrieved 2006-10-30.
  24. ↑ "India : Deadly threat from Modi's nationalism". Reporters Without Borders. 10 October 2023.
  25. ↑ "2018 Press Freedom Index". Reporters Without Borders. Archived from the original on 10 June 2020. Retrieved 23 June 2018.
  26. ↑ "World Press Freedom Index: India down two ranks to 138, one place above Pakistan". Indian. 27 April 2018. Retrieved 29 May 2018.
  27. ↑ "India's ranking in press freedom falls to 138". The Hindu. 26 April 2018. Retrieved 29 May 2018.
  28. ↑ Faisal, Mohammed (3 May 2018). "World Press Freedom Index Report 2018: India placed only one rank above Pakistan, but why?". India Today. Retrieved 29 May 2018.
  29. ↑ Bureau, The Hindu (2022-08-15). "Over 100 notable writers call on President Murmu to support free expression". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2022-08-18.
  30. ↑ "The Prevention of Terrorism Act 2002".
  31. ↑ Kalhan, Anil (2006). "Colonial Continuities: Human Rights, Antiterrorism, and Security Laws in India". 20 Colum. J. Asian L. 93. SSRN 970503. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |displayauthors= ignored (|display-authors= suggested) (help)
  32. ↑ "Freedom of the Press". PUCL Bulletin. People's Union for Civil Liberties. July 1982. Archived from the original on 11 April 2018. Retrieved 5 February 2008.
  33. ↑ Roy, Barun (2009-09-01). Enter The World of Mass Media (in ଇଂରାଜୀ). Pustak Mahal. ISBN 978-8122310801.
  34. ↑ Austin, Granville (1999). Working a democratic constitution: the Indian experience. Oxford University Press. p. 295. ISBN 0-19-564888-9.
  35. ↑ Prabhu, Maya. "Is free speech under threat in Modi's India?". www.aljazeera.com. Retrieved 2017-10-25.
  36. ↑ Jaising, Indira. "How the Government Is Using Powers It Doesn't Have to Curb Freedom of Speech - The Wire". thewire.in (in ବ୍ରିଟିଶ୍‌ ଇଂରାଜୀ). Retrieved 2017-10-25.
  37. ↑ R. v. Salliven, (1868) 11 Cox Cases 55.
  38. ↑ Niharendra v. Emperor, AIR 1942 FC 22
  39. ↑ Section 124A of the Code
  40. ↑ "What is National Security Act". Business Standard India.
  41. ↑ Tripathi, Rahul. "Below 2% of those arrested under UAPA convicted in 2015-19: NCRB". The Economic Times.
  42. ↑ "Sedition law: A threat to Indian democracy?".

ଅଧିକ ପଢନ୍ତୁ ସମ୍ପାଦନା

  • କାଲାମାର୍ଡ, ଡକ୍ଟର ଆଗ୍ନେସ୍, ବାକ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ଏବଂ ଅପରାଧ: କାହିଁକି ଧର୍ମନିନ୍ଦା ଆଇନ ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ନୁହେଁ, (୧୮ ଜୁନ୍ ୨୦୦୬), www.google.com (ପିଡିଏଫ ଭାବରେ)
  • ଚୋପ୍ରା, ଚାନ୍ଦମାଲ ଏବଂ ସୀତା ରାମ ଗୋଏଲ। 1987. କଲିକତା କୁରାନ ପିଟିସନ । ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଭଏସ୍ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ।
  • କୋହେନ୍, ହେନରୀ, ସି.ଆର୍.ଏସ୍. ରିପୋର୍ଟ ଫର୍ କଂଗ୍ରେସ: ବାକ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ଏବଂ ପ୍ରେସ୍: ପ୍ରଥମ ସଂଶୋଧନର ବ୍ୟତିକ୍ରମ, (୨୭ ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୦୩), www.google.com (ପିଡିଏଫ୍ ଭାବରେ)।
  • ଏଲଷ୍ଟ, କୋଏନରାଡ୍ । 2014. ଭାରତରେ ନିଷେଧବାଦ: ଇସଲାମର ରେକର୍ଡ ଲୁଚାଇବା ।  ISBN 978-8185990958
  • - ଲିଆଙ୍ଗ, ଲରେନ୍ସ, ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଏବଂ ଅଯଥା ଭାଷଣ, (2004), www.google.com (ଏକ ପିଡିଏଫ ଭାବରେ)।
  • ପାଣ୍ଡେ, ଜେ.ଏନ୍., ଭାରତର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନ, ୪୨ତମ ସଂସ୍କରଣ। (୨୦୦୫), ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ ଲ' ଏଜେନ୍ସି, ଆହ୍ଲାବାଦ।
  • ସିଂହ, ଏମ୍.ପି., ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ, ଦଶମ ସଂସ୍କରଣ। (୨୦୦୧), ଇଷ୍ଟର୍ଣ୍ଣ ବୁକ୍ କମ୍ପାନି, ଏଲ୍.ଓ.
  • ଅରୁଣ ଶୌରୀ, ରାମ ସ୍ୱରୂପ ଏବଂ ଗୋଏଲ, ସୀତା ରାମ। 1998. ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତା: ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଧର୍ମତନ୍ତ୍ର ବନାମ ଉଦାରବାଦୀ ଗଣତନ୍ତ୍ର।  ଆଇଏସ୍ ବିଏନ୍ 9351365921 ଆଇଏସ୍ ବିଏନ୍
  • ତିଓ୍ଵାରୀ, ଡକ୍ଟର ମହେନ୍ଦ୍ର, ଭାରତରେ ପ୍ରେସ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା: ସାମ୍ବିଧାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ, (୨୦୦୬), www.supremecourtcases.com।
  • ରଜକ, ବ୍ରଜେଶ, ପର୍ଣ୍ଣୋଗ୍ରାଫି ଆଇନ; XXX କୁ ବରଦାସ୍ତ କରାଯିବ ନାହିଁ, (2011) ୟୁନିଭର୍ସାଲ ଲ ପବ୍ଲିସିଂ କମ୍ପାନୀ ପ୍ରାଇଭେଟ୍ ଲିମିଟେଡ୍ ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ।
"https://or.wikipedia.org/w/index.php?title=ଭାରତରେ_ବାକ୍_ସ୍ୱାଧିନତା&oldid=539889"ରୁ ଅଣାଯାଇଅଛି