ଭକ୍ତ ଚରଣ ଦାସ

ଭକ୍ତ ଚରଣ ଦାସ (୧୭୨୯-୧୮୧୩) ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତକର ଅନ୍ୟତମ କବି । ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ନାମ ବୈରାଗୀ ଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ । ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମରେ ଦୀକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରି ସେ ନିଜକୁ ଭକ୍ତଚରଣ ଦାସ ନାମରେ ନାମିତ କରିଥିଲେ । ଗୋପ ମଙ୍ଗଳ, ମଥୁରା ମଙ୍ଗଳ, କଳାକଳେବର ଚଉତିଶା ଓ ମନବୋଧ ଚଉତିଶା ତାଙ୍କର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ରଚନାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ସେ ଜଣେ ଭକ୍ତଭାବାପନ୍ନ କବି ଥିଲେ ଓ ସେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଗତ ରାଜସୁନାଖଳା ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ସାନପଦର ଗ୍ରାମରେ ଗୋଟିଏ ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

ଭକ୍ତ ଚରଣ ଦାସ
ଜନ୍ମ ଓ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ	ବୈରାଗୀ ଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ ୧୭୨୯ ରାଜସୁନାଖଳା, ନୟାଗଡ଼
ମୃତ୍ୟୁ	୧୮୧୩
ବୃତ୍ତି	କବି
ଭାଷା	ଓଡ଼ିଆ
ସମୟ	ରୀତି ଯୁଗ
ସାହିତ୍ୟ କୃତି	ମଥୁରା ମଙ୍ଗଳ, ମନବୋଧ ଚଉତିଶା

ସାହିତ୍ୟକୃତି

ଭକ୍ତଚରଣ ଦାସ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ କାବ୍ୟକାର । ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ଈଶ୍ୱରାନୁରକ୍ତ ଏହି କବି ଗାର୍ହ୍ୟସ୍ଥ ଜୀବନ ପରେ ସନ୍ନ୍ୟାସ ଗ୍ରହଣ କରି ପରିଚିତ ହେଲେ ଭକ୍ତ ଚରଣ ଦାସ ନାମରେ । ସେ ଥିଲେ ମାଧ୍ଵାଚାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟପନ୍ଥୀ ବୈଷ୍ଣବ ଓ ତାଙ୍କର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା ଥିଲେ ବୃନ୍ଦାବନ ଚନ୍ଦ୍ର । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପାଦତଳେ ନିଜକୁ ସମର୍ପିତ କରି ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ଛାନ୍ଦ, ଚଉତିଶା ଏବଂ କାବ୍ୟ ରଚନା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଲେଖନୀରୁ ନିଃସୃତ ହୋଇଥିବା ଅନେକ ଲୋକପ୍ରିୟ କାବ୍ୟକୃତି ମଧ୍ୟରେ ‘ମଥୁରା ମଙ୍ଗଳ’, ‘ଗୋପ ମଙ୍ଗଳ’, ‘ମନଶିକ୍ଷା’, ‘ବୈଦ୍ୟଶାସ୍ତ୍ର’, ‘କଳାକଳେବର  ଚଉତିଶା’, ‘ମନବୋଧ ଚଉତିଶା’ ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ୟତମ।

ମଥୁରା ମଙ୍ଗଳ କବିଙ୍କର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ରଚନା । ମଥୁରା ବା ପକ୍ଷାନ୍ତରରେ ପୃଥିବୀର ମଙ୍ଗଳ କାମନା କବିଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିବାରୁ, ଏହାର ନାମକରଣ ଏପରି ହୋଇଥିବା ମନେହୁଏ । ଦୀର୍ଘ ୩୦ଟି ଛାନ୍ଦ ସନ୍ନିବିଷ୍ଟ ଏହି କାବ୍ୟ  ଭାବବିଦଗଧତା ଓ ଭକ୍ତିପ୍ରାଣତା ବହନ କରୁଥିବା ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ।

‘ଗୋପ ମଙ୍ଗଳ’ କାବ୍ୟ ଗୋପଲୀଳା, ଗୋପକେଳି ଓ ବୃନ୍ଦାବନ ଲୀଳା ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ପୁଷ୍ଟ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଗୋପପୁରରେ ହିତକର କାର୍ଯ୍ୟର ସମସ୍ତ ଟିପ୍ପଣୀ ଏହି କାବ୍ୟର ଶ୍ରୀବୃଦ୍ଧି ସାଧନ କରେ । ‘କଳାକଳେବର ଚଉତିଶା’ ଏକଦା ଉତ୍କଳଖଣ୍ଡରେ ଅଧିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ।

ମନଃଶିକ୍ଷା ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ – ଚୈତନ୍ୟଙ୍କୁ ବୈଦ୍ୟରୂପେ ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଇ ଉପମା ଛଳରେ ବହୁ ରୋଗ, ଚିକିତ୍ସା ପ୍ରଣାଳୀ, ଔଷଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଇତ୍ୟାଦିର ବର୍ଣ୍ଣନା ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟ ଜଗତରେ କ୍ଵଚିତ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

ଭକ୍ତ ଚରଣ ଦାସଙ୍କ କବିତ୍ଵ, ପଦ ସଂଯୋଜନା, କଳ୍ପନା ବିଳାସ ସହ ସ୍ଵାଭାବିକ ବର୍ଣ୍ଣନା ଚାତୁରୀ ବାସ୍ତବରେ ଅତୁଳନୀୟ । ସଂଗୀତ ଧର୍ମୀ ମଧ୍ୟ ଚଉତିଶା ଓ କାବ୍ୟ ସମୂହ। ଭକ୍ତିରସ ବା ସମର୍ପଣ ଭାବର ଏକ ମହାନ କାବ୍ୟକାର ସହିତ ଜଣେ ସାଧକ ଭାବେ ପରିଚିତ ଏହି ଜନପ୍ରିୟ କବିଙ୍କର ଦାର୍ଶନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଦିଗଟି ଅତି ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ।