ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର

ଏକ ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (ଇଂରାଜୀ: air-to-air missle ବା AAM) ହେଉଛି ଅନ୍ୟ ଏକ ବିମାନକୁ ନଷ୍ଟ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏକ ବିମାନରୁ ପ୍ରକ୍ଷେପିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର | ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ଏକ ବା ଏକାଧିକ ରକେଟ୍ ମୋଟରଦ୍ୱାରା ଚାଳିତ, ସାଧାରଣତଃ କଠିନ ଇନ୍ଧନଯୁକ୍ତ କିନ୍ତୁ ବେଳେବେଳେ ତରଳ ଇନ୍ଧନଯୁକ୍ତ | ରାମଜେଟ୍ ଇଞ୍ଜିନ୍, ଯେପରି ମିଟଅର (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର)ରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି, ତାହା ନୂତନ ପ୍ରଣୋଦନ (propulsion) କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ସେମାନଙ୍କ ଶତ୍ରୁବିମାନକୁ ଗୋଡେଇଲା ବେଳେ ଅଧିକ ହାରାହାରି ଗତି ବଜାୟ ରଖିବାରେ ସକ୍ଷମ କରିବ |

ନବୀନତମ ଏବଂ ଜେଷ୍ଠ ସଦସ୍ୟ Rafael 's AAMର ପାଇଥନ ପରିବାରର ତୁଳନା ପାଇଁ, ପାଇଥନ-୫ (ତଳ-ସମ୍ମୁଖ ପ୍ରଦର୍ଶିତ) ଏବଂ Shafrir-୧ (ଉପର-)

ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତ ଦୁଇଟି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ରଖାଯାଇଛି | ଯେଉଁମାନେ ୩୦କି.ମି.ରୁ କମ୍ ରେଞ୍ଜରେ ବିପକ୍ଷ ବିମାନକୁ ନିୟୋଜିତ କରିବା ପାଇଁ ପରିକଳ୍ପିତ ହେଇଛନ୍ତି ସେମାନକୁ ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (ଇଂରାଜୀରେ SRAAM) ନାମେ ପରିଚିତ | ଏମାନଙ୍କୁ ବେଳେବେଳେ "ବାୟୁଯୁଦ୍ଧ" କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଅଧିକାଂଶ ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ(infrared guidance) ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ଏବଂ ଏହାକୁ ଉତ୍ତାପ-ଖୋଜୁଥିବା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (heat-seeking missiles) କୁହାଯାଏ | ଏହାର ବିପରୀତରେ, ମଧ୍ୟମ କିମ୍ବା ଦୂର ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, ଯାହା ଉଭୟ ଦୃଶ୍ୟ-ସୀମା ପାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବର୍ଗରେ ଆସିଥାନ୍ତି, ରାଡାର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ଅନେକ ପ୍ରକାର ଅଛି | କିଛି ଆଧୁନିକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରମାନେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ସକ୍ରିୟ ଆଗମନ ସମ୍ବେଦକ (active homing sensor) ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ନିକଟତର କରିବା ପାଇଁ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ (inertial guidance) ଏବଂ/କିମ୍ବା “ମଧ୍ୟ-ରାସ୍ତା ଅଦ୍ୟତନ" (mid-course updates) ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି | ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ଧାରଣା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଘନିଷ୍ଠ ଅଟେ ଏବଂ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ଅସ୍ତ୍ରର ସଂସ୍କରଣ ଉଭୟ ଭୂମିକା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ, ଯେପରିକି ASRAAM ଏବଂ ସି ସେପ୍ଟର |

ଇତିହାସ

ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅଣମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ ରକେଟରୁ ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଇଥିଲା | ଲେ ପ୍ରିଅର୍ ରକେଟ୍ ଗୁଡ଼ିକ ବେଳେବେଳେ ବିପ୍ଲେନ୍ ସହିତ ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇ ବୈଦୁତିକ ଭାବରେ ସାଧାରଣତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବେଲୁନ୍ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆଲବର୍ଟ ବଲ୍ ଏବଂ ଏମ୍.ୱାଲ୍ଟର୍ସ ଭଳି ବିମାନଚାଳକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରକ୍ଷେପିତ ହେଉଥିଲା | ମିତ୍ରସେନାର ବାୟୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠତାକୁ ସାମ୍ନା କରି ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ ଜର୍ମାନୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ସୀମିତ ପ୍ରୟାସ କରିଥିଲା, ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଅଣମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ ୨୧ cm Nebelwerfer ୪୨ ପଦାତିକ ରକେଟ୍-ବର୍ଷା ସିଷ୍ଟମକୁ ୧୯୪୩ ମସିହାରେ ବାୟୁ-ପ୍ରକ୍ଷେପିତ ହୋଇଥିବା BR ୨୧ ବିମାନ-ଭେଦୀ ରକେଟରେ ରୂପାନ୍ତର କରିଥିଲା; ଯାହାକି ଅଣମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ ରକେଟ୍ ନିୟୋଜନ ଏବଂ Ruhrstahl X-୪ ପରି ବିଭିନ୍ନ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ମୂଳରୂପର ବିକାଶ ପାଇଁ ଆଗେଇଥିଲା |

୧୯୫୫ରେ ଯୁଦ୍ଧ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଫାୟାର ଫାୟାରଫ୍ଲାଶକୁ ସେବାରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଇବା ପାଇଁ ରୟାଲ ବାୟୁସେନାକୁ ଆଗେଇ ନେଇଥିଲା କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର ଫଳାଫଳ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା। ଆମେରିକାର ନୌସେନା ଏବଂ ଆମେରିକାର ବାୟୁସେନା ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର ଆରମ୍ଭ କରି ବାୟୁସେନାର AIM-୪ Falcon ଏବଂ ଆମେରିକୀୟ ନୌସେନାର AIM-୭ Sparrow ଏବଂ AIM-୯ Sidewinder ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ| ସୋଭିଏତ ବାୟୁସେନା ଏହାର କେ-୫ (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) ୧୯୫୭ରେ ସେବାରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଇଲା | ଯେହେତୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଣାଳୀ ଅଗ୍ରଗତି କରିଚାଲିଛି, ଆଧୁନିକ ବାୟୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରାୟତ କେବଳ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିନିମୟ ହୋଇଛି | ଦୃଶ୍ୟ-ସୀମା ପାର ଯୁଦ୍ଧର ବ୍ୟବହାର ଆମେରିକାରେ ଏତେ ବ୍ୟାପିଗଲା ଯେ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ୧୯୬୦ ଦଶକରେ F-୪ ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକ କେବଳ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ସଜ୍ଜିତ ହୋଇଥିଲେ | ଭିଏତନାମ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଅଧିକ କ୍ଷୟକ୍ଷତି ହାର ଆମେରିକାକୁ ଅଟୋକାନନ୍ ଏବଂ ପାରମ୍ପାରିକ ବାୟୁଯୁଧ୍ୟ କୌଶଳ ପୁନଃଭର୍ତ୍ତି କରିବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲା କିନ୍ତୁ ବାୟୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ଏହି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରାଥମିକ ଅସ୍ତ୍ର ହୋଇ ରହିଆସିଛି।

ଫାଲ୍କଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଯୁଦ୍ଧରେ ବ୍ରିଟିଶ ହାରିୟର୍, AIM-9L କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ଦ୍ରୁତ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲା | ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଭାଗରୁ ସମସ୍ତ ଦିଗରୁ ଉତ୍ତାପ ଖୋଜୁଥିବା ଡିଜାଇନ୍ କେବଳ ପଛରୁ ନୁହେଁ, ଯେଉଁଠାରେ ଇଞ୍ଜିନରୁ ଉତ୍ତାପ ଚିହ୍ନ ସବୁଠୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ, ବିଭିନ୍ନ ଦିଗରୁ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଲକ୍-ଅନ୍ କରିପାରେ | ଅନ୍ୟ ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକ ରାଡାର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି (ବିମାନରେ ଥିବା କିମ୍ବା ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନଦ୍ୱାରା "ଚିତ୍ରିତ") |

ବିସ୍ଫୋଟକ ପଦାର୍ଥ

ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ବିସ୍ଫୋରକ ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ, ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ (fragmentation) ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ, କିମ୍ବା କ୍ରମାଗତ ରଡ୍ (continious rod) ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ (କିମ୍ବା ସେହି ତିନୋଟି ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ ପ୍ରକାରର ଯେକୌଣସି ମିଶ୍ରଣ) ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ବିମାନକୁ ଅକ୍ଷମ କିମ୍ବା ନଷ୍ଟ କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ ସାଧାରଣତ ଏକ ନିକଟତର ଫୁଜ୍ (proximity fuze) କିମ୍ବା ଏକ ଧକ୍କା ଫୁଜଦ୍ୱାରା (impact fuze) ବିସ୍ଫୋରଣ ହୁଏ ଯଦି ଏହା ସିଧାସଳଖ ଲକ୍ଷଭେଦ କରେ | କମ୍ ସାଧାରଣତ ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ, ଅଳ୍ପ ସଂଖ୍ୟକ ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରକାର (ଯେପରିକି AIM-୨୬ ଫାଲକନ୍) ଉପରେ ପରମାଣୁ ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ ଲଗାଯାଇଛି ଯଦିଓ ଏହା ଯୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିବାର ଜଣା ନାହିଁ |

ମାର୍ଗଦର୍ଶନ

ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନିସ୍ତେଜ ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ ଏବଂ ରକେଟ୍ ମୋଟର ସହିତ AIM-୯L ବାୟୁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର

ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସେମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଚିହ୍ନଟ କରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ (ସାଧାରଣତ ରାଡାର କିମ୍ବା ଅବଲୋହିତ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା, ଯଦିଓ କ୍ୱଚିତ୍ ଅନ୍ୟମାନେ ଯେପରିକି ଲେଜର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ କିମ୍ବା ପ୍ରକାଶୀୟ ଅଭିମାର୍ଗଣା (optical tracking), ଏବଂ ତାପରେ ଏକ ଧକ୍କା ରାସ୍ତାରେ ଲକ୍ଷ ଆଡ଼କୁ “ଆଗମନ" କରନ୍ତି |

ଯଦିଓ ଏହି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଲକ୍ଷରେ ଚକ୍ଷୁସ୍ଥିର (home on) କରିବାକୁ ରାଡାର କିମ୍ବା ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବ, ତେବେ ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନ ଅନ୍ୟ ଉପାୟଦ୍ୱାରା ଉତକ୍ଷେପଣ ପୂର୍ବରୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଚିହ୍ନଟ କରିପାରିବ ଏବଂ ଅଭିମାର୍ଗଣା କରିପାରିବ | ଲକ୍ଷ୍ୟ ଖୋଜିବା ପାଇଁ ଇନଫ୍ରା-ରେଡ୍ ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଡାରକୁ "ଦାସ" କରାଯାଇପାରିବ ଏବଂ ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଭିଜୁଆଲ୍ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ କିମ୍ବା ଅବଲୋହିତ ସନ୍ଧାନ ଏବଂ ଅଭିମାର୍ଗଣା (IRST) ସିଷ୍ଟମ ମାଧ୍ୟମରେ ଉତକ୍ଷେପଣ କରାଯାଇପାରିବ, ଯଦିଓ ସେମାନେ ଆବଶ୍ୟକ କରିପାରନ୍ତି | ଆକ୍ରମଣ ରାଡାର ଅଂଶ କିମ୍ବା ସମସ୍ତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ସମୟରେ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଆଲୋକିତ କରିବା ପାଇଁ |

ରାଡାର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ

ରାଡାର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ସାଧାରଣତ ମଧ୍ୟମ କିମ୍ବା ଦୂର ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ଯେଉଁଠାରେ ଅବଲୋହିତ ସଂସୂଚକ (detector) ଅଭିମାର୍ଗଣା କରିବା ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳର ଅବଲୋହିତ ଚିହ୍ନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁର୍ବଳ ହେବ | ତିନୋଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରକାରର ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶନ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଅଛି - ସକ୍ରିୟ, ଅର୍ଦ୍ଧ-ସକ୍ରିୟ ଏବଂ ନିଷ୍କ୍ରିୟ |

ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ଦ୍ରୁତ ପରିଚାଳନାଦ୍ୱାରା ମାତ ଦିଆଯାଇପାରିବ (ଯାହା ସେମାନଙ୍କ "ଲକ୍ ଭଙ୍ଗ" କରିପାରେ, କିମ୍ବା ସେମାନଙ୍କ ଲକ୍ଷର ଆଗକୁ ଯିବାର କାରଣ ହୋଇପାରେ), ଚାଫ ନିୟୋଜନ କରି କିମ୍ବା ବୈଦ୍ୟୁତିକ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟ ବ୍ୟବହାର କରି |

ସକ୍ରିୟ ରାଡାର ଆଗମନ

ସକ୍ରିୟ ରାଡାର (ସ।.ରା.) ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସେମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଚିହ୍ନିବା ଏବଂ ଅଭିମାର୍ଗଣା କରିବା ପାଇଁ ନିଜସ୍ୱ ରାଡାର ସିଷ୍ଟମ ବହନ କରେ | ଅବଶ୍ୟ, ରାଡାର ଆଣ୍ଟେନାର ଆକାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର କ୍ଷୁଦ୍ର ବ୍ୟାସଦ୍ୱାରା ସୀମିତ, ଏହାର ସୀମାକୁ ସୀମିତ କରେ ତେଣୁ ସାଧାରଣତ ଏହିପରି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳର ଭବିଷ୍ୟତର ସ୍ଥାନରେ ଉତକ୍ଷେପଣ କରାଯାଇଥାଏ, ପ୍ରାୟତ ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ଅବସ୍ଥାନ ସିଷ୍ଟମ୍ ପରି ପୃଥକ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ପ୍ରଣାଳୀ , କିମ୍ବା ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସିଷ୍ଟମରୁ ଏକ ମଧ୍ୟମ ରାସ୍ତାର ଅଦ୍ୟତନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ଯାହା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳକୁ ପହଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସହିତ ଯୋଗାଯୋଗ କରିପାରିବ | ଏକ ପୂର୍ବ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ବିନ୍ଦୁରେ (ବାରମ୍ବାର ଧାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ଥାନ ନିକଟରେ ଉତକ୍ଷେପଣ କିମ୍ବା ପହଞ୍ଚିବା ସମୟ ଉପରେ ଆଧାର କରି) କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ରାଡାର ସିଷ୍ଟମ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଯାଏ (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ସକ୍ରିୟ ହେବାକୁ କୁହାଯାଏ), ଏବଂ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ତା’ପରେ ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳରେ ରହିଥାଏ |

ଯଦି ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନଠାରୁ ଲକ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୀମା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ରାଡାର ସିଷ୍ଟମ ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଥାଏ, ତେବେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଉତକ୍ଷେପଣ ପରେ ତୁରନ୍ତ “ସକ୍ରିୟ” ହୋଇପାରେ |

ଏକ ସକ୍ରିୟ ରାଡାର ଆଗମନ ସିଷ୍ଟମର ବଡ଼ ସୁବିଧା ହେଉଛି ଏହା ଏକ “ ପ୍ରକ୍ଷେପଣ-ଏବଂ-ଭୁଲିଯାଅ ” ମୋଡକୁ ସକ୍ଷମ କରିଥାଏ, ଯେଉଁଠାରେ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନ ଅନ୍ୟ ଟାର୍ଗେଟକୁ ଅନୁସରଣ କରିବା କିମ୍ବା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଉତକ୍ଷେପଣ କରିବା ପରେ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ମୁକ୍ତ ଅଟେ |

ଅର୍ଦ୍ଧ-ସକ୍ରିୟ ରାଡାର ଆଗମନ

ଅର୍ଦ୍ଧ-ସକ୍ରିୟ ରାଡାର ଆଗମନ (SARH) ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସରଳ ଏବଂ ଅଧିକ ସାଧାରଣ | ଲକ୍ଷ୍ୟରୁ ପ୍ରତିଫଳିତ ରାଡାର ଶକ୍ତି ଚିହ୍ନଟ କରି ସେମାନେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି | ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନର ନିଜସ୍ୱ ରାଡାର ସିଷ୍ଟମରୁ ରାଡାର ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ |

ଅବଶ୍ୟ, ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଲକ୍ଷଭେଦ ନକରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନକୁ ଲକ୍ଷରେ ଏକ “ଲକ୍” ବଜାୟ ରଖିବାକୁ ପଡିବ (ଲକ୍ଷ-ବିମାନକୁ ନିଜ ରାଡାରରେ ଆଲୋକିତ କରି ରଖିବା) ଏହା ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନର ପରିଚାଳନା କରିବାର କ୍ଷମତାକୁ ସୀମିତ କରିଥାଏ, ଯାହା ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନ ପ୍ରତି ବିପଦ ଦେଖାଯିବା ପରେ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇପାରେ |

ଅର୍ଦ୍ଧ-ସକ୍ରିୟ ରାଡାର ଆଗମନ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଏକ ସୁବିଧା ହେଉଛି ଯେ ସେମାନେ ପ୍ରତିଫଳିତ ରାଡାର ସିଗନାଲ୍ ଦିଗରେ ଆଗମନ କରନ୍ତି, ତେଣୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିକଟତର ହେବା ସହିତ ସଠିକତା ବଢ଼ିଥାଏ କାରଣ ପ୍ରତିଫଳନ ଏକ “ବିନ୍ଦୁ ଆକାର ଉତ୍ସ”ରୁ ଆସିଥାଏ | ଏହା ବିରୁଦ୍ଧରେ, ଯଦି ଏକାଧିକ ଲକ୍ଷ ଥାଏ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାନ ରାଡାର ସିଗନାଲ୍ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିବେ ଏବଂ କେଉଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବିଷୟରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱରେ ପଡିପାରେ | ଏହି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବାଛିବାରେ ଅସମର୍ଥ ହୋଇପାରେ ଏବଂ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିମାନର ଘାତକ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ନ ଯାଇ ଏକ ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ଉଡିପାରେ | ଏହି ସମସ୍ୟାକୁ ରୋକିବାରେ ନୂତନ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଲଜିକ୍ ସର୍କିଟ୍ ଅଛି |

ଏଥି ସହିତ, କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଲକ୍-ଅନ୍ ଅବରୋଧ କରିବା ସହଜ ଅଟେ କାରଣ ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନଟି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଅପେକ୍ଷା ଲକ୍ଷ୍ୟଠାରୁ ଅଧିକ ଦୂରରେ, ତେଣୁ ରାଡାର ସିଗନାଲକୁ ଆହୁରି ଅଧିକ ଯାତ୍ରା କରିବାକୁ ପଡିବ ଏବଂ ଦୂରତ୍ୱରେ ଏହା ଅଧିକ କ୍ଷୀଣ ହେବ | ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଅବରୋଧ ହୋଇପାରେ କିମ୍ବା ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟଦ୍ୱାରା "ବୋକା" ବନିଯାଇପାରେ ଯାହାର ସିଗନାଲ ଏହାର ନିକଟତର ହେବା ସହିତ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୁଏ | ଏହାର ଗୋଟିଏ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟ ହେଉଛି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରରେ ଏକ “ଅବରୋଧ ପରେ ଆଗମନ (home on jam)” ସାମର୍ଥ୍ୟ ଯାହା ଏହାକୁ ଅବରୋଧକ ସିଗନାଲ ଦିଆଗରେ ଆଗମନ କରିବାକୁ ଦେଇଥାଏ |

ବିମ୍ ଚାଳନା

ରାଡାର ମାର୍ଗଦର୍ଶନର ଏକ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ରୂପ ଥିଲା "ବିମ୍-ଚାଳନା" | ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ, ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ରାଡାର ଶକ୍ତିର ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ବିମ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରିଥାଏ | ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିମ୍ ଭିତରକୁ ଉତକ୍ଷେପଣ କରାଯାଏ, ଯେଉଁଠାରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ଲାଞ୍ଜଭାଗରେ ଥିବା ସମ୍ବେଦକମାନେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଏହାକୁ ବିମ୍ ଭିତରେ ରଖିଥାଏ। ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିମ୍ ଲକ୍ଷ୍ୟ-ବିମାନ ଉପରେ ରଖାଯିବ, ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଲକ୍ଷଭେଦ କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିମ୍ ଚାଳନା କରିବ |

ଧାରଣା ଅନୁଯାୟୀ ସରଳ ଥିବାବେଳେ, ବିମ୍କୁ ଏକକାଳୀନ ଲକ୍ଷ ଉପରେ ରଖିବା ଏକ ଆହ୍ୱାନ (ଯାହାକୁ ସିଧା ଏବଂ ସ୍ତରରେ ଉଡ଼ି ସହଯୋଗ କରିବାରେ ନିର୍ଭର କରିହେବ ନାହିଁ), ନିଜ ବିମାନ ଉଡ଼ାଣ ଜାରି ରଖିବା ଏବଂ ଶତ୍ରୁ ପ୍ରତିରୋଧ ପଦକ୍ଷେପ ଉପରେ ନଜର ରଖିବା କାରଣରୁ ଏହି ପଦକ୍ଷେପ କଷ୍ଟକର |

ଏକ ଅତିରିକ୍ତ ଜଟିଳତା ହେଲା ଯେ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନଠାରୁ ଦୂରତା ବଢ଼ିବା ସହିତ ବିମ୍ ଏକ କୋଣ ଆକାରରେ ବିସ୍ତାର ହେବ | ଏହା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପାଇଁ କମ୍ ସଠିକତା ସୃଷ୍ଟି କରିବ କାରଣ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ବିମ୍ ନିଜେ ଲକ୍ଷ-ବିମାନଠାରୁ ବଡ଼ ହୋଇପାରେ | ଏହି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିମ୍ ମଧ୍ୟରେ ସୁରକ୍ଷିତ ଭାବରେ ରହିପାରେ କିନ୍ତୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ନଷ୍ଟ କରିବା ପାଇଁ ନିକଟତର ହୋଇନପାରେ |

ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ

ଏକ ବିମାନଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଉତ୍ତାପରେ ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ (IR) କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିଜ ଲକ୍ଷ ଦିଗରେ ଆଗମନ କରେର | ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଅବଲୋହିତ ସଂସୂଚକଗୁଡ଼ିକର (detector) ଖରାପ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତା ଥିଲା, ତେଣୁ କେବଳ ବିମାନର ଗରମ ନିଷ୍କାସନ ପାଇପର (hot exhaust pipe) ଅଭିମାର୍ଗଣା କରିପାରୁଥିଲେ | ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଏକ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନ ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରକ୍ଷେପିତ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପଛରେ ଏକ ସ୍ଥିତିକୁ ଯିବାକୁ ପଡିବ। ଏହା ମଧ୍ୟ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ପରିସରକୁ (range) ସୀମିତ କରିଦିଏ କାରଣ ଅବଲୋହିତ-ଚିହ୍ନ (Infrared Singature) ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ବଢ଼ୁଥିବା ଦୂରତା ସହିତ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ | ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଅବଲୋହିତ ସନ୍ଧାନକାରୀମାନେ (Infrared seekers) ମେଘ କିମ୍ବା ବର୍ଷାରେ ବ୍ୟବହାର ଯୋଗ୍ୟ ନଥିଲେ (ଯାହାକି ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ସୀମିତ ଅଟେ) ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟ, ମେଘ କିମ୍ବା ସ୍ଥଳ ବସ୍ତୁର ସୂର୍ଯ୍ୟର ପ୍ରତିଫଳନ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି “ଗରମ” ବସ୍ତୁଦ୍ୱାରା ବିଭ୍ରାନ୍ତ ହୋଇପାରେ | ।

ଅଧିକ ଆଧୁନିକ ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିମାନର ଚର୍ମର ଉତ୍ତାପକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିପାରିବ, ବାୟୁ ପ୍ରବାହର ଘର୍ଷଣଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଉଷ୍ମ, ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଇଞ୍ଜିନର ଦୁର୍ବଳ ଉତ୍ତାପ-ଚିହ୍ନର ବ୍ୟତୀତ ଯେତେବେଳେ ବିମାନଟି ପାର୍ଶ୍ୱରୁ କିମ୍ବା ଅଗପଟୁ ଦେଖାଯାଏ | ଏହା, ଅଧିକ ପରିଚାଳକତା) ସହିତ ମିଳିତ ହୋଇ, ସେମାନଙ୍କୁ ଏକ "ସର୍ବ-ଦିଗ" କ୍ଷମତା ଦେଇଥାଏ, ଏବଂ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନକୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିକ୍ଷେପ ପାଇଁ ଆଉ ପଛରେ ରହିବାକୁ ପଡିବ ନାହିଁ | ଯଦିଓ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପଛରୁ ନିକ୍ଷେପ କରିବାଦ୍ୱାରା ମାଡ଼ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ବଢ଼ିଥାଏ, ନିକ୍ଷେପ କରୁଥିବା ବିମାନକୁ ସାଧାରଣତ ଏହିପରି ପଛ ପଟୁ ଗୋଡାଇବା ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟର ନିକଟତର ହେବାକୁ ପଡେ |

ଏକ ବିମାନ ବିମାନଠାରୁ ଅଧିକ ଗରମ ଜ୍ୱଳନ୍ତ ପଦାର୍ଥ (flare) ଛାଡ଼ି ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିପାରିବେ, ଯେମିତିକି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଟି ବିମାନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅଧିକ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଏବଂ ତାପଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଦିଗକୁ ଯିବ । ପ୍ରତିବଦଳରେ, ଅବଲୋହିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ତାପମାତ୍ରା ନଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଅଣଦେଖା କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ କରିବାକୁ ଶୋଧକଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବହାର କରିପାରନ୍ତି |

ଇଞ୍ଜିନ୍ ଉତ୍ତାପ ଏବଂ ଅବଲୋହିତ ଅବରୋଧକଗୁଡ଼ିକର ନକଲ କରୁଥିବା ଏକ ରସି-ବନ୍ଧା ମିଥ୍ୟା-ଲକ୍ଷ୍ୟ (towed decoy) ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ | କେତେକ ବୃହତ ବିମାନ ଏବଂ ଅନେକ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲିକପ୍ଟର ତଥାକଥିତ "ଗରମ ଇଟା" ଅବଲୋହିତ ଅବରୋଧକଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି,ଯାହା ସାଧାରଣତ ଇଞ୍ଜିନ ନିକଟରେ ଲଗାଯାଇଥାଏ | ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଲେଜର ଉପକରଣଗୁଡ଼ିକୁ ବିକଶିତ କରୁଛି ଯାହା ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ନଷ୍ଟ କରିପାରେ କିମ୍ବା ବୋକା ବନେଇପାରେ | ଅବଲୋହିତ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟ ଦେଖନ୍ତୁ |

ହେଲମେଟ ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବେ ଏବଂ ଏହାକୁ ଦେଖି ଅନ୍ୟ ବିମାନ ଉପରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥିର କରିପାରିବେ, ଏବଂ ପରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିକ୍ଷେପ କରିପାରିବେ | ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ରୁଷୀୟ Su-27 ଏହାର ଶିର-ବହିତ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପ୍ରଣାଳୀ-ଯୁକ୍ତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପାଇଁ ଲେଜର ପରିସର ସନ୍ଧାନକାରୀ ସହିତ ଏକ ଅବଲୋହିତ ସନ୍ଧାନ ଏବଂ ଅଭିମାର୍ଗଣା (IRST) ସିଷ୍ଟମ୍ ସହିତ ସଜ୍ଜିତ |

ବୈଦୁତିକ-ପ୍ରକାଶୀୟ

କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ମାର୍ଗଦର୍ଶନରେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଅଗ୍ରଗତି ହେଉଛି ବୈଦୁତିକ-ପ୍ରକାଶୀୟ ଚିତ୍ର | ଇସ୍ରାଏଲ୍ Python-5ରେ ଏକ ବୈଦୁତିକ-ପ୍ରକାଶୀୟ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଅଛି ଯାହା ବୈଦୁତିକ ଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ର ସ୍କାନ୍ କରେ | ଥରେ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ହେବା ପରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିମାନ ଭେଦ ପାଇଁ ଚକ୍ଷୁସ୍ଥିର କରିବ | ବୈଦୁତିକ-ପ୍ରକାଶୀୟ ସନ୍ଧାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ବିମାନଚାଳକ-ସ୍ଥଳୀ ପରି ଏକ ବିମାନର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରୋଗ୍ରାମ କରାଯାଇପାରିବ |ଯେହେତୁ ଏହା ଲକ୍ଷ୍ୟ-ବିମାନର ଉତ୍ତାପ-ଚିହ୍ନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ନାହିଁ, ତେଣୁ ଏହାକୁ ସ୍ୱଳ୍ପ ଉତ୍ତାପ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଯେପରିକି ମନବବିହୀନ ବିମାନ ଏବଂ କ୍ରୁଜ୍ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରିବ | ତଥାପି, ମେଘ ବୈଦୁତିକ-ପ୍ରକାଶୀୟ ସମ୍ବେଦକ ପଥରେ ଆସିପାରେ |

ନିଷ୍କ୍ରିୟ ରାଡାର ଭେଦକ

ବିକାଶ ହେଉଥିବା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ଡିଜାଇନଗୁଡ଼ିକ ରାଡାର-ଭେଦି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (ARM) ଡିଜାଇନ୍ ଯାହାକି ଭିଏତନାମ ସମୟରେ ଅଗ୍ରଗାମୀ କରି ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ-ବାୟୁ-କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (SAM) ସ୍ଥଳଗୁଡ଼ିକ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲା, ତାକୁ ବାୟୁ ପ୍ରତିରୋଧକ ଅସ୍ତ୍ରରେ ପରିଣତ କରିବାରେ ଲାଗିଛି | ସାମ୍ପ୍ରତିକ ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ରାଡାର ଭେଦକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିକାଶ ବାୟୁବାହୀ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଚେତାବନୀ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (AEW&C-AEW କିମ୍ବା AWACS ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା) ବିମାନ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟ ଯାହାକି ସାଧାରଣତ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସର୍ଚ୍ଚ ରାଡାର ବହନ କରିଥାଏ |

ଲକ୍ଷ୍ୟ-ବିମାନ ରାଡାର ନିର୍ଗମନ ଉପରେ ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ଭରଶୀଳତା ହେତୁ, ଯେତେବେଳେ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ରାଡାର-ଭେଦି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଯୁଦ୍ଧ ବିମାନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ମୁଖ୍ୟତ ଅଗ୍ରଗାମୀ ଅବରୋଧକ ଜ୍ୟାମିତୀରେ ସୀମିତ | ^[୧] ଉଦାହରଣ ପାଇଁ, ଦେଖନ୍ତୁ Vympel R-27, Brazo, ଏବଂ AIM-97 Seekbat ।

ନିଷ୍କ୍ରିୟ ରାଡାର-ଭେଦି ଆଗମନର ଅନ୍ୟ ଏକ ଦିଗ ହେଉଛି “ଅବରୋଧ ହେଲେ ଆଗମନ କର (home one jam)” ମୋଡ୍ ଯାହା ସଂସ୍ଥାପିତ ହେବାବେଳେ ଲକ୍ଷ୍ୟ-ବିମାନର ଅବରୋଧକରେ ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥିର କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥାଏ ଯଦି ପ୍ରାଥମିକ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଲକ୍ଷ୍ୟବିମାନର ବୈଦୁତିକ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟଦ୍ୱାରା ଅବରୋଧ ହୋଇଯାଏଦ୍ୱାରା ଅବରୋଧ ହେଇଯାଏ |

ପରିକଳ୍ପନା

ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତ ଲମ୍ବା, ପତଳା ସିଲିଣ୍ଡର ଅଟେ ଯାହାକି ସେମାନଙ୍କ ରାଡାର ତୁଲ୍ୟ ପରିଚ୍ଛେଦ ହ୍ରାସ କରିଥାଏ ଏବଂ ଏହିପରି ସେମାନେ ଯାତ୍ରା କରୁଥିବା ଉଚ୍ଚ ବେଗରେ ବାୟୁଜନିତ ଘର୍ଷଣକୁ କମ୍ କରିଥାଏ | କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପାଞ୍ଚଟି ପ୍ରାଥମିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଛି (ଆଗକୁ ଯିବା): ସନ୍ଧାନକାରୀ, ମାର୍ଗଦର୍ଶନ, ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ, ରକେଟ୍ ମୋଟର, ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟ |

ସାମ୍ନା ଭାଗରେ ସନ୍ଧାନକାରୀ,ଏକ ରାଡାର ପ୍ରଣାଳୀ, ରାଡାର ହୋମର, କିମ୍ବା ଅବଲୋହିତ ସଂସୂଚକ (detector) ଅଛି | ଏହା ପଛରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା ବୈମାନିକୀ (Avionics) ଅଛି | ସାଧାରଣତ ଏହା ପରେ, କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର କେନ୍ଦ୍ରଭାଗରେ,ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ, ସାଧାରଣତ ଅନେକ କିଲୋଗ୍ରାମ ଉଚ୍ଚ ବିସ୍ଫୋରକ ଯାହାଧାତୁଦ୍ୱାରା ଘେରିହୋଇ ରହିଥାଏ ଯାହା ବିସ୍ଫୋରଣରେ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇଥାଏ (କିମ୍ବା କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ, ପୂର୍ବରୁ-ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ) |

କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ପଛ ଭାଗରେ ପ୍ରଣୋଦନ ପ୍ରଣାଳୀ (propulsion system) ରହିଥାଏ, ସାଧାରଣତ କୌଣସି ଏକ ପ୍ରକାରର ରକେଟ୍ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଣାଳୀ କିମ୍ବା Control actuation system(CAS) | ଦ୍ବି-ପ୍ରଣୋଦନ (dual thrust) କଠିନ-ଇନ୍ଧନ ରକେଟ୍ ବହୁତ ସାମାନ୍ୟ, କିନ୍ତୁ କିଛି ଦୂର ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ତରଳ-ଇନ୍ଧନ ମୋଟର ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ଯାହା ସେମାନଙ୍କର ପରିସରକୁ ପାଇଁ ଏବଂ ତୀବ୍ରଶକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଇନ୍ଧନ ସଂରକ୍ଷଣ କରିପାରେ | କେତେକ କଠିନ ଇନ୍ଧନଯୁକ୍ତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଏକ ଦ୍ୱିତୀୟ ରକେଟ୍ ମୋଟର ସହିତ ଏହି କୌଶଳର ନକଲ କରନ୍ତି ଯାହା ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଆଗମନରେରେ ଜଳିଯାଏ | ଏମିତି ବିକାଶଧିନ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଅଛି , ଯେପରିକି MBDA Meteor, ଯାହା ସେମାନଙ୍କର ପରିସରକୁ ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବାୟୁ ବ୍ୟବହାର କରେ (ଏକ ରାମଜେଟ୍ ବ୍ୟବହାର କରି, ଜେଟ୍ ଇଞ୍ଜିନ ପରି) |

ଆଧୁନିକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ "କମ-ଧୂଆଁ" ମୋଟର ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି | - ପ୍ରାରମ୍ଭିକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଘନ ଧୂଆଁର ଏକ ଦୀର୍ଘ ରେଖା ଉତ୍ପାଦନ କରିଥିଲେ, ଯାହା ଲକ୍ଷ୍ୟ-ବିମାନର କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ ବିଷୟରେ ସଚେତନ କରାଇ ଏହାକୁ କିପରି ଏଡାଇ ହେବ ତାହା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା |

CAS ସାଧାରଣତ ଏକ ବୈଦୁତିକ-ଯାନ୍ତ୍ରିକ, ଘୁର୍ଣ୍ଣିୟମାନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଣାଳୀ, ଯାହା ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ପ୍ରଣାଳୀରୁ ଇନପୁଟ୍ ନେଇଥାଏ ଏବଂ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ପଛରେ ଥିବା ଲାଞ୍ଜଗୁଡ଼ିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ଯାହା ଅସ୍ତ୍ରକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଆଡକୁ ନେଇଯାଏ |

କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପରିସର

ଆମେରିକାର ନୌସେନା VF-103 ଜଲି ରୋଜର୍ସ F-14 ଟମକାଟ ଯୁଦ୍ଧ ବିମାନ ଏକ AIM-54 ଫିନିକ୍ସ ଦୀର୍ଘ ଦୂରଗାମୀ ଏୟାର-ଟୁ-ଏୟାର ମିସାଇଲ ଉତକ୍ଷେପଣ କରିଛି | ଫଟୋ ସ es ଜନ୍ୟ: ଆମେରିକାର ନ y ସେନା ଆଟଲାଣ୍ଟିକ୍ ଫ୍ଲାଇଟ୍ |

ଏକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ସର୍ବନିମ୍ନ ସୀମା ଥାଏ, ଯାହା ପୂର୍ବରୁ ଏହା ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଭାବରେ ପରିଚାଳନା କରିପାରିବ ନାହିଁ | ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟୟକୁ ଛୁଇଁବା ପାଇଁ ସ୍ୱଳ୍ପ ରେଞ୍ଜରେ ଏକ ଖରାପ ଉତକ୍ଷେପଣ କୋଣରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିଶ୍ରମ କରିବାକୁ, କିଛି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଥ୍ରଷ୍ଟ ଭେକ୍ଟରିଙ୍ଗ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି |

ପ୍ରଦର୍ଶନ

ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନାରେ ଅନେକ ଶବ୍ଦ ବାରମ୍ବାର ଉପୁଜିଯାଆନ୍ତି |

ସଫଳ ପ୍ରକ୍ଷେପଣ କ୍ଷେତ୍ର

ସଫଳ ପ୍ରକ୍ଷେପଣ କ୍ଷେତ୍ର ହେଉଛି ଏକ ପରିସର ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ଉଚ୍ଚ (ପରିଭାଷିତ) ଲକ୍ଷ୍ୟଭେଦ ସମ୍ଭାବନା ଅଛି ଯାହା ଅନ୍ତିମ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା ବିଷୟରେ ଅବଗତ ନଥାଏ | ଯେତେବେଳେ ଦୃଶ୍ୟ କିମ୍ବା ଚେତାବନୀ ପ୍ରଣାଳୀଦ୍ୱାରା ସଚେତନ କରାହୁଏ, ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏକ ଶେଷ ପଇଁତରା କରିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରେ |

ଏଫ-ମେରୁ

ଏକ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଶବ୍ଦ ହେଉଛି F-Pole | ବିମାନକୁ ଭେଦ କରିବା ସମୟରେ ସମୟରେ ଏହା ହେଉଛି ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତା | ଏଫ-ପୋଲ ଯେତେ ଅଧିକ ହେବ, ଉତକ୍ଷେପଣ ବିମାନ ସେହି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସହିତ ବାୟୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠତା ହାସଲ କରିବ।

ଏ-ମେରୁ

ଏହା ହେଉଛି ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତା ଯେତେବେଳେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଟି ସକ୍ରିୟ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ଆରମ୍ଭ କରେ କିମ୍ବା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ସକ୍ରିୟ ସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ସହିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରେ | ଅଧିକ ଏ-ପୋଲର ଅର୍ଥ ହେଉଛି କମ୍ ସମୟ ଏବଂ ସମ୍ଭବତ ଅଧିକ ଦୂରତା ଯାହା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ସନ୍ଧାନକାରୀ ଅଧିଗ୍ରହଣ ନହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲଞ୍ଚ ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ମାର୍ଗଦର୍ଶନକୁ ସମର୍ଥନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ କରେ |ପଳାୟନ-ବିହୀନ କ୍ଷେତ୍ର

ପଳାୟନ-ବିହୀନ କ୍ଷେତ୍ର ହେଉଛି ସେହି କ୍ଷେତ୍ର ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ଉଚ୍ଚ (ପରିଭାଷିତ) ଲକ୍ଷ୍ୟଭେଦ ସମ୍ଭାବନା ଅଛି, ଯଦିଓ ଏହା ସତର୍କ କରାଯାଇଛି | ଏହି କ୍ଷେତ୍ର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଉତକ୍ଷେପଣରେ ଅଗ୍ରଭାଗରୁ ଏକ କୋଣାର୍କ ଆକୃତି ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି | କୋଣର ଲମ୍ବ ଏବଂ ମୋଟେଇ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ସନ୍ଧାନକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରାଯାଏ | ଏକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ଗତି, ପରିସର ଏବଂ ସନ୍ଧାନକାରୀ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତା ପ୍ରାୟତ ଏହି କାଳ୍ପନିକ କୋଣର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବ, ଯେତେବେଳେ ଏହାର ଫୁର୍ତି (ଘୁର୍ଣନ ବେଗ) ଏବଂ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଜଟିଳତା (ଚିହ୍ନର ଗତି ଏବଂ ଅକ୍ଷଚ୍ୟୁତ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବାର କ୍ଷମତା) କୋଣର ମୋଟେଇ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବ |

ଆକାଶ ଯୁଧ୍ୟ

"ଆକାଶ ଯୁଧ୍ୟ"ରେ ବ୍ୟବହୃତ ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତ ଐତିହାସିକ ବୈଷୟିକ ପ୍ରଗତି ଅନୁଯାୟୀ ପାଞ୍ଚଟି "ପିଢ଼ି"ରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ | ଏହି ଅଗ୍ରଗତିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଅବଲୋହିତ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଟେକ୍ନୋଲୋଜିରେ ଥିଲା (ପରେ ଏହାଡିଜିଟାଲ୍ ସିଗ୍ନାଲ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ସହିତ ମିଳିତ ହେଲା) |

ପ୍ରଥମ ପିଢ଼ି

ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଯେପରିକି ପ୍ରାରମ୍ଭିକ Sidewinder ଏବଂ K-13 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) (AA-2 Atoll ) ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ (୩୦-ଡ଼ିଗ୍ରୀ) ଦୃଶ୍ୟ-କ୍ଷେତ୍ର ସହିତ ଅବଲୋହିତ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଥିଲା ଏବଂ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପଛରେ ନିଜକୁ ଅବସ୍ଥିତ କରିବାକୁ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିଲା (ଲାଞ୍ଜ ପଟୁଆ ବିମାନକୁ ଗୋଡ଼େଇବା ) ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବିମାନକୁ କେବଳ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ଦୃଶ୍ୟ-କ୍ଷେତ୍ର ବାହାରୁକୁ ନେଇଯିବା ଏବଂ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହରାଇବା “ଚକ୍ଷୁସ୍ଥିର ଭଙ୍ଗ" (break lock) ପାଇଁ ବିମାନକୁ ସାମାନ୍ୟ ଭାବେ ବୁଲିବାକୁ ପଡିବ | ^[୨]

ଦ୍ୱିତୀୟ ପିଢ଼ି

ଦ୍ୱିତୀୟ ପିଢ଼ିର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ ଯାହା ଦୃଶ୍ୟ-କ୍ଷେତ୍ରକୁ ୪୫ ଡିଗ୍ରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉନ୍ନତ କରିଥିଲା |

ତୃତୀୟ ପିଢ଼ି

ଏହି ପିଢ଼ି "ସର୍ବ ଦିଗ " କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସେବାରେ ଆଣିଥିଲା, କାରଣ ଅଧିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କୁ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଚାରିଆଡୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲା, କେବଳ ପଛ ପଟରୁ ନୁହେଁ | ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯେ ଯେତେବେଳେ ଦୃଶ୍ୟ-କ୍ଷେତ୍ର ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ କୋଣରେ ସୀମିତ ଥିଲା, ଆକ୍ରମଣ ଅନ୍ତତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପଛପଟୁ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ହେବନାହିଁ | ^[୨]

ଚତୁର୍ଥ ପିଢ଼ି

R-73 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) (AA-11 Archer ) ୧୯୮୫ରେ ସେବାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା ଏବଂ ଏକ ନୂତନ ପିଢ଼ିର ଆକାଶ-ଯୁଧ୍ୟ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଚିହ୍ନିତ କଲା | ଏହାର ଏକ ବ୍ୟାପକ ଦୃଶ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ର ଥିଲା ଏବଂ ଶିର-ବହିତ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହାର କରି ଲକ୍ଷ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରାଯାଇ ପାରିବ | ଏହା ଏହାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଉତକ୍ଷେପଣ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଲା ଯାହା ଅନ୍ୟଥା ପୁରୁଣା ପିଢ଼ିର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଦେଖାଯିବ ନାହିଁ ଯାହା ଉତକ୍ଷେପଣକୁ ଅପେକ୍ଷା କଲାବେଳେ ଆଗକୁ ଚାହିଁ ରହିଥାଏ | ^[୩]

ପଞ୍ଚମ ପିଢ଼ି

ନିମ୍ନ-ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ନୂତନ ପିଢ଼ି ପୁନର୍ବାର ସନ୍ଧାନକାରୀ ପ୍ରଯୁକ୍ତିର ଅଗ୍ରଗତିଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି, ଏଥର ବିଦ୍ୟୁତିକ-ପ୍ରକାଶିୟ ଅବଲୋହିତ ଚିତ୍ର (electro-optical imaging infrared) ସନ୍ଧାନକାରୀ ଯାହା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଅବଲୋହିତ ବିକିରଣ (ଉତ୍ତାପ)ର ଏକକ “ପଏଣ୍ଟ” ଅପେକ୍ଷା ଚିତ୍ର ଦେଖିବା ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦିଏ | ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଡିଜିଟାଲ୍ ସିଗନାଲ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ସହିତ ସମ୍ବେଦକଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଲାଭ ପ୍ରଦାନ କରେ: [୧]

ବୃହତ୍ତର ଅବଲୋହିତ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟର ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟ କ୍ଷମତା
ଅଧିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ବୃହତ ପରିସର ଏବଂ କ୍ଷୁଦ୍ର ନିମ୍ନ ଉଡ଼ାଣ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବାର କ୍ଷମତା ଯେପରିକି ମାନବରହିତ ବିମାନ |
ଅଧିକ ବିସ୍ତୃତ ଲକ୍ଷ୍ୟର ଚିତ୍ର କେବଳ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଅବଲୋହିତ ଉତ୍ସ (ନିଷ୍କାସନ) ଦିଗରେ ଆଗମନ କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ବିମାନର ଅଧିକ ଅସୁରକ୍ଷିତ ଅଂଶକୁ ଟାର୍ଗେଟ୍ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଏ |

ପଞ୍ଚମ ପିଢ଼ିର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ଉଦାହରଣ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ:

IRIS-T - German lead consortium (୨୦୦୫–)
R-73 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) M2 ("AA-11 Archer") - ରୁଷିଆ (୧୯୮୩)
R-77 M1 ("AA-12 Adder") - ରୁଷିଆ (୧୯୯୪)
R-37 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) (ପରୀକ୍ଷା ୧୯୮୯ ରେସମାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା)
MICA (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) - ଫ୍ରାନ୍ସ (୧୯୯୬–)
ASRAAM - ଇଂଲଣ୍ଡ (୧୯୯୮–)
AIM-9X ସାଇଡୱିଣ୍ଡର - ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା (୨୦୦୩–)
ASTRA - ଭାରତ
Python 5 - ଇସ୍ରାଏଲ୍
A-Darter (ବିକାଶ ଅଧୀନରେ) - ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ଏବଂ ବ୍ରାଜିଲ୍
PL-21, PL-15, PL-12, PL-10 | - ଚୀନ
AAM-5 (ଜାପାନୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) - ଜାପାନ
AIM-120 AMRAAM - ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର (୧୯୯୦ ଦଶକ)
Gökdoğan (Peregrine) (ବିକାଶ ଅଧୀନରେ) - ତୁର୍କୀ
Bozdogan () (ବିକାଶ ଅଧୀନରେ) - ତୁର୍କୀ
Novator KS-172 - ରୁଷିଆ ଏବଂ ଭାରତ
Meteor (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) - ୟୁରୋପୀୟ (୨୦୧୯-) ଫ୍ରାନ୍ସ ଏବଂ ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟ

ଦେଶ-ଭିତ୍ତିକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ତାଲିକା

MiG-19ରେ ଏକ K-5 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) ବାୟୁ-ରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର | (ସାମରିକ ଇତିହାସ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ଏବଂ କେଙ୍ଗେଲ, ହଙ୍ଗେରୀର ପାର୍କରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ)

ବ୍ରାଜିଲ

MAA-1A ପିରାନା – ନିମ୍ନ-ଦୂରଗାମୀ IR
MAA-1B ପିରାନା – ଅବଲୋହିତ-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର
A-Darter – ନିମ୍ନ-ଦୂରଗାମୀ IR (ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ସହିତ)

ଫ୍ରାନ୍ସ

Nord AA.20, AA.25 - ରେଡିଓ-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ, ବିମ୍ ଚାଳନା
Matra R.510 - IR- ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ
Matra R.511 - ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ
Matra R.550 Magic | - ସ୍ୱଳ୍ପ ପରିସର, ଅବଲୋହିତ-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ
Matra Magic - ଅବଲୋହିତ-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ
Matra R.530 - ମଧ୍ୟମ ପରିସର, ଅବଲୋହିତ- କିମ୍ବା ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ
Matra Super 530F / Super 530D - ମଧ୍ୟମ ପରିସର, ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ
Matra Mistral - ଅବଲୋହିତ-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ
MBDA MICA - ମଧ୍ୟମ ପରିସର, ଅବଲୋହିତ- କିମ୍ବା ସକ୍ରିୟ ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ
MBDA Meteor - ଦୀର୍ଘ ଦୂରଗାମୀ ସକ୍ରିୟ ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, ରାଫାଲରେ ଏକୀଭୂତ
TRIGAT LR

ଜର୍ମାନୀ

ଏକ ୟୁରୋଫାଇଟର ଟାଇଫୁନରେ ଲଫ୍ଟୱାଫ୍ ଅବଲୋହିତଏସ୍-ଟି ଏବଂ ମେଟେର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର |

ହେନ୍ସେଲ୍ Hs 298 - ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର ଡିଜାଇନ୍, MCLOS, ସେବା କେବେ ଦେଖିନଥିଲା
IRIS-T
ୟୁରୋଫାଇଟରରେ ଏକୀକରଣ ପାଇଁ MBDA ମିଟର ଦୀର୍ଘ-ପରିସର, ସକ୍ରିୟ ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ, ବିଚାରାଧୀନ ଚୁକ୍ତିନାମା
Ruhrstahl X-4 | - ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର ଡିଜାଇନ୍, ପ୍ରଥମ ବ୍ୟବହାରିକ ଆଣ୍ଟି-ବିମାନ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, MCLOS, ସେବା କେବେ ଦେଖିନଥିଲା
୧୯୪୧ରେ Rheinmetall-Borsig RZ 65 କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରକଳ୍ପ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା |ପ୍ରାୟ ୩୦୦୦ ପରୀକ୍ଷଣ ପରେ ଏହା କେବଳ ୧୫% ସଠିକତା ହେତୁ ନିଜକୁ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ପ୍ରକାଶ କଲା | ଯୁଦ୍ଧ ଶେଷ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା।
Dornier Viper

ୟୁରୋପୀୟ

MBDA Meteor | - ଦୀର୍ଘ-ପରିସର, ସକ୍ରିୟ ରାଡାର ଆଗମନ ; AMRAAM, MICAକୁ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବା ପାଇଁ ପରିକଳ୍ପିତ |
IRIS-T - ସ୍ୱଳ୍ପ ପରିସରର ଇନଫ୍ରାଡ୍ ଆଗମନ ; AIM-9 ସାଇଡୱିଣ୍ଡର ପାଇଁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର |

ଭାରତ

Astra Mk.I - ଦୀର୍ଘ ଦୂରଗାମୀ ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ
K-100 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) - ନିଷ୍କ୍ରିୟ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ଏବଂ ସକ୍ରିୟ ରାଡାର ଆଗମନ |

ଇରାନ

ମୋଟା - US AIM-9 ସାଇଡୱିଣ୍ଡରର
ସେଡଜିଲ୍ | - ନକଲ USର MIM-23 Hawk ବିମାନରଦ୍ୱାରା ନେଇଗଲେ ହେବା ରୁପାନ୍ତର
Fakour-90 - US AIM-54 ଫିନିକ୍ସର

ଇରାକ

ଅଲ ହୁମୁରାବୀ | - ଦୀର୍ଘ-ପରିସର, ଅର୍ଦ୍ଧ ସକ୍ରିୟ ରାଡାର |

ଇସ୍ରାଏଲ

ପାଇଥନ୍ :
ରାଫେଲ ଶାଫୀର | - ପ୍ରଥମ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଘରୋଇ AAM |
ରାଫେଲ ଶାଫୀର ୨ - ଶାଫୀର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ଉନ୍ନତି |
ରାଫେଲ୍ ପାଇଥନ୍ 3 | - ମଧ୍ଯମ-ପରିସର ସମସ୍ତ ଆଶାତିତ କ୍ଷମତା ସହିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର IR-homing [୨]
ରାଫେଲ୍ ପାଇଥନ୍ 4 | - HMS-ନିୟମାବଳୀ କ୍ଷମତା ସହିତ ମଧ୍ୟମ-ପରିସର IR-homing କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର [୩]
ପାଇଥନ୍ -5 | - ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋ-ଅପ୍ଟିକାଲ୍ ଇମେଜିଙ୍ଗ୍ ସନ୍ଧାନକାରୀ ସହିତ ପାଇଥନ୍ 4କୁ ଉନ୍ନତ କରିଛି ଏବଂ 360 ଡିଗ୍ରୀ ଲକ୍ ଅନ୍ ଅଛି | (ଏବଂ ଉନ୍ମୋଚନ) [୪]
ରାଫେଲ ଡର୍ବି | - ମଧ୍ଯ Alto ଭାବରେ ପରିଚିତ, ଏହା ଏକ ମାଧ୍ଯମ-ପରିସର, BVR ସକ୍ରିୟ ରାଡାର-homing କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ହେଉଛି [୫]

ଇଟାଲୀ

ଆଲେନିଆ ଆସପାଇଡ୍ | - AIM-7E ଉପରେ ଆଧାର କରି AIM-7 ସ୍ପାରୋର ଇଟାଲୀୟ ଉତ୍ପାଦିତ ସଂସ୍କରଣ |

ଜାପାନ

AAM-1 | - ସ୍ୱଳ୍ପ ଦୂରଗାମୀ ପ୍ରକାର 69 ଏୟାର-ଟୁ-ଏୟାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର | US AIM-9B ସାଇଡୱିଣ୍ଡରର କପି |
AAM-2 - ସ୍ୱଳ୍ପ ଦୂରଗାମୀ AAM-2 ଏୟାର-ଟୁ-ଏୟାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର | AIM-4D ସହିତ ସମାନ |
AAM-3 - ସ୍ୱଳ୍ପ ଦୂରତା ଟାଇପ୍ 90 ଏୟାର-ଟୁ-ଏୟାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର |
AAM-4 - ମଧ୍ୟମରେ range ୍ଜ ପ୍ରକାର 99 ବାୟୁ-ଟୁ-ଏୟାର ମିସାଇଲ |
AAM-5 - ସ୍ୱଳ୍ପ ଦୂରତା ପ୍ରକାର 04 ଏୟାର-ଟୁ-ଏୟାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର |

ଚୀନ

PL-1 | - ସୋଭିଏତ୍ K-5 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) (AA-1 ଅଲକାଲି)ର PRC ସଂସ୍କରଣ, ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ |
PL-2 - ସୋଭିଏତ୍ ଭିମ୍ପେଲ୍ କେ -13 (AA-2 ଅଟୋଲ୍)ର PRC ସଂସ୍କରଣ, ଯାହା AIM-9B ସାଇଡୱିଣ୍ଡର ଉପରେ ଆଧାରିତ | [୬] PLAAF ସେବାରେ PL-5ଦ୍ୱାରା ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ଏବଂ ସ୍ଥାନିତ |
PL-3 - PL-2ର ଅଦ୍ୟତନ ସଂସ୍କରଣ, ସେବା ପ୍ରବେଶ କଲା ନାହିଁ |
PL-4 - AIM-7D ଉପରେ ଆଧାରିତ ପରୀକ୍ଷାମୂଳକ BVR କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସେବାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା ନାହିଁ |
PL-6 - PL-3ର ଅଦ୍ୟତନ ସଂସ୍କରଣ, ସେବା ମଧ୍ୟ ପ୍ରବେଶ କରିନାହିଁ |
PL-5 - PL-2ର ଅଦ୍ୟତନ ସଂସ୍କରଣ, ଜଣାଶୁଣା ସଂସ୍କରଣଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ: [୭]
- PL-5A - ସେମି-ଆକ୍ଟିଭ୍ ରାଡାର-ଆଗମନ AAM PL-2କୁ ବଦଳାଇବାକୁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ସେବାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା ନାହିଁ | ଦୃଶ୍ୟରେ AIM-9G ସହିତ ସମାନ |
- PL-5B - ଅବଲୋହିତ ସଂସ୍କରଣ, 1990 ଦଶକରେ PL-2 SRAAMକୁ ବଦଳାଇବା ପାଇଁ ସେବା ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲା | ସୀମିତ ଅଫ୍ ବୋରସାଇଟ୍ |
- PL-5C - କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାରେ AIM-9H କିମ୍ବା AIM-9L ସହିତ ତୁଳନାତ୍ମକ ଉନ୍ନତ ସଂସ୍କରଣ |
- PL-5E - ସର୍ବଦଳୀୟ ଆକ୍ରମଣ ସଂସ୍କରଣ, ଦୃଶ୍ୟରେ AIM-9P ସହିତ ସମାନ |
PL-7 - IR- ଆଗମନ ଫ୍ରେଞ୍ଚ R550 ମ୍ୟାଜିକ୍ AAMର PRC ସଂସ୍କରଣ, ସେବାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା ନାହିଁ | [୮]
PL-8 -ର ଇସ୍ରାଏଲ PRC ସଂସ୍କରଣ Rafael Python 3 [୯]
PL-9 - ସ୍ୱଳ୍ପ ଦୂରଗାମୀ ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, ରପ୍ତାନି ପାଇଁ ବଜାରିତ | ଗୋଟିଏ ଜଣାଶୁଣା ଉନ୍ନତ ସଂସ୍କରଣ (PL-9C) | [୧୦]
PL-10 - HQ-61 SAM ଉପରେ ଆଧାରିତ ଅର୍ଦ୍ଧ-ସକ୍ରିୟ ରାଡାର-ହୋମିଙ୍ଗ ମଧ୍ୟମ-ସୀମା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, [୧୧] ପ୍ରାୟତ PL PL-11 ସହିତ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱରେ | ସେବା ପ୍ରବେଶ କରିନାହିଁ |
PL-10 / PL-ASR | - ସ୍ୱଳ୍ପ ଦୂରଗାମୀ ଅବଲୋହିତ-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର |
PL-11 - HQ-61C ଏବଂ ଇଟାଲୀୟ ଆସପାଇଡ୍ (AIM-7) ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଉପରେ ଆଧାର କରି ମଧ୍ୟମ ରେଞ୍ଜ୍ ଏୟାର-ଟୁ-ଏୟାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (MRAAM) | J-8-B / D / H ଯୁଦ୍ଧବିମାନ ସହିତ ସୀମିତ ସେବା | ଜଣାଶୁଣା ସଂସ୍କରଣଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ: [୧୨]
- PL-11 - MRAAM ଅର୍ଦ୍ଧତରଳ ସକ୍ରିୟ Radar homing ସହିତ, HQ-61C SAM ଏବଂ Aspide seeker ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ଉପରେ ଆଧାରିତ, FD-60 ଭାବରେ ରପ୍ତାନି [୧୩]
- PL-11A | - ବର୍ଦ୍ଧିତ ପରିସର, ୱାରହେଡ୍ ଏବଂ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ସନ୍ଧାନକାରୀ ସହିତ ଉନ୍ନତ PL-11 | ନୂତନ ସନ୍ଧାନକାରୀ କେବଳ ଟର୍ମିନାଲ୍ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଅଗ୍ନି-ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରାଡାର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ଆବଶ୍ୟକ କରେ, ଏକ ମ LO ଳିକ LOAL (ଲଞ୍ଚ ପରେ ଲକ୍-ଅନ୍) କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରେ |
- PL-11B - PL-11 AMR ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା, AMR-1 ସକ୍ରିୟ ରାଡାର-ହୋମିଙ୍ଗ ସନ୍ଧାନକାରୀ ସହିତ ଉନ୍ନତ PL-11 |
- LY-60 - ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ପାଇଁ ନ avy ସେନା ଜାହାଜ ପାଇଁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା PL-11, ପାକିସ୍ତାନକୁ ବିକ୍ରି ହୋଇଥିଲା କିନ୍ତୁ ଚୀନ ନ avy ସେନା ସହିତ ସେବାରେ ଦେଖାଯାଉ ନାହିଁ | [୧୪]
PL-12 (SD-10) - ମଧ୍ୟମ ପରିସରର ସକ୍ରିୟ ରାଡାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର [୧୫]
- PL-12A | - ଅପଗ୍ରେଡ୍ ମୋଟର ସହିତ |
- PL-12B - ଉନ୍ନତ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ସହିତ |
- PL-12C - ଫୋଲଡେବଲ୍ ଟେଲଫିନ୍ ସହିତ |
- PL-12D - ପେଟ ଇନଲେଟ୍ ଏବଂ ରାମଜେଟ୍ ମୋଟର ସହିତ |
F80 - ମଧ୍ୟମ ପରିସରର ସକ୍ରିୟ ରାଡାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର |
PL-15 - ଦୂରଗାମୀ ସକ୍ରିୟ ରାଡାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର |
TY-90 - helicopters ପାଇଁ ଡିଜାଇନ୍ ହାଲୁକା IR-homing ବିମାନଭଡାରେ-କୁ-ବିମାନଭଡାରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର [୧୬]

ସୋଭିଏତ ସଂଘ/ରୁଷିଆ ମହାସଙ୍ଘ

କେ -5 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) ( ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-1 'ଅଲକାଲି' ) - ବିମ୍ ଚାଳନା |
ଭିମ୍ପେଲ କେ -13 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-2 'ଅଟୋଲ' ) - ସ୍ୱଳ୍ପ ପରିସରର IR କିମ୍ବା SARH |
କାଲିନିଗ୍ରାଡ୍ କେ- ((ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-3 'ଆନାବ' ) - IR କିମ୍ବା SARH
ରାଡୁଗା କେ- ((ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-4 'Awl' ) - IR କିମ୍ବା SARH
ବିସ୍ନୋଭାଟ R-4 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-5 'Ash' ) - IR କିମ୍ବା SARH
ବିସ୍ନୋଭାଟ R-40 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-6 'Acrid' ) - ଦୀର୍ଘ-ପରିସର IR କିମ୍ବା SARH |
ଭିମ୍ପେଲ୍ R-23 / R-24 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟର ନାମ AA-7 'ଆପେକ୍ସ' ) - ମଧ୍ୟମ ପରିସର SARAH କିମ୍ବା IR |
ମଲନିଆ R-60 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-8 'ଆପିଡ୍' ) - ସ୍ୱଳ୍ପ ପରିସରର IR |
ଭିମ୍ପେଲ୍ R-33 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-9 'ଆମୋସ୍' ) - ଦୀର୍ଘ-ପରିସର ସକ୍ରିୟ ରାଡାର |
ଭିମ୍ପେଲ୍ R-27 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-10 'ଆଲାମୋ' ) - ମଧ୍ୟମ ପରିସର SARH କିମ୍ବା IR |
ଭିମ୍ପେଲ R-73 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-11 'ତୀରନ୍ଦାଜ' ) - ସ୍ୱଳ୍ପ ପରିସରର IR |
K-74M2
ଭିମ୍ପେଲ୍ R-77 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟ ନାମ AA-12 'ଆଡର୍' ) - ମଧ୍ୟମ ପରିସର ସକ୍ରିୟ ରାଡାର |
K-77M
ଭିମ୍ପେଲ୍ R-37 (ନାଟୋ ରିପୋର୍ଟିଂ ନାମ AA-X-13 'Arrpw' ) - ଦୀର୍ଘ-ପରିସର SARH କିମ୍ବା ସକ୍ରିୟ ରାଡାର |
ନୋଭେଟର KS-172 AAM-L | - ଟର୍ମିନାଲ୍ ଆକ୍ଟିଭ୍ ରାଡାର ହୋମିଙ୍ଗ୍ ସହିତ ଅତ୍ୟଧିକ ଲମ୍ବା ପରିସର, ନିଷ୍କ୍ରିୟ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ |

ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା

ଏ-ଡାର୍ଟର୍ | - ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ ଅବଲୋହିତ (ବ୍ରାଜିଲ ସହିତ)
V3 କୁକ୍ରି | - ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ ଅବଲୋହିତ
ଆର-ଡାର୍ଟର୍ | - ଦୃଶ୍ୟ-ସୀମା ପାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ((ଦୃ .ସୀ.ପା)) ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର |

ତାଇୱାନ

Sky Sword I (TC-1) - ବାୟୁ-ରୁ-ବାୟୁ
Sky Sword II (TC-2) - ବାୟୁ-ରୁ-ବାୟୁ

ଇଂଗଲଣ୍ଡ୍

ଫାୟାରଫ୍ଲାସ - ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ ବିମ୍ ଚାଳିତ
ଫାୟାରଷ୍ଟ୍ରିକ୍ | - ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ ଅବଲୋହିତ
ରେଡ୍ ଟପ୍ | - ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ ଅବଲୋହିତ
Taildog / SRAAM | - ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ ଅବଲୋହିତ
Skyflash | - AIM-7E2 ଉପରେ ଆଧାରିତ ମଧ୍ୟମ-ରେ range ୍ଜ ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, 1ରୁ 2 ସେକେଣ୍ଡର ଶୀଘ୍ର ଉଷ୍ମ ସମୟ ଅଛି ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି
AIM-132 ASRAAM | - ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ ଅବଲୋହିତ
MBDA Meteor - ଦୀର୍ଘ ଦୂରଗାମୀ ବିଶିଷ୍ଟ ସକ୍ରିୟ ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, ୟୁରୋଫାଇଟର ଟାଇଫୁନରେ ଏକୀକରଣ ପାଇଁ ଚୁକ୍ତିନାମା ବିଚାରାଧୀନ ଅଛି |

ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା

AIM-4 Falcon - ରାଡାର (ପରେ IR) ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ |
AIM-7 Sparrow - ମଧ୍ୟମ ପରିସରର ଅର୍ଦ୍ଧ-ସକ୍ରିୟ ରାଡାର |
AIM-9 Sidewinder - ସ୍ୱଳ୍ପ ପରିସରର IR |
AIM-26 Falcon
AIM-47 Flacon
AIM-54 Phoenix - ଦୀର୍ଘ-ଦୂରଗାମୀ, ଅର୍ଦ୍ଧ-ସକ୍ରିୟ ଏବଂ ସକ୍ରିୟ ରାଡାର; 2004ରେ ଅବସର ନେଇଥିଲେ
AIM-92 Stinger
AIM-120 AMRAAM| - ମଧ୍ୟମ ଦୂରଗାମୀ, ସକ୍ରିୟ ରାଡାର; AIM-7 ସ୍ପାରୋକୁ ବଦଳାଇଥାଏ |
AIM-260 JATM - ବିକାଶ ଅଧୀନରେ |
କ୍ଷୁଦ୍ର ଉନ୍ନତ କ୍ଷମତା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (SACM) - ବିକାଶ ଅଧୀନରେ |

ସାଧାରଣ ବାୟୁରୁ ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର

ଓଜନ	ରକେଟ ନାମ	ଉତ୍ସ ଦେଶର ନାମ	ବ୍ୟବହାରର ଅବଧି	ବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ ଓଜନ	ବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ ପ୍ରକାର	ପରିସର	ବେଗ
୪୩.୫ କିଲୋ	Molniya R-୬୦	ଋଷିଆ	୧୯୭୪-	୩ କିଲୋ	ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ହେଉଥିବା ରଡ଼ ବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ	୮ କି.ମି.	Mach ୨.୭
୮୨.୭ କିଲୋ	K-୫	ଋଷିଆ	୧୯୫୭-୧୯୭୭	୧୩ କିଲୋ	ଉଚ୍ଚ ବିସ୍ଫୋରକ ବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ	୨–୬ କି.ମି.	Mach ୨.୩୩
୮୬ କିଲୋ	Raytheon AIM-୯ Sidewinder	United States	୧୯୫୬-	୯.୪ କିଲୋ	କୁଣ୍ଡଳୀକାର ବିସ୍ଫୋରଣ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୧୮ କି.ମି.	Mach ୨.୫
୮୭.୪ କିଲୋ	Diehl IRIS-T	Germany	୨୦୦୫-	୧୧.୪ କିଲୋ	ଉଚ୍ଚ ଶକ୍ତି/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୨୫ କି.ମି.	Mach ୩
୮୮ କିଲୋ	MBDA AIM-୧୩୨ ASRAAM	United Kingdom	୨୦୦୨-	୧୦ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୫୦ କି.ମି.	Mach ୩+
୮୯ କିଲୋ	Matra R୫୫୦ Magic/Magic ୨	France	୧୯୭୬-୧୯୮୬ (Magic) ୧୯୮୬- (Magic ୨)	୧୨.୫ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୧୫ କି.ମି.	Mach ୨.୭
୧୦୫ କିଲୋ	Vympel R-୭୩	ଋଷିଆ	୧୯୮୨-	୭.୪ କିଲୋ	ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୨୦–୪୦ କି.ମି.	Mach ୨.୫
୧୧୨ କିଲୋ	MBDA MICA-EM/-IR	France	୧୯୯୬- (EM) ୨୦୦୦- (IR)	୧୨ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ (କେନ୍ଦ୍ରିତ କଣ୍ଟା ଉଚ୍ଚ ଶକ୍ତି)	> ୬୦ କି.ମି.	Mach ୪
୧୧୮ କିଲୋ	Rafael Derby	Israel	୧୯୯୦-	୨୩ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୫୦ କି.ମି.	Mach ୪
୧୩୬ କିଲୋ	de Havilland Firestreak	United Kingdom	୧୯୫୭-୧୯୮୮	୨୨.୭ କିଲୋ	କୁଣ୍ଡଳୀକାର ବିସ୍ଫୋରଣ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୬.୪ କି.ମି.	Mach ୩
୧୫୨ କିଲୋ	Raytheon AIM-୧୨୦D AMRAAM	United States	୨୦୦୮	୧୮ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୧୬୦ କି.ମି.	Mach ୪
୧୫୨ କିଲୋ	Raytheon AIM-୧୨୦C AMRAAM	United States	୧୯୯୬	୧୮ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୧୦୫ କି.ମି.	Mach ୪
୧୫୨ କିଲୋ	Raytheon AIM-୧୨୦B AMRAAM	United States	୧୯୯୪-	୨୩ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୪୮ କି.ମି.	Mach ୪
୧୫୪ କିଲୋ	Hawker Siddeley Red Top	United Kingdom	୧୯୬୪-୧୯୮୮	୩୧ କିଲୋ	କୁଣ୍ଡଳୀକାର ବିସ୍ଫୋରଣ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୧୨ କି.ମି.	Mach ୩.୨
୧୫୪ କିଲୋ	Astra Missile	ଭାରତ	୨୦୧୦-	୧୫ କିଲୋ	ଉଚ୍ଚ ବିସ୍ଫୋରକ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ ଦିଶାତ୍ମକବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ	୮୦-୧୧୦+ କି.ମି.	Mach ୪.୫+
୧୭୫ କିଲୋ	Vympel R-୭୭	ଋଷିଆ	୧୯୯୪-	୨୨ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୨୦୦ କି.ମି.	Mach ୪.୫
୧୮୦ କିଲୋ	PL-୧୨	ଚୀନ	୨୦୦୭-		?	୭୦-୧୦୦+ କି.ମି.	Mach ୪
୧୮୫ କିଲୋ	MBDA Meteor	ଛାଞ୍ଚ:EUR	୨୦୧୬-	?	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୧୫୦ କି.ମି.	Mach ୪+
୨୨୦ କିଲୋ	AAM-୪	Japan	୧୯୯୯-	?	ଦିଶାତ୍ମକ ବିସ୍ଫୋରଣ ବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ	୧୦୦+ କି.ମି.	Mach ୪-୫
୨୫୩ କିଲୋ	R-୨୭	ଛାଞ୍ଚ:USSR ଋଷିଆ	୧୯୮୩–	୩୯ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ, କିମ୍ବା କ୍ରମାଗତ ରଡ଼	୮୦–୧୩୦ କି.ମି.	Mach ୪,୫
୪୫୦–୪୭୦ କିଲୋ	AIM-୫୪ Phoenix	United States	୧୯୭୪–୨୦୦୪	୬୧ କିଲୋ	ଉଚ୍ଚ ବିସ୍ଫୋରକ	୧୯୦ କି.ମି.	Mach ୫
୪୭୫ କିଲୋ	R-୪୦	ଛାଞ୍ଚ:USSR ଋଷିଆ	୧୯୭୦-	୩୮–୧୦୦ କିଲୋ	ବିସ୍ଫୋରଣ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ	୫୦–୮୦ କି.ମି.	Mach ୨.୨-୪.୫
୪୯୦ କିଲୋ	R-୩୩	ଛାଞ୍ଚ:USSR ଋଷିଆ	୧୯୮୧-	୪୭.୫ କିଲୋ	ଉଚ୍ଚ ବିସ୍ଫୋରକ/ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ ବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ	୩୦୪ କି.ମି.	Mach ୪.୫-୬
୬୦୦ କିଲୋ	R-୩୭	ଛାଞ୍ଚ:USSR ଋଷିଆ	୧୯୮୯-	୬୦ କିଲୋ	ଉଚ୍ଚ ବିସ୍ଫୋରକ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ ଦିଶାତ୍ମକ ବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ	୧୫୦-୪୦୦+ କି.ମି.	Mach ୬
୭୪୮ କିଲୋ	K-୧୦୦	ଋଷିଆ/ ଭାରତ	୨୦୧୦-	୫୦ କିଲୋ	ଉଚ୍ଚ ବିସ୍ଫୋରକ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ ଦିଶାତ୍ମକ ବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ	୨୦୦-୪୦୦+ କି.ମି.	Mach ୩.୩

ଆଧାର

↑ Carlo Kopp (Aug 2009). "The Russian Philosophy of BVR Air Combat" Archived 2012-01-30 at the Wayback Machine.. Airpower Australia, Retrieved April 2010
↑ ^୨.୦ ^୨.୧ Carlo Kopp (April 1997). "Fourth Generation AAMs - The Rafael Python 4". Australian Aviation. Archived from the original on 2019-05-15. Retrieved 2007-03-08.
↑ Carlo Kopp (August 1998). "Helmet Mounted Sights and Displays". Air Power International. Archived from the original on 2007-02-27. Retrieved 2007-03-08.

[1] Carlo Kopp (Aug 2009). "The Russian Philosophy of BVR Air Combat" Archived 2012-01-30 at the Wayback Machine.. Airpower Australia, Retrieved April 2010

[kopp_python-2] ୨.୦ ^୨.୧ Carlo Kopp (April 1997). "Fourth Generation AAMs - The Rafael Python 4". Australian Aviation. Archived from the original on 2019-05-15. Retrieved 2007-03-08.

[kopp_hms-3] Carlo Kopp (August 1998). "Helmet Mounted Sights and Displays". Air Power International. Archived from the original on 2007-02-27. Retrieved 2007-03-08.

[୧]

[୨]

[୩]