ପ୍ରସବୋତ୍ତର ମନୋବିକାର
ପ୍ରସବୋତ୍ତର ମନୋବିକାର (ଇଂରାଜୀ: Postpartum psychosis/ପିପିପି) ରୋଗରେ ପ୍ରସବ ହେବାର ଦୁଇ ସପ୍ତାହ ମଧ୍ୟରେ କିନ୍ତୁ ୪ ସପ୍ତାହରୁ କମ ସମୟରେ ମନୋବିକାର ବା ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ୱିକ ଲକ୍ଷଣ ଆକସ୍ମିକ ଭାବରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ।[୨] [୪] ଏହାର ଲକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ କିଛି ଦେଖିବା କିମ୍ବା ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ଆଘ୍ରାଣ ହୋଇପାରେ ( ହାଲୁସିନେସନ୍ ), ଯାହା ସତ୍ୟ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ନାହିଁ ( ଭ୍ରାନ୍ତି ), ଅସ୍ୱାଭାବିକ ଭାବରେ ଉଚ୍ଚତର ମନୋବଳ ( ମାନିଆ ), ଉଦାସୀନତା, ଚିନ୍ତା, କିମ୍ବା ମାନସିକ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ହୋଇପାରେ ।[୧] ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଲକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ଅଣସଂଗଠିତ ଚିନ୍ତାଧାରା, ଶୋଇବାରେ ଅସୁବିଧାଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ମନୋଭାବ ଓ ଚେତନା ହୋଇପାରେ ।[୨] [୪] ସାଧାରଣତଃ ରୋଗୀ ନିଜେ ନିଜ ସ୍ଥିତିର ଗମ୍ଭୀରତା ବିଷୟରେ କିଛି ବୁଝିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।[୪] ପ୍ରଭାବିତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପରେ ଅର୍ଦ୍ଧେକ ରୋଗୀ ବାଇପୋଲାର ରୋଗର ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥିବା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ । [୪]
| Postpartum psychosis | |
|---|---|
| Puerperal psychosis, peripartum psychosis | |
 Rate and timing of onset of psychoses among Swedish first-time mothers | |
| ବିଭାଗ | Obstetrics, psychiatry |
| ଲକ୍ଷଣ | Hallucinations, delusions, mood swings, confusion, restlessness, personality changes[୧] |
| ଆକ୍ରାନ୍ତ ସମୟ | Within 2 weeks of delivery[୨] |
| ଅବଧି | 1 to 12 months[୩] |
| କାରଣ | Unclear[୧] |
| ବିପଦ କାରକ | First pregnancies, older age, loss of sleep, personal or family history of the condition or bipolar disorder[୪][୨] |
| ରୋଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ପଦ୍ଧତି | Based on symptoms after ruling out other potential causes[୩] |
| ସଠିକ ରୋଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ | Normal adjustment after birth, postpartum depression, post partum bleeding, endometritis, drug intoxication, drug withdrawal, autoimmune thyroiditis, autoimmune encephalitis, postpartum obsessive-compulsive disorder[୨][୪] |
| ଚିକିତ୍ସା | Anti-psychotics, lithium, benzodiazepines, electroconvulsive therapy (ECT)[୨][୪] |
| ପୁନଃପୌନିକ | 1 to 2 per 1000 childbirths[୨][୪] |
ଏହାର କାରଣ ଜଣା ପଡ଼ିନାହିଁ, ଯଦିଓ ହରମୋନ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ପ୍ରତିରକ୍ଷା ପ୍ରଣାଳୀ ସମସ୍ୟା ଏବଂ ଜେନେଟିକସ ସମସ୍ୟା ସହିତ ଜଡ଼ିତ ହୋଇଥାଇପାରେ ।[୧] [୪] [୨] ବିପଦ କାରକଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ ଗର୍ଭଧାରଣ, ବୃଦ୍ଧ ବୟସ, ନିଦ ହ୍ରାସ, ଏବଂ ପିପିପି କିମ୍ବା ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ବ୍ୟାଧିର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କିମ୍ବା ପାରିବାରିକ ଇତିହାସ ଥାଏ ।[୪] [୨] ଜୀବନ ଚାପର କିଛି ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ପରି ଜଣାଯାଏ ନାହିଁ, କିମ୍ବା ଗର୍ଭଧାରଣର ଜଟିଳତା ଯୋଗୁ ହେଉଥିବାର ପ୍ରମାଣ ସ୍ପଷ୍ଟ ନୁହେଁ ।[୩] ନିରାକରଣ ପାଇଁ କୌଣସି ସ୍କ୍ରିନିଂ କିମ୍ବା ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ଉପକରଣ ନାହିଁ[୨] ଯାହାକି ଉପସ୍ଥାପିତ ଲକ୍ଷଣଗୁଡିକ ଉପରେ ଆଧାର କରି ନିର୍ମିତ, ଅନ୍ୟ ସମ୍ଭାବ୍ୟ କାରଣଗୁଡ଼ିକୁ ଏଡ଼ାଇବା ପରେ ଡିଏସଏମ-୫ (DSM-V) ରେ ମାନଦଣ୍ଡ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।[୩] ମାନସିକ ବିକୃତିର ଡାଇଗ୍ନୋଷ୍ଟିକ୍ ଏବଂ ଷ୍ଟାଟିଷ୍ଟିକାଲ୍ ମାନୁଆଲ୍, ଭଲ୍ୟୁମ୍ ଭି ଟିଆର (DSM-V TR) ରେ ଏହା ଅନ୍ୟ ରୋଗ ହେବା ଅପେକ୍ଷା ଏକ ସାମୟିକ ଭାବରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ “ପେରିପାର୍ଟମ୍ ଆରମ୍ଭ” ହୁଏ ଯାହାର ନାମ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ସାଇକୋଟିକ୍ ବ୍ୟାଧିରେ ଅଛି ।[୫] [୩]
ଏହାକୁ ଏକ ଜରୁରୀକାଳୀନ ମାନସିକ ରୋଗ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଓ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ତୁରନ୍ତ ଆଡମିଶନ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ ।[୨] ଚିକିତ୍ସାରେ ଲିଥିଅମ, ବେଞ୍ଜୋଡାଏଜେପିନ୍, ଏବଂ ଆଣ୍ଟିସାଇକୋଟିକ ଔଷଧ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରେ ଏବଂ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋକନଭଲସିଭ୍ ଥେରାପି (ECT) ମଧ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇପାରେ ।[୨] [୪] ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମହିଳାମାନେ ପୂର୍ବରୁ ଏହି ରୋଗର ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରସବ ପରେ ତୁରନ୍ତ ପ୍ରତିଷେଧକ ଭାବରେ ଏହି ଚିକିତ୍ସା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇପାରେ ।[୪] ମାନସିକ ଲକ୍ଷଣ ଭୁଲ ତଥ୍ୟର ଭ୍ରାନ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଯୋଗୁ ଶିଶୁ ଏବଂ ମା ପାଇଁ ସୁରକ୍ଷା ଚିନ୍ତା ସୃଷ୍ଟି କରେ ।[୬] ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ୪% କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିଶୁର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥାଏ ଏବଂ ମାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିବା ଆଶଙ୍କା ରହିଥାଏ ।[୪] ଛାଡ଼ପତ୍ର ୨୦% ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।[୩]
ପ୍ରସବୋତ୍ତର ମନୋବିକାର ପ୍ରତି ୧୦୦୦ ପ୍ରସବ ପରେ ୧ରୁ ୨ ଟି ହୁଏ ।[୨] [୪] ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ସାମାଜିକ ଶ୍ରେଣୀରେ ଏହି ହାର ସମାନ ଥିବା ଦେଖାଯାଏ ।[୩] ଏହା ଜଣାଶୁଣା କିମ୍ବା ନୂତନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ବାଇପୋଲାର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଘଟିଥାଏ, ଯାହା ପ୍ରସବୋତ୍ତର ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ବ୍ୟାଧି ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ହୁଏ ।[୩] ହିପୋକ୍ରେଟସ ଦ୍ୱାରା ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୪୦୦ରେ ଏହି ଅବସ୍ଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।[୨]
ଆଧାର
ସମ୍ପାଦନା- ↑ ୧.୦ ୧.୧ ୧.୨ ୧.୩ "Postpartum psychosis". 11 February 2021. Archived from the original on 7 March 2021. Retrieved 6 January 2024.
- ↑ ୨.୦୦ ୨.୦୧ ୨.୦୨ ୨.୦୩ ୨.୦୪ ୨.୦୫ ୨.୦୬ ୨.୦୭ ୨.୦୮ ୨.୦୯ ୨.୧୦ ୨.୧୧ ୨.୧୨ ୨.୧୩ Osborne LM (September 2018). "Recognizing and Managing Postpartum Psychosis: A Clinical Guide for Obstetric Providers". Obstetrics and Gynecology Clinics of North America. 45 (3): 455–468. doi:10.1016/j.ogc.2018.04.005. PMC 6174883. PMID 30092921.
- ↑ ୩.୦ ୩.୧ ୩.୨ ୩.୩ ୩.୪ ୩.୫ ୩.୬ ୩.୭ Hutner LA, Catapano LA, Nagle-Yang SM, Williams KE, Osborne LM, eds. (2021). Textbook of Women's Reproductive Mental Health. Washington, D.C.: American Psychiatric Association Publishing. ISBN 978-1-61537-386-4. OCLC 1289371393. Archived from the original on 2024-01-11. Retrieved 2024-01-06.
- ↑ ୪.୦୦ ୪.୦୧ ୪.୦୨ ୪.୦୩ ୪.୦୪ ୪.୦୫ ୪.୦୬ ୪.୦୭ ୪.୦୮ ୪.୦୯ ୪.୧୦ ୪.୧୧ ୪.୧୨ ୪.୧୩ Rodriguez-Cabezas L, Clark C (September 2018). "Psychiatric Emergencies in Pregnancy and Postpartum". Clinical Obstetrics and Gynecology. 61 (3): 615–627. doi:10.1097/GRF.0000000000000377. PMC 6143388. PMID 29794819.
- ↑ Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5-TR™ (Fifth, text revision ed.). Washington, DC: American Psychiatric Association Publishing. 2022. p. 108. ISBN 9780890425763.
- ↑ Lewis G, Blake L, Seneviratne G (September 2022). "Delusional Misidentification Syndromes in Postpartum Psychosis: A Systematic Review". Psychopathology. 56 (4): 285–294. doi:10.1159/000526129. PMID 36116435.