ପ୍ରତିଭା ଭୋଇ

ପ୍ରତିଭା ଭୋଇ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଓଡ଼ିଆ-ଭାଷୀ ଦଳିତ ଲେଖକ । ସେ ଦଳିତ ଚେତନା ସମ୍ବଳିତ ତାଙ୍କର ସମକାଳୀନ ଓଡ଼ିଆ କବିତା ରଚନା ନିମନ୍ତେ ଜଣାଶୁଣା । ତାଙ୍କ କବିତାରେ ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣବାଦ, ଦଳିତମାନଙ୍କ ସାମାଜିକ ଅସ୍ମିତା ଓ ସମ୍ମାନ, ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ବର୍ଣ୍ଣର ହିଂସାର ଉତ୍ତର ହିଂସାରେ ଦେବା ବାବଦରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।

ସାହିତ୍ୟ ରଚନା

୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତା ଓ ସମାଜ ସଂସ୍କାରକ ଭୀମରାଓ ରାମଜୀ ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କ ଜନ୍ମ ଶତବାର୍ଷିକୀ ପାଳନ କାଳରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଦଳିତ ସାହିତ୍ୟ ରଚନା ବଳବତ୍ତର ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ସମକାଳୀନ ଦଳିତ ଚେତନା ସମ୍ବଳିତ ଓଡ଼ିଆ କବିତା ରଚନା ପାଇଁ ଜଣା କବିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏବଂ ବିଶେଷ କରି ଜଣେ ଦଳିତ ନାରିକବି ଭାବେ ପ୍ରତିଭା ଭୋଇ ଅନ୍ୟତମ । ତାଙ୍କର ଦୁଇଟି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ କବିତା ଭିତରେ "ନିଆଁ" ଏବଂ "ଧର୍ମ ଓ ଜାତି" ଅନ୍ୟତମ । "ନିଆଁ" କବିତାରେ ଦଳିତଙ୍କ ପ୍ରଗତି ବିରୋଧରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ବର୍ଣ୍ଣର ଲୋକଙ୍କ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ଧାର୍ମିକ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଜାତିପ୍ରଥା ଦଳିତ ଓ ଶୁଦ୍ରମାନଙ୍କୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ଅନ୍ଧାରରେ ରଖିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା । ତେବେ ଆଧୁନିକତା ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବଳରେ ଦଳିତମାନେ ଏବେ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରୁଛନ୍ତି, ନିଜ ଅଧିକାର ପାଇଁ ଲଢ଼େଇ କରୁଛନ୍ତି ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣବାଦୀ ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ଏହି ଉନ୍ନତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା କଷ୍ଟକର ଓ "ନିଆଁ" ସେମାନଙ୍କ ଈର୍ଷାର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ । ଏହି କବିତାରେ କ୍ଷୁବ୍ଧ, କ୍ରୋଧ, ପ୍ରତିବାଦ ଓ ହିଂସା ଆଦି ବର୍ଣ୍ଣିତ । ତାଙ୍କ "ଧର୍ମ ଓ ଜାତି" କବିତାରେ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ଏବଂ ଜାତି ପ୍ରଥା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ପ୍ରକାଶିତ । ସେଥିରେ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଦେବତାମାନେ ଦଳିତମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଏବଂ ବହିଷ୍କାରର ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରନ୍ତି । କବି ଆଲୋକପାତ କରିଛନ୍ତି ଯେ ହିନ୍ଦୁ ଦେବତାମାନେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ପାଳୁଥିବାରୁ ଦଳିତମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜର ଦେବତା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ମନ୍ଦିର ଓ ହିନ୍ଦୁ ଦେବତାଙ୍କୁ ନିଷିଦ୍ଧ ଅଞ୍ଚଳ ଆଖ୍ୟା ଦେଇ କବି ଧର୍ମରେ ନିହିତ ଗଭୀର ଜାତିବାଦକୁ ସୂଚାଇଛନ୍ତି । ଆଶୀର୍ବାଦ ଏବଂ କ୍ଷମା ନିମନ୍ତେ ଜପ, ଅର୍ପଣ ଏବଂ ଡୁବନ ଭଳି ରୀତିନୀତିକୁ ଦଳିତମାନଙ୍କ ପାଇଁ ନିରର୍ଥକ କିମ୍ବା ଅଭିଶାପ ଭାବରେ ଚିତ୍ରିତ କରିଛନ୍ତି । ଏସବୁ ସେମାନଙ୍କୁ ନିମ୍ନ ଦେଖାଏ ଓ ସେମାନେ ବୃହତ୍ତର ସମାଜରୁ ଦୂରେଇଯାଆନ୍ତି ବୋଲି ସେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି |