ଦମୟନ୍ତୀ ଯୋଶୀ

ଭାରତୀୟ ନର୍ତ୍ତକୀ

ଦମୟନ୍ତୀ ଯୋଶୀ (୫ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୨୮ - ୧୯ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୦୪)[୧] କଥକ ନୃତ୍ୟର ଜଣେ ଜଣାଶୁଣା ପ୍ରଖ୍ୟାତ ପ୍ରଦର୍ଶନକାରୀ ଥିଲେ ।[୨] ସେ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଯେ କଥକ ହେଉଛି କାହାଣୀ କହିବାର କଳା । ସେ ୧୯୩୦ ଦଶକରେ ମ୍ୟାଡାମ୍ ମେନାକାଙ୍କ ନାଟକଦଳରେ ନାଚିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ସେ ପୃଥିବୀର ଅନେକ ସ୍ଥାନକୁ ଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ । ସେ ଜୟପୁର ଘରାନାର ସୀତାରାମ ପ୍ରସାଦଙ୍କଠାରୁ କଥକ ଶିକ୍ଷା କରିଥିଲେ ଏବଂ ଖୁବ କମ ବୟସରେ ଜଣେ ଦକ୍ଷ ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ପରେ ଲକ୍ଷ୍ନୌ ଘରାନାର ଆଚାନ ମହାରାଜ, ଲାଚୁ ମହାରାଜ ଏବଂ ଶମ୍ଭୁ ମହାରାଜଙ୍କ ଅଧୀନରେ ତାଲିମ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ସେ ୧୯୫୦ ଦଶକରେ ସ୍ୱାଧୀନ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୬୦ ଦଶକରେ ମୁମ୍ବାଇର ତାଙ୍କ ନୃତ୍ୟ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଗୁରୁ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ସେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲେ ।[୩][୪]

ଦମୟନ୍ତୀ ଯୋଶୀ
Born(1928-09-05)୫ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୨୮
ମୁମ୍ବାଇ, ଭାରତ
Died୧୯ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୦୪(2004-09-19) (ବୟସ ୭୬)
ମୁମ୍ବାଇ, ଭାରତ
Occupation(s)ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ, କୋରିଓଗ୍ରାଫର୍, ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଶିକ୍ଷକ
Dancesକଥକ

ସେ ୧୯୭୦ରେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ, ୧୯୬୮ରେ ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେ ୟୁ.ପି.ର କଥକ କେନ୍ଦ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ରହିଥିଲେ ।

ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ଏବଂ ତାଲିମ ସମ୍ପାଦନା

୧୯୨୮ ମସିହାରେ ମୁମ୍ବାଇର ଏକ ହିନ୍ଦୁ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।[୫] ସେ ଜେନେରାଲ ଡଃ ସାହିବ ସିଂ ସୋଖେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଲୀଳା ସୋଖେଙ୍କ ଘରେ ବଢିଥିଲେ ଯାହାକି ମ୍ୟାଡାମ ମେନକା ନାମରେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲେ ।[୬] ମାନାକା ନିଜର ସନ୍ତାନ ହରାଇଥିଲେ ଏବଂ ସେ ଯୋଶୀଙ୍କୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ । ମାନାକାଙ୍କ ନାଟକଦଳରେ ସେ ପଣ୍ଡିତ ସୀତାରାମ ପ୍ରସାଦଙ୍କଠାରୁ କଥକଙ୍କ ବିଷୟରେ ଜାଣିଥିଲେ ଯେତେବେଳେ ସେ ମେନାକାଙ୍କ ନାଟକଦଳରେ ଭ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ଦଶ ବର୍ଷ ପରେ, ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କୁ ୧୫ ବର୍ଷ ହୋଇଥିଲା ସେ ୟୁରୋପୀୟ ପ୍ରମୁଖ ସହରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ସୋଖେମାନେ ଦମୟନ୍ତୀଙ୍କ ମାଙ୍କୁ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଯୋଶୀ ଏହି ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।[୭][୮][୯] ମ୍ୟାଡାମ ମେନାକାଙ୍କ ସମସାମୟିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ସୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଜଣେ ଅଗ୍ରଣୀ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ ଶିରିନ ଭାଜିଫଦାର ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ।[୧୦]

ବୃତ୍ତି ସମ୍ପାଦନା

୧୯୫୦ ଦଶକର ମଧ୍ୟଭାଗ ପରେ ଦମୟନ୍ତୀ ଜଣେ ସଫଳ ଏକକ ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ ଭାବରେ ନିଜକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରି ପଣ୍ଡିତ, ଅଖନ ମହାରାଜ, ଲାଖୁ ମହାରାଜ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ନୌ ଘରାନାର ଶମ୍ଭୁ ମହାରାଜ ଏବଂ ଜୟପୁର ଘରାନାର ଗୁରୁ ହିରାଲାଲଙ୍କଠାରୁ ତାଲିମ ନେଇଥିଲେ । ବିଶେଷ କରି ଦିଲ୍ଲୀର କଥକ କେନ୍ଦ୍ରରେ ସେ ଶମ୍ଭୁ ମହାରାଜଙ୍କ ଅଧୀନରେ ତାଲିମ ନେଇଥିଲେ ।[୧୧] ସେ ପ୍ରଥମ ବ୍ୟକ୍ତି ଯିଏକି "ସାଢୀ"କୁ କଥକ ନୃତ୍ୟରେ ପୋଷାକ ଭାବରେ ପରିଚିତ କରିଥିଲେ । ସେ ଇନ୍ଦିରା କଳା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ , ଖଇରାଗଡ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ନୌର କଥକ କେନ୍ଦ୍ରରେ ମଧ୍ୟ କଥକ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର (1968) ଏବଂ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ (1970) ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଛି ।[୧୨] ସେ ବିରେଶ୍ୱର ଗୌତମଙ୍କ ଗୁରୁ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ।

ଦାମୟନ୍ତୀ ଯୋଶୀ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯, ୨୦୦୪ରେ ମୁମ୍ବାଇରେ ତାଙ୍କ ଘରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇପଡିଥିଲେ ଏବଂ ଷ୍ଟ୍ରୋକ୍ ଆକ୍ରମଣର ଶିକାର ହେବା ପରେ ପ୍ରାୟ ଏକ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ଶଯ୍ୟାଶାୟୀ ଥିଲେ ।

କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନା

  • ଦାମୟନ୍ତୀ ଯୋଶୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ମ୍ୟାଡାମ୍ ମେନାକା . ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ, 1989
  • ଭାରତକୁ ପୁନଃ ଆବିଷ୍କାର, ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନ ଲାଇବ୍ରେରୀ: ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ବାନାର୍ଜୀ, ଦାମୟନ୍ତୀ ଯୋଶୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ଯୁଗ ଯୁଗରେ ନାଚ ନୃତ୍ୟ . କସମୋ ପ୍ରକାଶନ, 1990

ଆଧାର ସମ୍ପାଦନା

  1. "Kathak FAQ: Short notes on the popular Kathak dancers". Nupur Nritya – Sangeet Academy. Archived from the original on 14 April 2010.
  2. "Damayanti Joshi | Films Division". filmsdivision.org. Retrieved 2021-10-07.
  3. Kothari, Sunil (1989). Kathak, Indian classical dance art. Abhinav Publications. p. 188.
  4. Banerji, Projesh (1983). Kathak dance through ages. Humanities Press. p. 45.
  5. Menon, Rekha (1961). Cultural profiles, (Volume 2). Inter-National Cultural Centre. p. 17.
  6. Giants Who Reawakened Indian Dance, Kusam Joshi, 2011, Hinduism Today, Retrieved 5 September 2016
  7. "TRIBUTE: A life of intricate rhythms". The Hindu. 18 September 2005. Archived from the original on 11 November 2012.{{cite news}}: CS1 maint: unfit URL (link)
  8. Lakshmi, C. S.; Roshan G. Shahani (1998). Damayanti, Menaka's daughter: a biographical note based on the Visual History Workshop, February 15, 1998 Issue 8 of Publication (SPARROW). SPARROW. p. 11.
  9. Lakshmi, C.S. (7 November 2004). "A life dedicated to dance". The Hindu. Archived from the original on 25 March 2005.
  10. Kothari, Sunil (3 October 2017). "Remembering Shirin Vajifdar – Pioneer in All Schools of Dance". The Wire. Retrieved 4 October 2017.
  11. Massey, Reginald (1999). India's kathak dance, past present, future. Abhinav Publications. p. 29. ISBN 81-7017-374-4.
  12. "Padma Awards". Ministry of Communications and Information Technology. Archived from the original on 10 July 2011.