ଶୈତାନ ସିଂହ
ମେଜର ଶୈତାନ ସିଂ ଭାଟି, ପିଭିସି (୧ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୨୪ - ୧୮ ନଭେମ୍ବର ୧୯୬୨) ଜଣେ ଭାରତୀୟ ସେନା ଅଧିକାରୀ ଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସାମରିକ ସମ୍ମାନ ପରମବୀର ଚକ୍ର ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥିଲେ । ସେ ରାଜସ୍ଥାନରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସ୍ନାତକ ଶେଷ କରିବା ପରେ ସିଂହ ଯୋଧପୁର ଷ୍ଟେଟ୍ ଫୋର୍ସରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। ଯୋଧପୁର ରାଜ୍ୟକୁ ଭାରତରେ ମିଶ୍ରଣ ହେବା ପରେ ତାଙ୍କୁ କୁମାଉଁ ରେଜିମେଣ୍ଟକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରାଯାଇଥିଲା । ସେ ନାଗା ପାହାଡ ଏବଂ ୧୯୬୧ ମସିହାରେ ଗୋଆକୁ ଭାରତୀୟ ଅକ୍ତିଆର କରିବାରେ ଅପରେସନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।
ଶୈତାନ ସିଂହ ଭଟ୍ଟି | |
|---|---|
 ଶୈତାନ ସିଂଙ୍କ ଚିତ୍ର | |
| ଜନ୍ମ | ୧ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୨୪ ଯୋଧପୁର ରାଜ୍ୟ, ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତ |
| ମୃତ୍ୟୁ | ୧୮ ନଭେମ୍ବର ୧୯୬୨ (ବୟସ ୩୭) ରେଜାଙ୍ଗ ଲା, କେନ୍ଦ୍ର ଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଲଦାଖ |
| ନିଯୁକ୍ତିଦାତା |  ଭାରତୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ର |
| ସେବା/ |  ଭାରତୀୟ ସେନା |
| କାର୍ଯ୍ୟକାଳ | ୧୯୪୯-୧୯୬୨ |
| ପଦବୀ |  ମେଜର |
| ସେବା ସଂଖ୍ୟା | IC-6400[୧] |
| ସେନା ବିଭାଗ | .svg){kind=small} ୧୩ କୁମାଉଁ |
| ସଂଘର୍ଷ/ଯୁଦ୍ଧ | |
| ପୁରସ୍କାର |  ପରମବୀର ଚକ୍ର |
| ପତ୍ନୀ | ଶଗୁନ କନୱର[୨] |
୧୯୬୨ ଭାରତ-ଚୀନ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ କୁମାଉଁ ରେଜିମେଣ୍ଟର ୧୩ତମ ବାଟାଲିୟନ ଚୁଶୁଲ ସେକ୍ଟରରେ ମୁତୟନ ହୋଇଥିଲା । ସିଂଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବା ସି କମ୍ପାନି ରେଜାଙ୍ଗ ଲାରେ ଏକ ପଦବୀରେ ରହିଥିଲା। ୧୯୬୨ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୧୮ ତାରିଖ ସକାଳେ ଚୀନ୍ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା। ସାମ୍ନାରୁ ଅନେକ ଅସଫଳ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଚୀନ୍ ପଛପଟୁ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା। ଭାରତୀୟମାନେ ଶେଷ ରାଉଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲଢ଼େଇ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଶେଷରେ ଚୀନଦ୍ୱାରା ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ। ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ସିଂହ କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବାହିନୀର ପୁନର୍ଗଠନ କରି ନିଜ ଯବାନଙ୍କ ମନୋବଳ ବଢ଼ାଇଥିଲେ। ବିନା କଭରରେ ସେ ପୋଷ୍ଟ ମଝିକୁ ଯିବାରୁ ସେ ଗୁରୁତର ଆହତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ପରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା। ୧୮ ନଭେମ୍ବର ୧୯୬୨ରେ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ସିଂହଙ୍କୁ ପରମବୀର ଚକ୍ରରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା ।
ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ
ସମ୍ପାଦନାଶୈତାନ ସିଂହ ୧ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୨୪ରେ ରାଜସ୍ଥାନର ଯୋଧପୁର ଜିଲ୍ଲାର ବନସର ଗ୍ରାମରେ ଭାଟି ବଂଶର ଏକ ରାଜପୁତ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।[୩] ତାଙ୍କ ପିତା ଲେଫ୍ଟନାଣ୍ଟ କର୍ଣ୍ଣେଲ ହେମ ସିଂହ ଥିଲେ । ଲେଫ୍ଟନାଣ୍ଟ କର୍ଣ୍ଣେଲ ସିଂହ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ସେନାରେ ଫ୍ରାନ୍ସରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ଅର୍ଡର ଅଫ୍ ଦି ବ୍ରିଟିଶ ଏମ୍ପାୟାର (ଓବିଇ) ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । [୪]
ସେ ମାଟ୍ରିକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯୋଧପୁରର ଚୋପାସ୍ନି ଉଚ୍ଚ ମାଧ୍ୟମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପାଠ ପଢ଼ିଥିଲେ। ସ୍କୁଲରେ ସେ ଜଣେ ଫୁଟବଲ ଖେଳାଳି ଭାବରେ ନିଜର ଦକ୍ଷତା ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲେ । ୧୯୪୩ ମସିହାରେ ସ୍କୁଲ ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତ କରିବା ପରେ ସେ ଯଶବନ୍ତ କଲେଜକୁ ଯାଇ ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ସ୍ନାତକ ଶେଷ କରିଥିଲେ ।୧ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୯ରେ ସେ ଯୋଧପୁର ଷ୍ଟେଟ୍ ଫୋର୍ସରେ ଜଣେ ଅଧିକାରୀ ଭାବରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ।[୫]
ସାମରିକ ଜୀବନ
ସମ୍ପାଦନାଯୋଧପୁର ରାଜ୍ୟକୁ ଭାରତରେ ମିଶ୍ରଣ କରାଯିବା ପରେ ସିଂହଙ୍କୁ କୁମାଉଁ ରେଜିମେଣ୍ଟକୁ ବଦଳି କରାଯାଇଥିଲା। ୨୫ ନଭେମ୍ବର ୧୯୫୫ରେ ତାଙ୍କୁ ଅଧିନାୟକ ଭାବେ ପଦୋନ୍ନତି ମିଳିଥିଲା ଏବଂ ନାଗା ହିଲ୍ସ ଏବଂ ୧୯୬୧ ମସିହାରେ ଗୋଆରେ ଭାରତୀୟ ଦଖଲରେ ମଧ୍ୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୬୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ୧୧ ତାରିଖରେ ସେ ମେଜର ପାହ୍ୟାକୁ ପଦୋନ୍ନତି ପାଇଥିଲେ।
୧୯୬୨ ଚୀନ-ଭାରତ ଯୁଦ୍ଧ
ସମ୍ପାଦନାହିମାଳୟ ଅଞ୍ଚଳର ସୀମାକୁ ନେଇ ଭାରତ ଓ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟରେ ଦୀର୍ଘ ଦିନ ଧରି ମତଭେଦ ରହିଥିଲା। ବିବାଦୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଚୀନ୍ର ବଢ଼ୁଥିବା ଅନୁପ୍ରବେଶକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ପାଇଁ ଭାରତର ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଏହାର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ରଣନୀତି ମାଗିଥିଲେ। ତେବେ ଭାରତୀୟ ସେନା ପକ୍ଷରୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହା ବଦଳରେ ସେ 'ଫରୱାର୍ଡ ପଲିସି' ନାମକ ଜଣେ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବିତ ଯୋଜନାକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିଥିଲେ। ଏଥିପାଇଁ ଚୀନ୍ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥିବା ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ପଦବୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଚୀନ୍ ଅନୁପ୍ରବେଶ ବିରୋଧରେ ଜନସମାଲୋଚନାର ତୀବ୍ର ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ନେହେରୁ ସେନାର ପରାମର୍ଶ ବିରୁଦ୍ଧରେ 'ଫରୱାର୍ଡ ପଲିସି' କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ। [୬] ସେନାର ଚିନ୍ତା ଥିଲା ଯେ ଚୀନର ଭୌଗୋଳିକ ଫାଇଦା ରହିଛି। ଏହାବ୍ୟତୀତ ଚୀନର ଉପରିସ୍ଥ ବାହିନୀ ଆକ୍ରମଣ କଲେ ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ପୋଷ୍ଟ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼ିବ। ଏହାକୁ ନେହରୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବିଶ୍ୱାସ କରିଥିଲେ ଯେ ଚୀନ୍ ଆକ୍ରମଣ କରିବ ନାହିଁ। କିନ୍ତୁ ଚୀନ୍ ଭାରତ-ଚୀନ ୍ ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା । [୬]
ରେଜାଙ୍ଗ ଲାର ଯୁଦ୍ଧ
ସମ୍ପାଦନା
ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ସମୁଦ୍ର ପତନଠାରୁ ୫,୦ ମିଟର (୧୬,୦ ଫୁଟ) [୭]ଉଚ୍ଚତାରେ ଚୁସୁଲ ସେକ୍ଟରରେ କୁମାଉଁ ରେଜିମେଣ୍ଟର ୧୩ତମ ବାଟାଲିୟନ ଚାର୍ଲି 'ସି' କମ୍ପାନି ମୁତୟନ ଥିଲା, ସିଂହଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଥିବା ବାଟାଲିୟନ ରେଜାଙ୍ଗ ଲାଠାରେ ଏକ ପଦବୀରେ ଥିଲା ଏବଂ ଏହି ଅଞ୍ଚଳକୁ ୫ ପ୍ଲାଟୁନ୍ ପୋଷ୍ଟଦ୍ୱାରା ସୁରକ୍ଷା ଦିଆଯାଇଥିଲା । ୧୯୬୨ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୧୮ ତାରିଖ ସକାଳେ ଚୀନ୍ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା। ମଧୁର ଆଲୋକରେ ଚୀନମାନେ ନାଳ ଦେଇ ଆଗକୁ ବଢ଼ୁଥିବା ଦେଖି ଭାରତୀୟମାନେ ଆକ୍ରମଣ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲେ। ଭୋର ୫ଟାରେ ପ୍ଲାଟୁନ୍ ଫୋର୍ସ ଚୀନକୁ ଭଲ ଭାବେ ଦେଖିବା ପରେ ହାଲୁକା ମେସିନ୍ ଗନ୍, ରାଇଫଲ୍, ମୋର୍ଟାର୍ ଓ ଗ୍ରେନେଡରେ ଗୁଳି ଚଳାଇବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ଅନେକ ଚୀନ୍ ସୈନିକ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ। [୩]
ସକାଳ ୫ଟା ୪୦ମିନିଟରେ ଭାରତୀୟଙ୍କ ଉପରକୁ ଆର୍ଟିଲାରି ଓ ମୋର୍ଟାର ମାଡ଼ ହୋଇଥିଲା। ପୁଣି ପାଖାପାଖି ସାଢ଼େ ୩ଶହ ଚୀନ୍ ସୈନିକ ନାଳ ଦେଇ ଆଗକୁ ବଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲେ। ୯ ନମ୍ବର ପ୍ଲାଟୁନ୍ ଚୀନ୍ ୯୦ ମିଟର (୩୦୦ ଫୁଟ୍) ପାଖାପାଖି ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗୁଳି ଚଳାଇଥିଲା ଏବଂ ବ୍ୟାପକ କ୍ଷୟକ୍ଷତି କରିଥିଲା।[୧] ଭାନଗାର୍ଡଙ୍କ ଆକ୍ରମଣ ବିଫଳ ହେବାରୁ ପାଖାପାଖି ୪ଶହ ଚୀନ୍ ସୈନିକ ପଛପଟୁ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ। ଏଥିସହିତ ୮ ନମ୍ବର ପ୍ଲାଟୁନକୁ ପୋଷ୍ଟର ତାର ବାଡ଼ରୁ ମଧ୍ୟମ ମେସିନ୍ ଗନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଗୁଳି ମାଡ଼ କରାଯିବା ସହ ଆର୍ଟିଲାରି ଓ ମୋର୍ଟାର୍ ଗୁଳି ମଧ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା। ୭ ନମ୍ବର ପ୍ଲାଟୁନକୁ ପଛପଟୁ ୧୨୦ ଜଣ ଚାଇନା ସୈନିକ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ। ଏହାର ଜବାବରେ ଭାରତୀୟମାନେ ୩ ଇଞ୍ଚ (୭୬ ମିଲିମିଟର) ମୋର୍ଟାର ସେଲ୍ ଲଗାଇ ଅନେକ ଚୀନ୍ ସୈନିକଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ। ଶେଷ ୨୦ ଜଣ ବଞ୍ଚିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପୋଷ୍ଟ ଆଡକୁ ଆଗେଇ ଆସିବା ପରେ ଭାରତୀୟମାନେ ନିଜ ଖାଲରୁ ଡେଇଁ ଚୀନ୍ ସୈନିକଙ୍କ ସହ ହାତ ମିଳାଇ ଯୁଦ୍ଧରେ ଲିପ୍ତ ଥିଲେ। ତେବେ ଚୀନ୍ ସୈନ୍ୟଙ୍କ ଆଗମନ ପରେ ପ୍ଲାଟୁନ୍ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଘେରି ଯାଇଥିଲା। ଶେଷରେ ୭ ଓ ୮ ପ୍ଲାଟୁନ୍ ଫୋର୍ସ ବଞ୍ଚି ନଥିଲେ।[୮]
ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ସିଂହ କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପୁନର୍ଗଠନ କରିବା ସହ ନିଜ ଯବାନଙ୍କ ମନୋବଳ ବଢ଼ାଇଥିଲେ। ବିନା କଭରରେ ସେ ପୋଷ୍ଟ ମଝିକୁ ଯିବାରୁ ସେ ଗୁରୁତର ଆହତ ହୋଇଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ସୈନିକମାନେ ବାହାର କରୁଥିବା ବେଳେ ଚୀନ୍ ସେମାନଙ୍କ ଉପରକୁ ପ୍ରବଳ ଗୁଳି ଚଳାଇବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା। ବିପଦକୁ ଅନୁଭବ କରି ସିଂହ ସୈନିକମାନଙ୍କୁ ଚାଲିଯିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ। ସେମାନେ ତାଙ୍କୁ ଏକ ପଥର ପଛରେ ରଖିଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା। ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ଭାରତୀୟ ପକ୍ଷର ୧୨୪ ଜଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୧୪ ଜଣ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିବା ବେଳେ ଚୀନ ପକ୍ଷରୁ ୩୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ଯବାନ ସହିଦ ହୋଇଥିଲେ।[a] ସେହି ପଥରରୁ ସିଂହଙ୍କ ମୃତଦେହ ମିଳିଥିଲା। ଏହାକୁ ଯୋଧପୁର ଅଣାଯାଇ ସାମରିକ ସମ୍ମାନ ସହ ଅନ୍ତିମ ସଂସ୍କାର କରାଯାଇଥିଲା। [୮]ଚୀନ୍ ପାଞ୍ଚ ଜଣ ଆହତଙ୍କୁ ଧରିଥିଲା (ଯେଉଁମାନେ ପରେ ଫେରାର ହୋଇଯାଇଥିଲେ) ଏବଂ ଶୈତାନ ସିଂହଙ୍କ ମୃତଦେହକୁ ପଥର ଭିତରେ ଲୁଚାଇ ରଖିଥିବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି କ୍ୟାପଟେନ୍ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଯାଦବ କାହାଣୀ କହିବାକୁ ଫେରିଆସିଥିଲେ।[୧୦] ତିନି ମାସ ପରେ ବରଫ ତରଳିବା ପରେ ରେଡକ୍ରସ ସେହି ସ୍ଥାନରୁ ତାଙ୍କ ହାତରେ ବନ୍ଧୁକ ଧରି ତାଙ୍କ ମୃତଦେହ ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲା।
ପରମ ବୀର ଚକ୍ର
ସମ୍ପାଦନା୧୮ ନଭେମ୍ବର ୧୯୬୨ରେ ରେଜାଙ୍ଗ ଲା ଯୁଦ୍ଧରେ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ସିଂହଙ୍କୁ ପରମବୀର ଚକ୍ରରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା । ସରକାରୀ ପ୍ରଶଂସାପତ୍ରରେ ଲେଖାଯାଇଛି:
Major Shaitan Singh was commanding a company of an Ahir infantry battalion deployed at Rezang La in the Chusul sector at a height of about 16,000 feet. The locality was isolated from the main defended sector and consisted of five platoon-defended position. On 18 November 1962, the Chinese forces subjected the company position to heavy artillery, mortar and small arms fire and attacked it in overwhelming strength in several successive waves. Against heavy odds, our troops beat back successive waves of enemy attack. During the action, Major Shaitan Singh dominated the scene of operations and moved at great personal risk from one platoon post to another sustaining the morale of his hard-pressed platoon posts. While doing so he was seriously wounded but continued to encourage and lead his men, who, following his brave example fought gallantly and inflicted heavy casualties on the enemy. For every man lost to us, the enemy lost four or five. When Major Shaitan Singh fell disabled by wounds in his arms and abdomen, his men tried to evacuate him but they came under heavy machine-gun fire. Major Shaitan Singh then ordered his men to leave him to his fate in order to save their lives. Major Shaitan Singh's supreme courage, leadership and exemplary devotion to duty inspired his company to fight almost to the last man.
— (କାର୍ଡୋଜୋ 2003, p. 83)
ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ
ସମ୍ପାଦନା
୧୯୮୦ ଦଶକରେ ଜାହାଜ ଚଳାଚଳ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅଧୀନରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଏକ ଉଦ୍ୟୋଗ ସିପିଂ କର୍ପୋରେସନ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ (ଏସସିଆଇ) ପିଭିସି ପ୍ରାପ୍ତକାରୀଙ୍କ ସମ୍ମାନରେ ଏହାର ପନ୍ଦରଟି ଅଶୋଧିତ ତୈଳ ଟ୍ୟାଙ୍କରର ନାମକରଣ କରିଥିଲା । ଟ୍ୟାଙ୍କର ଏମଟି ମେଜର ଶୈତାନ ସିଂ, ପିଭିସି ୧୯୮୫ରେ ଏସସିଆଇକୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ବନ୍ଦ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ୨୫ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା [୧୧] [୧୨]
୨୦୧୭ରେ ପଙ୍କଜ ସେହଗଲଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଶୈତାନ ସିଂ ଭୂମିକାରେ ଶେହଜାଦ ଖାନଙ୍କ ଅଭିନୀତ ଏକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିଲା । [୧୩]
ଟିପ୍ପଣୀ
ସମ୍ପାଦନା- ↑ According to the report by Indiatimes, the Indian troops suffered 114 casualties out of a 120-man force.[୯]
ଆଧାର
ସମ୍ପାଦନା- ↑ ୧.୦ ୧.୧ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ 1995, p. 73.
- ↑ "Major Shaitan Singh's widow dies". Business Standard. ପ୍ରେସ୍ ଟ୍ରଷ୍ଟ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ. 18 April 2015. Retrieved 4 December 2017.
- ↑ ୩.୦ ୩.୧ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ 1995.
- ↑ ରେଡ୍ଡୀ 2007, p. 41.
- ↑ ରେଡ୍ଡୀ 2007, p. 42.
- ↑ ୬.୦ ୬.୧ କାର୍ଡୋଜୋ 2003.
- ↑ "୧୯୫୦ ମସିହାରୁ ପରମବୀର ଚକ୍ର ବିଜେତା". ଟାଇମ୍ସ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ. ବେନେଟ୍, କୋଲମ୍ୟାନ୍ ଆଣ୍ଡ୍ କମ୍ପାନି ଲିମିଟେଡ୍. 25 ଜାନୁଆରୀ 2008. Archived from the original on 15 ନଭେମ୍ବର 2017. Retrieved 4 ଡିସେମ୍ବର 2017.
- ↑ ୮.୦ ୮.୧ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ 1995, p. 74.
- ↑ Maninder Dabas (18 November 2016). "55 Years Ago, 120 Men Saved Ladakh From China. This Is The Story Of The Greatest Last Stand Ever At Rezang La!". Indiatimes. Retrieved 4 December 2017.
- ↑ "Remembering the battle of Rezang La through the eyes of two brave soldiers". The Print. Retrieved 18 November 2018.
- ↑ "IMO: 8316613". ମେରାଇନ ଟ୍ରାଫିକ. Retrieved 4 December 2017.
- ↑ ରାଜ & ସନମୁଗମ 2009.
- ↑ "PVC Major Shaitan Singh". IMDB. Retrieved 18 July 2021.
- ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ, ବି ସି (1995), ବୀରତ୍ୱର କାହାଣୀ: ପିଭିସି ଏବଂ ଏମଭିସି ବିଜେତା (in ଇଂରାଜୀ), ନୁଆ ଦିଲ୍ଲୀ: Allied Publishers, ISBN 978-81-70235-16-3
- ରାଜ, ଆନ୍ଥୋନି ଏସ; ସନମୁଗମ, ସୁଦୁଲାଇମୁଥୁ ଏସ (2009), ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟବସାୟ ପାଇଁ ଲଜିଷ୍ଟିକ୍ସ ପରିଚାଳନା: ଟେକ୍ସଟ୍ ଏବଂ କେସ୍ (in ଇଂରାଜୀ), ପେଏଚଆଇ ଲର୍ଣି, ISBN 978-81-20337-92-3
- ରେଡ୍ଡୀ, କିଟ୍ଟୁ (2007), Bravest of the Brave: Heroes of the Indian Army (in ଇଂରାଜୀ), New Delhi: ପ୍ରଭାତ ପ୍ରକାଶନ, ISBN 978-81-87100-00-3
- କାର୍ଡୋଜୋ, ମେଜର ଜେନେରାଲ ଇଆନ୍ (ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ) (2003), ପରମବୀର: ଯୁଦ୍ଧରେ ଆମର ନାୟକ (in ଇଂରାଜୀ), ନୁଆ ଦଲ୍ଲୀ: ରୋଲି ବୁକ୍ସ, ISBN 978-81-74362-62-9
- ରାୱତ, ରଚନା ବିଷ୍ଟ (2014), ବୀର: ପରମବୀର ଚକ୍ର କାହାଣୀ, ପେଙ୍ଗୁଇନ୍ ବୁକ୍ସ ଇଣ୍ଡିଆ ପ୍ରାଇଭେଟ୍ ଲିମିଟେଡ୍, ISBN 978-01-4342-235-8