ମାୟା ରାଓ
ମାୟା ରାଓ (୨ ମଇ ୧୯୨୮ - ୧ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୧୪) ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ, କୋରିଓଗ୍ରାଫର ଏବଂ କଥକ ନୃତ୍ୟରେ ଶିକ୍ଷକ ଥିଲେ । ସେ କଥକ କୋରିଓଗ୍ରାଫିରେ ବିଶେଷ ଭାବରେ ନୃତ୍ୟନାଟିକାରେ ତାଙ୍କର ଅଗ୍ରଗାମୀ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା ଏବଂ ଉତ୍ତର ଭାରତୀୟ ଶୈଳୀରେ କଥକ ନୃତ୍ୟକୁ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତକୁ ଆଣିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା ଯେତେବେଳେ ସେ ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ବାଙ୍ଗାଲୋରର ମାଲେଶ୍ୱରମରେ "ନାଟ୍ୟ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଅଫ୍ କଥକ ଆଣ୍ଡ କୋରିଓଗ୍ରାଫି" (NIKC) ଡ୍ୟାନ୍ସ ସ୍କୁଲ ଖୋଲିଥିଲେ ।[୧][୨] ସେ ବାଙ୍ଗାଲୋରରେ ଅବସ୍ଥିତ ନିଜ ନୃତ୍ୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ "ନାଟ୍ୟ ଆଜ୍ଞଡ ଷ୍ଟିମ ଡ୍ୟାନ୍ସ କମ୍ପାନୀ"ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ, ଯାହା NIKC ଏବଂ STEM ଡ୍ୟାନ୍ସ କମ୍ପାନୀର ମିଶ୍ରଣ ଅଟେ (ତାଙ୍କ ଝିଅ ମଧୁ ନଟରାଜଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ) ।[୩][୪] ତାଙ୍କର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ତାଲିମ ପରେ ସେ ଦିଲ୍ଲୀର "ନ୍ୟାସନାଲ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଅଫ୍ କଥକ ଡ୍ୟାନ୍ସ"ରେ ଜୟପୁର ଘାରାର ଗୁରୁ ସୋହାନଲାଲ, ଜୟପୁର ଘରାନାର ଗୁରୁ ସୁନ୍ଦର ପ୍ରସାଦ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ନୌ ଘରାନାର ଗୁରୁ ଶମ୍ଭୁ ମହାରାଜଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ନେଇଥିଲେ ।
ମାୟା ରାଓ | |
|---|---|
 | |
| ଜନ୍ମ | ୨ ମଇ ୧୯୨୮ ମାଲଲେଶ୍ୱରମ, ବାଙ୍ଗାଲୋର |
| ମୃତ୍ୟୁ | ୧ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୧୪ (ବୟସ ୮୬) ବାଙ୍ଗାଲୋର |
| ବୃତ୍ତି(ସମୂହ) | କଥକ ଗୁରୁ, ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ, କୋରିଓଗ୍ରାଫର୍ |
| ସକ୍ରିୟ ବର୍ଷ | ୧୯୪୫-୨୦୧୪ |
| Current group | ନାଟ୍ୟ ଏବଂ ଷ୍ଟିମ୍ ଡ୍ୟାନ୍ସ କାମ୍ପାନି |
| Dances | କଥକ ନୃତ୍ୟ |
୧୯୮୯ରେ ସଂଗୀତ, ନୃତ୍ୟ ଏବଂ ଡ୍ରାମା ପାଇଁ ଜାତୀୟ ଏକାଡେମୀଦ୍ୱାରା ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା । ୨୦୧୧ ମସିହାରେ, ଏକାଡେମୀ ତାଙ୍କୁ ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ଟାଗୋର ରତ୍ନ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ, ଯାହାକି ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋରଙ୍କ ୧୫୦ ତମ ଜନ୍ମ ବାର୍ଷିକୀ ପାଳନରେ କଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେମାନଙ୍କର ଅବଦାନ ପାଇଁ ଭାରତର ୧୦୦ କଳାକାରଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ।
ପ୍ରାରମ୍ଭ ଜୀବନ
ସମ୍ପାଦନାସେ ବାଙ୍ଗାଲୋରର ମାଲେଶ୍ୱରମ ସହରର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଓଡ଼ିଆ କୋଙ୍କଣୀ ସାରସ୍ୱତ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ତିନି ଭାଇ ଏବଂ ତିନି ଭଉଣୀ ଥିଲେ । ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ସେ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ଶିଖିଲେ । ତାଙ୍କର ଗୁରୁ ପଣ୍ଡିତ ରାମରାଓ ନାୟକ, ଉସ୍ତାଦ୍ ଫାୟାଜ ଖାନଙ୍କ ଶିଷ୍ୟ ଥିଲେ ଏବଂ ଆଗ୍ରା ଘରାନାର କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀ ଥିଲେ ।[୫] ସେ ବାଙ୍ଗାଲୋରର ବେନସନ ଟାଉନଠାରେ ସଙ୍ଗୀତ ଏବଂ ନୃତ୍ୟ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପରିଚାଳନା କରୁଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ନୃତ୍ୟ ଏବଂ ସଙ୍ଗୀତ ଶୈଳୀ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଏଠାରେ ଜୟପୁର ଘରାନାର ସୋହାନ ଲାଲ କଥକ ବିଭାଗର ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥିଲେ । ଯଥା ଶୀଘ୍ର, ତାଙ୍କ ସାନ ଭଉଣୀ ଉମା ଏବଂ ଚିତ୍ରା ଯଥାକ୍ରମେ ଛ ବର୍ଷ ଏବଂ ଚାରି ବର୍ଷ ବୟସ ବ୍ୟବଧାନରେ ଗୁରୁ ସୋହନଲାଲଙ୍କ ଅଧୀନରେ କଥକ ଶିଖିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, ଯେତେବେଳେ ମାୟା ବାର ବର୍ଷ ବୟସରେ କଥକଙ୍କ ପାଇଁ ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଦ୍ଧ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲା । ଶେଷରେ, ତାଙ୍କ ପିତା ତାଙ୍କୁ ୧୯୪୨ ମସିହାରେ କଥକ ତାଲିମ ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଲେ କିନ୍ତୁ ବୃତ୍ତିଗତ କିମ୍ବା ମଞ୍ଚରେ କେବେ ନାଚିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରତିଶୃତି ଦେଇଥିଲେ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ସେ ଖୁବ ଶୀଘ୍ର ଭାଙ୍ଗି ପଡିଥିଲେ । ସେ ତାଙ୍କଠାରୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦୁଇ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିଖିଲେ । ଅବଶ୍ୟ, ଯେତେବେଳେ ସେ ୧୯୪୪ ମସିହାରେ ସାରସ୍ୱତ ସମାଜ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପାଇଁ ଟାଉନ ହଲରେ ପ୍ରଥମ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ ତ' ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ପିତା ଏଥିରେ ଆପତ୍ତି କରିନଥିଲେ ।
ପାଠପଢା ସମାପ୍ତ କରିବା ପରେ ସେ ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ବାଙ୍ଗାଲୋରର ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ କଲେଜରେ ବି.ଏ ଇଂରାଜୀରେ ଏବଂ ପରେ ବାଙ୍ଗାଲୋରର ମହାରାଣୀ କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିଲେ । ଏଠାରେ ସେ ନାଚିବା ପାଇଁ ଏକ କ୍ଲବ୍ ଗଠନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ନୃତ୍ୟ-ନାଟକ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ।[୬] ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରଦର୍ଶନ, ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ମହାରାଣୀ କଲେଜର ଗରିବ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ନୃତ୍ୟନାଟକ "ସୀତା ହରଣ" ପାଇଁ ଏହା ଏକ ପଥ ପରିଷ୍କାର କରିଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ, ତାଙ୍କ ପିତା ୧୯୪୬ ମସିହାରେ ବ୍ୟବସାୟରେ ପ୍ରତାରଣା ହେବା ସହ ବହୁ କ୍ଷତି ସହିବା ପରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ । ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କ ପରିବାର ଘରକୁ ନିଲାମ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କ ପରିବାର ଗୋଟିଏ କୋଠରୀ ଘରକୁ ଚାଲିଗଲେ ଏବଂ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ସେ ତାଙ୍କ ଭାଇ ମନୋହରଙ୍କ ସହିତ ଘରର ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କଲେ ଏବଂ ସେ ୧୭ ବର୍ଷ ବୟସରେ ନିଜ ପରିବାରକୁ ସମର୍ଥନ କରିବା ପାଇଁ ନୃତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ କଲେ ।[୭]
ବୃତ୍ତି
ସମ୍ପାଦନାସେ କଥକର ସନ୍ଧାନରେ ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଜୟପୁର ଯାଇଥିଲେ । ସେ ଆଗାମୀ ଦୁଇ ବର୍ଷ ପାଇଁ ମହାରାଣୀ ଗାୟତ୍ରୀ ଦେବୀ ବାଳିକା ପବ୍ଲିକ୍ ସ୍କୁଲରେ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଏହା ପରେ ସେ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଯାଇ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ ଚିତ୍ରାସେନାଙ୍କ ସହ କାଣ୍ଡିଆ ନୃତ୍ୟ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ସେ ଭାରତର ସମ୍ମାନଜନକ ସରକାର ଛାତ୍ରବୃତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ନୂଆଦିଲ୍ଲୀର ଭାରତ କଳା କେନ୍ଦ୍ରରେ ଲକ୍ଷ୍ନୌ ଘରାନାର ବିଶିଷ୍ଟ ଗୁରୁ ଶମ୍ଭୁ ମହାରାଜଙ୍କ ଅଧୀନରେ ତାଲିମ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ସେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ାର ପ୍ରଥମ ଛାତ୍ର ଏବଂ ପିଟି ଶମ୍ଭୁ ମହାରାଜ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଗୁରୁ ଥିଲେ । ସେ ଏକମାତ୍ର ଛାତ୍ର ଯିଏକି ତାଙ୍କ ଜୀବନସାରା ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରୁଥିଲେ । ୧୯୬୦ ରେ, ସେ କୋରିଓଗ୍ରାଫିରେ ୟୁଏସଆର ସାଂସ୍କୃତିକ ସ୍କଲାରସିପ୍ ପାଇଁ କୋରିଓଗ୍ରାଫିରେ ମାଷ୍ଟରରେ ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଋଷିଆରୁ ଫେରିବା ପରେ ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀର ତତ୍କାଳୀନ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ କମଳାଦେବୀ ଚଟ୍ଟୋପାଧ୍ୟାୟଙ୍କ ସହାୟତାରେ ସେ ଭାରତ ନାଟ୍ୟ ସଂଗଠନର ଅଧୀନରେ ଦିଲ୍ଲୀର ନାଟ୍ୟ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଅଫ୍ କୋରିଓଗ୍ରାଫି ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ।[୮][୯]
ଏହା ପରେ, ସେ ୧୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ୧୯୮୭ରେ ଖୋଲାଯାଇଥିବା ତତ୍କାଳୀନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରାମକୃଷ୍ଣ ହେଗଡେଙ୍କ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କ୍ରମେ NIKC ବାଙ୍ଗାଲୋରକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରିବା ପୂର୍ବରୁ ସେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲେ ।[୧୦] ସେ କର୍ଣ୍ଣାଟକର ସଙ୍ଗୀତ ଏବଂ ନୃତ୍ୟ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ଏକାଡେମୀର ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୮୭ରୁ ୧୯୯୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ସୋମାନାଥପୁରା, ପଟ୍ଟାଡାକାଲ ଏବଂ ହାଲେବିଡୁ ପରି ରାଜ୍ୟର ଐତିହ୍ୟ ସ୍ମାରକୀରେ ଜାତୀୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କଳା ମହୋତ୍ସବ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୮୯ ମସିହାରେ ଭାରତର ନ୍ୟାସନାଲ୍ ଏକାଡେମୀ ଅଫ୍ ମ୍ୟୁଜିକ୍ ଆଣ୍ଡ ଡ୍ୟାନ୍ସଦ୍ୱାରା କ୍ରିଏଟିଭ୍ ଡ୍ୟାନ୍ସ / କୋରିଓଗ୍ରାଫି ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ।[୧୧] ତାଙ୍କୁ ୧୯୮୬ରେ କର୍ଣ୍ଣାଟକ ରାଜ୍ୟର ଦ୍ୱିତୀୟ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନାଗରିକ ସମ୍ମାନ,[୧୨] ଏବଂ କର୍ଣ୍ଣାଟକ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ୧୯୯୯ ମସିହାରେ ଶାନ୍ତାଳ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ।[୧୩] ୨୦୧୩ ରେ, ସେ ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀକୁ ଦିଆଯାଇଥିବା 'ଟାଗୋର ରତ୍ନ' ପୁରସ୍କାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ସେହି ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ସେ ଏପିକ୍ ମହିଳା ସମ୍ମିଳନୀରେ ନୃତ୍ୟ ଏବଂ କୋରିଓଗ୍ରାଫିରେ ଅବଦାନ ପାଇଁ ଆଜୀବନ ସଫଳତା ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ।
ସେ ୧ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୧୪ ମସିହାରେ ମଧ୍ୟରାତ୍ରିର କିଛି ସମୟ ପରେ ବାଙ୍ଗାଲୋରର ଏମ ଏସ ରାମାୟା ମେମୋରିଆଲ୍ ହସ୍ପିଟାଲରେ ତାଙ୍କର ହୃଦଘାତରେ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ତାଙ୍କୁ ନିଶ୍ୱାସ ପ୍ରଶ୍ୱାସ ଏବଂ ଛାତି ଯନ୍ତ୍ରଣା ପାଇଁ ରାତି ପ୍ରାୟ 11.30 ସମୟରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇଥିଲା ।
ଆଧାର
ସମ୍ପାଦନା- ↑ Shoba Narayan (26 July 2014). "How Kathak breached the north-south divide". Mint. Retrieved 26 July 2014.
- ↑ Nataraj, Madhu (27 January 2012). "Taking it a step higher, again". The Hindu. Retrieved 26 July 2014.
- ↑ "About Kampni". stemdancekampni.in. Archived from the original on 1 July 2014. Retrieved 26 July 2014.
- ↑ "Where contemporary keeps step with classical". The Hindu. 28 June 2013. Retrieved 26 July 2014.
- ↑ S R Ramakrishna. "Namaskara to the Agra master". The Music Magazine. Retrieved 2 September 2014.
- ↑ "Pioneering dancer and a much-loved mentor". The Times of India. 2 September 2014. Retrieved 2 September 2014.
- ↑ "Maya Rao's Whirlwind World". The New Indian Express. 2 September 2014. Archived from the original on 5 September 2014. Retrieved 2 September 2014.
- ↑ Sunil Kothari (1989). Kathak, Indian Classical Dance Art. Abhinav Publications. p. 192. ISBN 978-81-7017-223-9.
- ↑ Caroline Bithell; Juniper Hill (24 May 2014). The Oxford Handbook of Music Revival. Oxford University Press. pp. 217–. ISBN 978-0-19-938492-1.
- ↑ Massey, Reginald (1999). India's kathak dance, past present, future. Abhinav Publications. pp. 29, 157. ISBN 81-7017-374-4.
- ↑ "SNA: List of Akademi Awardees". Sangeet Natak Akademi Official website. Archived from the original on 30 May 2015.
- ↑ "Maya Rao Brought Kathak to City". The New Indian Express. 2 September 2014. Archived from the original on 5 September 2014. Retrieved 2 September 2014.
- ↑ "State's honour of Allahrakha: Maya Rao bags Shantala Award". The Hindu. 5 January 2000. Archived from the original on 2 September 2014. Retrieved 2 September 2014.