ମାଟ୍ରିକ୍ସ

ଗଣିତରେ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ ଏକ ଅଦିଷ୍ଟ ରାଶି ମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଆୟତକାର ସାରଣୀ ଅଟେ । ଏଥିରେ ସାଧାରଣତଃ ସଂଖ୍ୟା, ପ୍ରତୀକ କିମ୍ବା ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି, ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ତଳେ ଦିଆଯାଇଥିବା ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସର ଆୟତନ 2 × 3 ଅଟେ, ଏଥିରେ ଦୁଇଟି ପଂକ୍ତି ଓ ତିନୋଟି କଲମ ରହିଛି :

ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ(ଗଣିତ)ର ସରଞ୍ଚନା

${\begin{bmatrix}1&9&-13\\20&5&-6\end{bmatrix}}.$

ପରିଭାଷା

ସର୍ବପ୍ରଥମେ ସିଲବେଷ୍ଟର (ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୧୮୫୦), ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସର ଏହି ପରିଭାଷା ଦେଇଥିଲେ : ସଂଖ୍ୟାମାନଙ୍କର କୌଣସି ଆୟତାକାର ସାରଣୀକୁ, ଯେଉଁଥିରୁ "ସାରଣୀକ" (determinants) ତିଆରି ହୋଇପାରେ, ତାହାକୁ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ କୁହାଯାଏ । ଆଧୁନିକ ସମୟରେ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସକୁ ଏକ ଅତି-ସମୀକ୍ଷ (hypercomplex) ସଂଖ୍ୟା ରୂପେ ଜଣାଯାଉଥିଲା । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ହେଉଛନ୍ତି ମିଲ୍ଟନ (1853 ବିସି) ଏବଂ କେଲୀ (1858 ବିସି)।

$\mathbf {A} ={\begin{bmatrix}-1.3&0.6\\20.4&5.5\\9.7&-6.2\end{bmatrix}}$

ଆକାର

ନାମ	ଆକାର	ଉଦାହରଣ	ବିବରଣୀ
ପଂକ୍ତି ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ	1 × n	${\begin{bmatrix}3&7&2\end{bmatrix}}$	ଏଥିରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ପଂକ୍ତି ରହିଥିବା ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ ଆସିଥାଏ ।
ସ୍ତମ୍ଭ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ	n × 1	${\begin{bmatrix}4\\1\\8\end{bmatrix}}$	ଏଥିରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ସ୍ତମ୍ଭ ରହିଥିବା ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ ଆସିଥାଏ ।
ବର୍ଗ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ	n × n	${\begin{bmatrix}9&13&5\\1&11&7\\2&6&3\end{bmatrix}}$	ଏଥିରେ ଗୋଟିଏରୁ ଅଧିକ ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ରହିଥିବା ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ ଆସିଥାଏ । ଏହାକୁ କିଛି ସ୍ଥିତିରେ ଅଦିଷ୍ଟ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ , ଶୂନ୍ୟ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ ଓ ତ୍ରିଭୂଜୀୟ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

ସଙ୍କେତ ଚିହ୍ନ

କୌଣସି ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସକୁ ଲେଖିବା ସମୟରେ ତାହାକୁ କୋଷ୍ଠକରେ ଲେଖାଯାଏ ।

$\mathbf {A} ={\begin{bmatrix}a_{11}&a_{12}&\cdots &a_{1n}\\a_{21}&a_{22}&\cdots &a_{2n}\\\vdots &\vdots &\ddots &\vdots \\a_{m1}&a_{m2}&\cdots &a_{mn}\end{bmatrix}}=\left({\begin{array}{rrrr}a_{11}&a_{12}&\cdots &a_{1n}\\a_{21}&a_{22}&\cdots &a_{2n}\\\vdots &\vdots &\ddots &\vdots \\a_{m1}&a_{m2}&\cdots &a_{mn}\end{array}}\right)\in \mathbb {R} ^{m\times n}$

ମୁଖ୍ୟତଃ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସକୁ "A"ଦ୍ୱାରା ଦର୍ଶାଯାଏ । a₁₁ କିମ୍ବା a_1,1ଦ୍ୱାରା ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭର ମାନ ଦେଖା ଯାଇଥାଏ । ଉପରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ଉଡାହାରଣରେ a₁₁ ପ୍ରଥମ ପଂକ୍ତିରେ ଓ ପ୍ରଥମ ସ୍ତମ୍ଭରେ ରହିଛି । ଏହି କାରଣରୁ ଏହାକୁ 1,1 ଲେଖି ଦର୍ଶାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ଏହିପ୍ରକାରେ a₁₂ କିମ୍ବା a_1,2 ପ୍ରଥମ ପଂକ୍ତିରେ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ତମ୍ଭରେ ରହିଛି । ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ତମ୍ଭରେ ରହିବା କାରଣରୁ ଶେଷରେ 2 ଲେଖା ଯାଇଛି । ପଂକ୍ତିର ସମସ୍ତ ମାନ m ଓ ସ୍ତମ୍ଭର ସମସ୍ତ ମାନକୁ nଦ୍ୱାରା ଦର୍ଶାଇ ଦିଆଯାଇଛି ।

ରୈଖିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ

ନିମ୍ନଲିଖିତ ତାଲିକା ବହୁ 2×2 ବାସ୍ତବିକ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ| 2-by -2 ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସକୁ R²ଦ୍ୱାରା ସମ୍ବନ୍ଧିତ ରେଖା ମାନଚିତ୍ର ସହିତ ଦେଖାଇଥାଏ । ନୀଳ ମୂଳକୁ ସବୁଜ ରଙ୍ଗର ଗ୍ରେଡ ଓ ଆକୃତିର ମାପ କରାଯାଏ । ମୂଳ (0,0) ଏକ କଳା ବିନ୍ଦୁ ସହିତ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଛି ।

Horizontal shear m =1.25.	Horizontal arrangement	Pressure mapping r=3/2	Projected 3/2	Rotation π/6R = 30°
${\begin{bmatrix}1&1.25\\0&1\end{bmatrix}}$	${\begin{bmatrix}-1&0\\0&1\end{bmatrix}}$	${\begin{bmatrix}3/2&0\\0&2/3\end{bmatrix}}$	${\begin{bmatrix}3/2&0\\0&3/2\end{bmatrix}}$	${\begin{bmatrix}\cos(\pi /6^{R})&-\sin(\pi /6^{R})\\\sin(\pi /6^{R})&\cos(\pi /6^{R})\end{bmatrix}}$

ଇତିହାସ

ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସର ବହୁ ପୁରାତନ ଇତିହାସ ରହିଛି କିନ୍ତୁ ରେଖା ଗଣନା ହେତୁ ଏହାର ବ୍ୟବହାର 1800 ବର୍ଷ ପରେ ହିଁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇପାରିଲା । ଚୀନ ପାଠ୍ୟ "ଗଣିତ କଳାର ୯ଟି ଅଧ୍ୟାୟ" ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଲେଖା ଯାଇଥିବା ଏହାର ପ୍ରଥମ ଉଦାହରଣ ଥିଲା , ଯେଉଁଥିରେ ଏହାକୁ ଏକ ପ୍ରକାର ବ୍ୟୁହ ସରଞ୍ଚନା ରୂପେ ସମାଧାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାପରେ 1545 ବର୍ଷରେ ଇଟାଲୀ ଗଣିତଜ୍ଞ "ଗେରୋଲାମୋ କାର୍ଡନୋ" ଏହି ବିଧିକୁ ଚୀନରୁ ନେଇ ୟୁରୋପରେ "ଅର୍ସ ମେଗ୍ନ" ନାମରେ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ । ଜାପାନର ଗଣିତଜ୍ଞ "ସେକୀ" ମଧ୍ୟ ଏହି ବିଧିରେ 1683 ବର୍ଷରେ ବହୁ ଗଣିତ ସମିକରଣର ସମାଧାନ କରିଥିଲେ । ଏହାପରେ ଡ଼ଚର ଗଣିତଜ୍ଞ "ଜେନ ଡେ ବିଟ୍ଟ" ଏହାର ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ରୂପ 1659 ବର୍ଷରେ ଏକ ପୁସ୍ତକରେ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ ।

ଗ୍ରାଫ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ

An undirected graph with adjacency matrix ${\begin{bmatrix}1&1&0\\1&0&1\\0&1&0\end{bmatrix}}.$

ସମୀପବର୍ତ୍ତୀ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ , ପରିମିତ ଗ୍ରାଫ ଓ ଗ୍ରାଫ ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ଏକ ମୂଳ ଧାରଣା ଅଟେ। ଏହା ରେକର୍ଡ କରିଥାଏ କି, ଗ୍ରାଫର କେଉଁ କୋଣ ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଯୋଡ଼ି ହୋଇଛି । କେବଳ ଦୁଇ ଅଲଗା ଅଲଗା ମୂଲ୍ୟ ଯୁକ୍ତ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ (ଉଦାହରଣ : କ୍ରମଶଃ "yes" ଓ "no"ର ଅର୍ଥ) ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ କୁହାଯାଏ । ଦୂରତ୍ୱ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ ପ୍ରାନ୍ତର ଦୂରତା ବିଷୟରେ ଜ୍ଞାତ ଧାରଣା ସାମିଲ ରହିଥାଏ । ଏହି ଅବଧାରଣା ୱେବସାଇଟଦ୍ୱାରା ସମ୍ବନ୍ଧିତ ହାଇପରଲିଙ୍କ କିମ୍ବା ସହରଦ୍ୱାରା ସଡ଼କରେ ଯୋଡ଼ି ହୋଇପାରେ । ଏହି ସ୍ଥିତିରେ (ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କନେକ୍ସନ ନେଟୱାର୍କ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଘନିଷ୍ଠ ନ ହୋଇଯାଏ) ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସର ପ୍ରବୃତ୍ତି "ବିରଳ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ " ହୋଇଥାଏ । ସେଥିପାଇଁ ବିଶେଷ ରୂପେ ଅନୁରୂପିତ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ ଏଲ୍ଗୋରିଦୀମର ଉପଯୋଗ ନେଟୱାର୍କ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ କରାଯାଇପାରେ ।