ମହାରାଣୀ ଖୁମାନ ଚାନୁ ମନମୋହିନୀ ଦେବୀ ମହାରାଜା ବିରଚନ୍ଦ୍ର ମାଣିକ୍ୟଙ୍କୁ ବିବାହ କରିବାପରେ ତ୍ରିପୁରାର ତୃତୀୟ ମହାରାଣୀ କନସର୍ଟ ହୋଇଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ସମସାମୟିକ ରାଜ ଫଟୋଗ୍ରାଫର ଥିଲେ, ଯିଏ ମହାରାଜାଙ୍କ ସହ ତାଙ୍କର ଆତ୍ମ-ଚିତ୍ରକୁ କୋରିଓଗ୍ରାଫ୍ କରିଥିଲେ[] ଏବଂ ଫଟୋଗ୍ରାଫି କଳାକୁ ଆୟତ୍ତ କରିଥିବା ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ମହିଳା ଭାବରେ ପରିଗଣିତ ହୋଇଥିଲେ ।[][][][]

ରାଜକୀୟ ଚିତ୍ର, c. ୧୮୮୦

ସେ ମହାରାଜାଙ୍କ ପ୍ରଥମ ପତ୍ନୀ ରାଣୀ ନିଙ୍ଗଥେମ୍ ଚାନୁ ଭାନୁମତିଙ୍କ ଭାଣେଜୀ ଥିଲେ । ସେ ମାତ୍ର ୧୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ମହାରାଜାଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । [] ସେ ତ୍ରିପୁରାର ISKCON ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ଏକ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଏକ 'ମଣ୍ଡପ' ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ।[]

ସେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଜଣେ ରାଜ ଫଟୋଗ୍ରାଫର ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ସେ ପ୍ରାସାଦରେ ଫଟୋଗ୍ରାଫି ପ୍ରଦର୍ଶନୀ ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ ଯେଉଁଠାରେ ସେମାନଙ୍କର ଫଟୋଗ୍ରାଫି ହୋଇଥିଲା । ଜର୍ଣ୍ଣାଲ ଅଫ ଫଟୋଗ୍ରାଫିକ ସୋସାଇଟି ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ - ମେ ୧୮୯୦ ମସିହାରେ ସେମାନଙ୍କର ଫଟୋଗ୍ରାଫ "ଅଗରତାଲାର ପ୍ୟାଲେସ ଅଫ କ୍ୟାମେରା କ୍ଲବ" ଟାଇଟଲ ସହିତ ଜାରି କରିଛି । ତାଙ୍କୁ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ଫଟୋଗ୍ରାଫର ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଇଛି ।[][]

  1. Sinha, Gayatri (7 September 2019). "Maharaja Ram Singh II of Jaipur was a radical pioneer of photography". The Hindu (in Indian English).
  2. Bureau (12 April 2018). "DID YOU KNOW India's 1st female photographer was probably from Northeast India!". The Northeast Today (in ଇଂରାଜୀ).[permanent dead link]
  3. "A Woman In 19th Century Bengal Paved The Way For The First Female Photographers In India". homegrown.co.in (in ଇଂରାଜୀ). 11 December 2019.
  4. "Did you know Kolkata produced the first professional female photographer of India?". Get Bengal. 8 December 2019.
  5. Kumar, K. G. Pramod; G, Pramod Kumar K. Posing for Posterity: Royal Indian Portraits (in ଇଂରାଜୀ). Lustre Press. ISBN 978-81-7436-878-2.
  6. Bureau (2 October 2018). "History of Manipuri Queens in Tripura & their contribution towards development of state". The Northeast Today (in ଇଂରାଜୀ).[permanent dead link]
  7. Singha, Memchaton (31 August 2014). "Matrimonial Alliances between the Royal Houses of Tripura and Manipur in the Days of Monarchy" (in ଇଂରାଜୀ). Social Science Research Network. SSRN 2489572. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  8. Deb Barma, Aloy; Debroy, Prajapita (2022). Cinema as art and popular culture in Tripura: An introduction (in ଇଂରାଜୀ). Tribal Research and Cultural Institute. p. 15. ISBN 978-81-958995-0-0. OL 44969662M.
  9. Sengupta, Debjani (1988). "Zenana Studio: Early Women Photographers of Bengal, from Taking Pictures: The Practice of Photography by Bengalis, by Siddhartha Ghosh". The Trans-Asia Photography Review. 4 (2). ISSN 2158-2025.