ପୁଷ୍ଟିସାର

ଏହି ବିଷୟଟି ପୁଷ୍ଟିସାର (ପୋଷକ) ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଲେଖା ହୋଇଛି । ମଲିକ୍ୟୁଲ ସମ୍ପର୍କରେ ଦେଖିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କଲେ en: Proteins ଦେଖନ୍ତୁ ।

Amino acids are the building blocks of protein.

ପୁଷ୍ଟିସାର (ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର) ମାନବ ନିମନ୍ତେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ପୋଷକ ରୁପେ ପରିଚିତ । ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଶରୀର ଗଠନ କରାଯାଇଛି । ଶ୍ୱେତସାର ଭଳି ଏହା ୪ କି.କ୍ୟାଲ/ଗ୍ରାମ ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରେ, କିନ୍ତୁ ସ୍ନେହସାର ୯ କି.କ୍ୟାଲ/ଗ୍ରାମ ଶକ୍ତି ଦିଏ ।
ପୁଷ୍ଟିସାର ବା ପ୍ରୋଟିନ ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ ପଲିମର ଚେନ‌ଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ଯାହା ପେପ୍ଟାଇଡ ବଣ୍ଡଦ୍ୱାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ମାନବ ହଜମ କ୍ରିୟା ସମୟରେ ଏହି ପୁଷ୍ଟିସାର, ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ ଏସିଡ ଓ ପ୍ରୋଟିଏଜ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ଦ୍ୱାରା ବିଭାଜିତ ହୋଇ ଛୋଟ ଛୋଟ ପଲିପେପ୍ଟାଇଡ ଚେନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହା ଶରୀରରେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଆମିନୋଏସିଡରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଯାହା ଶରୀର ତିଆରି କରି ପାରେ ନାହିଁ ^[୧] ।
ଆମିନୋଏସିଡ ଗୁଡ଼ିକ ୩ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ: ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଆମିନୋଏସିଡ, ଅଣଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଆମିନୋଏସିଡ ଓ କଣ୍ଡିସନାଲ ଆମିନୋଏସିଡ । ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଆମିନୋଏସିଡ ଖାଦ୍ୟରେ ବାହାରୁ ନ ଆସିଲେ ଶରୀର ତିଆରି କରି ପାରେ ନାହିଁ । ଅଣଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଆମିନୋଏସିଡ ଶରୀରରେ ଆମିନୋଏସିଡରୁ ତିଆରି ହୁଏ ବା ପ୍ରୋଟିନ ବିଭାଜନରୁ ତିଆରି ହୁଏ । ରୋଗ ବା ଚାପ ସମୟ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମୟରେ କଣ୍ଡିସନାଲ ଅମିନୋଏସିଡ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ ନାହିଁ ।
ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଆମିନୋଏସିଡ ‌- ଲିଉସିନ, ଆଇସୋଲିଉସିନ, ଭାଲିନ, ଲାଇସିନ, ଥ୍ରିଓନିନ (Threonine),ଟ୍ରିପ୍ଟୋଫେନ୍, ମେଥିଓନିନ୍, ଫିନାଇଲଆଲାନିନ୍ ଓ ହିସ୍ଟିଡିନ୍ । ଅଣଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଆମିନୋଏସିଡ - ଆଲାନିନ୍, ଆସ୍ପାରାଜିନ୍, ଆସ୍ପାର୍ଟିକ୍ ଏସିଡ୍ ଓ ଗ୍ଲୁଟାମିକ୍ ଏସିଡ୍ । କଣ୍ଡିସନାଲ ଅମିନୋଏସିଡ - ଆର୍ଜିନିନ୍, ସିସ୍ଟିନ୍, ଗ୍ଲୁଟାମିନ୍, ଗ୍ଲାଇସିନ୍, ପ୍ରୋଲିନ୍, ସେରିନ୍ ଓ ଟାଇରୋସିନ୍^[୨] ।
ଆମିନୋଏସିଡ୍ ପ୍ରଣୀଜ ଖାଦ୍ୟ ଯଥା ମାଂସ, ଦୁଧ, ମାଛ ଓ ଅଣ୍ଡାରୁ ମିଳେ । ଉଦ୍ଭିଦରୁ ଯଥା ଶସ୍ୟ, ଡାଲି ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ, ସୋୟା, ଛୁଇଁ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ, ଫଳ, ମଞ୍ଜି ଓ ନଟ୍‌ରୁ ମିଳେ। ନିରାମିଷାଶୀ ଲୋକ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଉଦ୍ଭିଦଜ ଖାଦ୍ୟରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଆମିନୋଏସିଡ ପାଇ ପାରିବେ^[୨] ।

ଶରୀରରେ ପୁଷ୍ଟିସାରର କାର୍ଯ୍ୟ

ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଓ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ପୁଷ୍ଟିସାର ଏକ ପୋଷକ ରୁପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ^[୩] । ଜଳ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ଶରୀରର ଗଠନରେ ସର୍ବାଧିକ ମଲିକ୍ୟୁଲ ଅଂଶ (Molecule) ପୁଷ୍ଟିସାରର ଥାଏ । ଏହା ମାଂସପେଶୀରେ ବହୁଳ ପରିମାଣରେ ଥାଏ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବକୋଷରେ ଥାଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷର ଏହା ପ୍ରମୂଖ ଅଂଶ ଭାବେ ଭାଗ ନିଏ^[୩]। ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଂଶ ସହ ବାଳ ଓ ଚର୍ମର ଏକ ଅଂଶ ରୁପେ ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆସ୍ତରଣରେ ଏହା ଗ୍ଲାକୋପ୍ରୋଟିନ ରୁପରେ ଥାଏ । ପ୍ରୋଟିନ ବା ପୁଷ୍ଟିସାର ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଭାଙ୍ଗିଗଲେ ଆମିନୋଏସିଡରେ ପରିଣତ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ ରୁପରେ କାମ କରେ ଯଥା: ନ୍ୟୁକ୍ଲିକଏସିଡ୍, ହରମୋନର କୋଏନ୍‌ଜାଇମ ଇତ୍ୟାଦି ଯାହା ଶରୀର ନିମନ୍ତେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଧିକନ୍ତୁ ଏହା ରକ୍ତ କୋଷ ତିଆରିରେ ଲାଗେ^[୩] ।

ବ୍ୟାୟାମ ସମୟରେ ପୁଷ୍ଟିସାରର କାର୍ଯ୍ୟ

ପୁଷ୍ଟିସାର ଖେଳାଳୀମାନଙ୍କର କ୍ରୀଡ଼ା ସାମର୍ଥ୍ୟ ବଢ଼ାଏ^[୪] । ପୁଷ୍ଟିସାର ଗଠନର ଏକକ ହେଉଛି ଆମିନୋଏସିଡ । ଏହା ମାଂସପେଶୀ ତିଆରିରେ ଲାଗେ ଓ ଏହାର କ୍ଷୟ ପୂରଣ କରେ^[୪] । ଏହା ଦାହିକା ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ ମଧ୍ୟ କରେ କିନ୍ତୁ ଶ୍ୱେତସାର ଓ ଚର୍ବି ଅଭାବ ସମୟରେ^[୪] ।

କେଉଁଠୁ ମିଳେ

ବିଭିନ୍ନ ଖାଦ୍ୟରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପ୍ରୋଟିନ ଥାଏ । ସ୍ଥାନ ବିଶେଷରେ ଏହାର ଉପଲବ୍ଧି, ମୂଲ୍ୟ, ଆମିନୋଏସିଡର ପ୍ରକାର ଓ ସ୍ୱାଦ ଅନୁସାରେ ଏହାକୁ ଲୋକ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । କେତେକ ଖାଦ୍ୟରେ ଅଧିକ ଆମିନୋଏସିଡ ଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଏହାକୁ ହଜମ କରିବା ସହଜ ନୁହେଁ ଓ କେତେକ ପୋଷକ ନିରୋଧୀ ଗୁଣ ମଧ୍ୟ ଥିବା ଯୋଗୁ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ହୁଏ ନାହିଁ । ସୁତରାଂ ପ୍ରୋଟିନ ବାଛିବା ବେଳେ ଏହାର ଦାହିକା ଶକ୍ତି, କୋଲେସ୍ଟେରଲ ତଥା ଭିଟାମିନ ପରିମାଣ, ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକିୟ ଆମୋନୋଏସିଡ ପରିମାଣ ଇତ୍ୟାଦି ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଏ^[୫] । ପୃଥିବୀରେ ଜଣପିଛା ୬୦% ପ୍ରୋଟିନ ଉଦ୍ଭିଦରୁ ମିଳେ। ଉତ୍ତର ଆମେରିକାରେ ୭୦% ପ୍ରୋଟିନ ପଶୁଜାତ ଖାଦ୍ୟରୁ ମିଳେ ।
ପଶୁଜାତ ଖାଦ୍ୟ: ମାଂସ, ଅଣ୍ଡା ଓ ମାଛକୁ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରୋଟିନ କୁହାଯାଏ । ଦୁଗ୍ଧ ଓ ଦୁଗ୍ଧଜାତ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ତମ ପ୍ରୋଟିନ ରୁପେ ଗଣାଯାଏ^[୬] ।

ଆଧାର

↑ Genton, Laurence; Melzer, Katarina; Pichard, Claude (2010). "Energy and macronutrient requirements for physical fitness in exercising subjects". Clinical Nutrition. 29 (4): 413–423. doi:10.1016/j.clnu.2010.02.002. PMID 20189694.
↑ ^୨.୦ ^୨.୧ "Protein in diet". United States National Library of Medicine, National Institutes of Health. 2009.
↑ ^୩.୦ ^୩.୧ ^୩.୨ Hermann, Janice R. "Protein and the Body" (PDF). Oklahoma Cooperative Extension Service, Division of Agricultural Sciences and Natural Resources • Oklahoma State University: T–3163–1 – T–3163–4.
↑ ^୪.୦ ^୪.୧ ^୪.୨ Nutrition Working Group of the International Olympic Committee (2003). IOC Consensus Conference on Nutrition for Sport. Lausanne. {{cite journal}}: |contribution= ignored (help); Cite journal requires |journal= (help); Missing or empty |title= (help)
↑ Vernon Young, Peter Pellett (1994). "Plant proteins in relation to human protein and amino acid nutrition" (PDF). American Journal of Clinical Nutrition. 59: 1203S-l2S.
↑ Steinke, Waggle; et al. (1992). New protein foods in human health: nutrition, prevention and therapy. CRC Press. pp. 91–100. ISBN 978-0-8493-6904-9.

[genton-1] Genton, Laurence; Melzer, Katarina; Pichard, Claude (2010). "Energy and macronutrient requirements for physical fitness in exercising subjects". Clinical Nutrition. 29 (4): 413–423. doi:10.1016/j.clnu.2010.02.002. PMID 20189694.

[nih1-2] ୨.୦ ^୨.୧ "Protein in diet". United States National Library of Medicine, National Institutes of Health. 2009.

[proteinbody-3] ୩.୦ ^୩.୧ ^୩.୨ Hermann, Janice R. "Protein and the Body" (PDF). Oklahoma Cooperative Extension Service, Division of Agricultural Sciences and Natural Resources • Oklahoma State University: T–3163–1 – T–3163–4.

[IOC-4] ୪.୦ ^୪.୧ ^୪.୨ Nutrition Working Group of the International Olympic Committee (2003). IOC Consensus Conference on Nutrition for Sport. Lausanne. {{cite journal}}: |contribution= ignored (help); Cite journal requires |journal= (help); Missing or empty |title= (help)

[vernon-5] Vernon Young, Peter Pellett (1994). "Plant proteins in relation to human protein and amino acid nutrition" (PDF). American Journal of Clinical Nutrition. 59: 1203S-l2S.

[6] Steinke, Waggle; et al. (1992). New protein foods in human health: nutrition, prevention and therapy. CRC Press. pp. 91–100. ISBN 978-0-8493-6904-9.

[୧]

[୨]

[୩]

[୪]

[୫]

[୬]