ପୃଥିବୀର ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର

ଭୁପୃଷ୍ଠ୍ଠରେ ଏକ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ଅନବରତ ପ୍ରଭାବୀ ରହିଛି । କାରଣ୍, ଆମ ପୃଥିବୀ ଏକ ବିରାଟ ଚୁମ୍ବକ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ଏକଥା ବିଶଦ୍ ଭାବେ ବୁଝିବାପାଇଁଁ କଳ୍ପନା କରାଯାଇପାରେ ଯେ, ପୃଥିବୀ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ବିରାଟ ଦଣ୍ଡ ଚୁମ୍ବକ ଉତ୍ତର-ଦକ୍ଷିଣ ଭାବରେ ପୃଥିବୀର କାଳ୍ପନିକ ମେରୁ ସହ ପ୍ରାୟ ୧୧ ଡିଗ୍ରୀ କୌଣିକ ଦୂରତ୍ୱରେ ରହିଛି । ତେବେ ଏହି କାଳ୍ପନିକ ଚୁମ୍ବକର ଉତ୍ତର ମେରୁ ପୃଥିବୀର ଭୌଗୋଳିକ ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁ ନିକଟରେ ଏବଂ ଏହି କାଳ୍ପନିକ ଚୁମ୍ବକର ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁ ପୃଥିବୀର ଭୌଗୋଳିକ ଉତ୍ତର ମେରୁ ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଫଳରେ, ଏକ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ପୃଥିବୀର ଅଭ୍ୟନ୍ତରରୁ ଭୁପୃଷ୍ଠ ଉପରିସ୍ଥ ସୌର-ପବନ ସ୍ତର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପି ଥିବାର ଜଣାଯାଏ । ଏହା ପୃଥିବୀର ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବେ ପରିଚିତ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର (Geomagnetic field) ନାମରେ ପରିଚିତ । ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ଦିଗ ଏବଂ ଅବସ୍ଥିତି କାଳାନୁପାତରେ ଅତି ମନ୍ଥର ଗତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବାର ନଜିର ରହିଛି ।

Computer simulation of the Earth's field in a period of normal polarity between reversals.

ମହତ୍ତ୍ୱ

ସମ୍ପାଦନା
  • ସୌର-ପବନ ଅନେକ ସମୟରେ ପୃଥିବୀ ଉପରିସ୍ଥ ଓଜୋନ ସ୍ତରର (Ozone-layer) କ୍ଷତି କରିଥାନ୍ତି; ଯଦ୍ୱାରା ଓଜୋନ ସ୍ତର ଦେଇ କ୍ଷତିକାରକ ଅତି ବାଇଗଣୀ ବିକୀରଣ ଭୁପୃଷ୍ଠକୁ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ । କିନ୍ତୁ, ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରଭାବରେ ଏହି ସୌର-ପବନ, ବହୁ ମାତ୍ରାରେ ବିକର୍ଷିତ ହୋଇ ଏଭଳି ବିପତ୍ତିରୁ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ ।
  • ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ମନ୍ଥର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସତ୍ତ୍ୱେ, ଦିଗବାରେଣୀ କମ୍ପାସ ସାହାଯ୍ୟରେ ଦିଗ ନିରୁପଣ ସହଜ ହୋଇଥାଏ ।
  • ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର (Geomagnetic field) ପ୍ରଭାବରେ ଚାର୍ଜିତ କଣିକା ସବୁ ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୃଷ୍ଟି ହୁଅନ୍ତି । କୌଣସି କାରଣରୁ ସୌର ପବନ ଏହି ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହଲଚଲ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ସୌର ଝଡ଼ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।[] ବେତାର ତଥା ଦୂରଦର୍ଶନରେ ଏହି ସମୟରେ ପ୍ରସାରଣରେ ବ୍ୟାଘାତ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
  • କେତେକ ପ୍ରଜାତିର ପକ୍ଷୀ ପୃଥିବୀର ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରଭାବରେ ଦିଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିପାରନ୍ତି ଯାହାକି ତାଙ୍କୁ ପ୍ରବାସ(Migration) ସମୟରେ ସହାୟତା କରିଥାଏ ।

ବିଶେଷତା

ସମ୍ପାଦନା

ଭୁପୃଷ୍ଠ୍ଠର ଯେ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଏକ ତ୍ରି-ଆୟାମୀ ସଦିଶ ରାଶି (three dimensional Vector)ଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶ କରିହେବ । ଏଥିପାଇଁଁ ପାରମ୍ପରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଏହାର ଉତ୍ତର-ଦିଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାପାଇଁଁ ଏକ ଦିଗବାରେଣୀ କମ୍ପାସ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରିବ । ପୃଥିବୀର ଭୌଗୋଳିକ ଉତ୍ତର ଦିଗ ସହ ଏହି ଚୁମ୍ବକୀୟ ଉତ୍ତର ଦିଗର କୌଣିକ ଦୂରତାକୁ (D) ବୋଲି ଧରାଯାଉ । ଉତ୍ତରମୁଖୀ ଦିଗବାରେଣୀ କମ୍ପାସର କଣ୍ଟା ଭୂସମାନ୍ତର ତଳ ସହ ଯେଉଁଁ କୋଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଏହି ବ୍ୟବଧାନକୁ (I) ଧରାଯାଉ । ଅନ୍ୟ ରାଶି ଯଥା ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ ବଳର ପରିମାପ ପାଇଁଁ ବ୍ୟବହୃତ ନିୟମ ହେଲା- "ଭୁ-ଚୁମ୍ବକୀୟ ବଳ ହେଉଛି ଏହା ଏକ ଚୁମ୍ବକ ଉପରେ ପଡୁଥିବା ବଳର ସମାନୁପାତୀ ।

ଅନ୍ୟଥା ଏକ ତ୍ରିଆୟାମୀ-ରେଖାଚିତ୍ରଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ଏହି ରାଶିକୁ ନିମ୍ନ ମତେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରିବ ।
 
Common coordinate systems used for representing the Earth's magnetic field.

ଚୁମ୍ବକୀୟ ମେରୁ

ସମ୍ପାଦନା

କୌଣସି ଚୁମ୍ବକର ଉତ୍ତର ଓ ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଭୂ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ଦୁଇ ମେରୁଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଏ । ଦଣ୍ଡ ଚୁମ୍ବକଟିଏ ମୁକ୍ତ ଭାବେ ଝୁଲାଇଦେଲେ ଏହାର ଉତ୍ତର ମେରୁ ପୃହିବୀର ଉତ୍ତର ମେରୁକୁ ସୂଚାଏ । ବାସ୍ତବରେ ପୃଥିବୀମଧ୍ୟସ୍ଥ କାଳ୍ପନିକ ଚୁମ୍ବକର ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁ ଭୁପୃଷ୍ଠସ୍ଥ ଦଣ୍ଡ ଚୁମ୍ବକ ଉତ୍ତର ମେରୁକୁ ଆକର୍ଷଣ କରେ । ଦୁଇଟି ଚ୍ଚୁମ୍ବକ ପରସ୍ପରର ବିପରୀତ ମେରୁକୁ ଆକର୍ଷଣ କରନ୍ତି । ଅତଏବ, ଭୁପୃଷ୍ଠର ଉତ୍ତର ମେରୁ ବାସ୍ତବରେ କାଳ୍ପନିକ ଚୁମ୍ବକର ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଭୁପୃଷ୍ଠସ୍ଥ ଦଣ୍ଡ ଚୁମ୍ବକର ଉତ୍ତର ମେରୁକୁ ଆକର୍ଷଣ କରେ ।[][] ଚୁମ୍ବକୀୟ ମେରୁର ଅବସ୍ଥିତିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ଉପାୟରେ ପରିଭାଷିତ କରାଯାଇପାରିବ । ପ୍ରଥମଟି ହେଲା ଭୁମଣ୍ଡଳୀୟ ମାନକରେ ଏବଂ ଦ୍ୱୀତିୟଟି ହେଲା ସ୍ଥାନୀୟ ମାନକରେ । ସ୍ଥାନୀୟ ମାନକ ହିସାବରେ ସେହି ବିନ୍ଦୁ ଯେଉଁଁଠାରେ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ଭୁପୃଷ୍ଠ ସହ ସମକୋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହି କ୍ରମରେ ପୃଥିବୀର ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ମାନକ ଉତ୍ତର ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୯୦ ଡିଗ୍ରୀ ତଳକୁ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଚୁମ୍ବକିଯ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୯୦ ଡିଗ୍ରୀ ଉପରକୁ ।[] ତେବେ, ଭୁମଣ୍ଡଳୀୟ ମାନକରେ ଚୁମ୍ବକୀୟ ମେରୁର ଅବସ୍ଥିତି ଏକ ଗାଣିତିକ ମଡେଲଦ୍ୱାରା ନିର୍ଣ୍ନୟ କରାଯାଏ ।

ବାହାର ଲିଙ୍କ

ସମ୍ପାଦନା
  1. "The Great Solar Superstorm of 1859". Archived from the original on 28 May 2018. Retrieved 20 April 2018.
  2. "Essentials of college physics". Retrieved 20 April 2018.
  3. "Planet Earth: Cosmology, Geology, and the Evolution of Life and Environment". Retrieved 20 April 2018.
  4. "The Magnetic North Pole". Archived from the original on 19 August 2013. Retrieved 20 April 2018.