ପୁଷ୍କର ହ୍ରଦ
ପୁଷ୍କର ହ୍ରଦ କିମ୍ବା ପୁଷ୍କର ସରୋବର (ସଂସ୍କୃତ: ପୁଷ୍କର-ସରୋବର) ରାଜସ୍ଥାନସ୍ଥିତ ଅଜମେର ଜିଲ୍ଲାର ପବିତ୍ର ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ହ୍ରଦ ଅଟେ । ଏହା ଏକ ତୀର୍ଥ ସ୍ଥାନ ଅଟେ । ପୌରାଣିକ ଦୃଷ୍ଟି କୋଣରୁ ଏହି ହ୍ରଦର ନିର୍ମାଣ ଭଗବାନ ବ୍ରହ୍ମା କରିଥିଲେ । ଏହି କାରଣରୁ ହ୍ରଦ ନିକଟରେ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି ।
| ପୁଷ୍କର ହ୍ରଦ Pushkar Lake | |
|---|---|
 | |
| ଅବସ୍ଥାନ | ପୁଷ୍କର, ରାଜସ୍ଥାନ |
| ଦିଗବାରେଣି | 26°29′14″N 74°33′15″E / 26.48722°N 74.55417°E |
| ହ୍ରଦର ପ୍ରକାର | କୃତ୍ରିମ ହ୍ରଦ |
| ପ୍ରାଥମିକ ଭିତରଧାରା | ଲୁଣି ନଦୀ |
| ପ୍ରାଥମିକ ବାହାରଧାରା | ଲୁଣି ନଦୀ |
| ଅବବାହିକା | 22 km2 (8.5 sq mi) |
| ନିଷ୍କାସନ କ୍ଷେତ୍ରସ୍ଥ ଦେଶ | ଭାରତ |
| Surface area | 22 km2 (8.5 sq mi) |
| ହାରାହାରି ଗଭୀରତା | 8 m (26 ft) |
| ସର୍ବାଧିକ ଗଭୀରତା | 10 m (33 ft) |
| Water volume | 790,000 cubic metres (28,000,000 cu ft) |
| ଭୂମି ଉଚ୍ଚତା | 530 m (1,740 ft) |
| ଜନବସତି | ପୁଷ୍କର |
ପୁଷ୍କର ହ୍ରଦରେ କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା (ଅକ୍ଟୋବର-ନଭେମ୍ବର) ମାସରେ ପୁଷ୍କର ମେଳା ହୋଇଥାଏ ଯେଉଁଠାକୁ ହଜାରରୁ ଅଧିକ ତୀର୍ଥ ଯାତ୍ରୀମାନେ ଆସିଥାନ୍ତି ତଥା ସ୍ନାନ କରନ୍ତି । ଏହି ହ୍ରଦରେ ସ୍ନାନ କରିବାଦ୍ୱାରା ଶରୀର ଚର୍ମର ସମସ୍ତ ରୋଗ ଦୂର ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ତ୍ୱଚା ସଫା ସୁତୁରା ହୋଇଯାଏ ।
ହ୍ରଦ ପାଖାପାଖି ୫୦୦ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିରସ୍ଥିତ ହୋହିଛି । ଏହି ହ୍ରଦ ରାଜସ୍ଥାନର ଅଜମେର ନଗରଠାରୁ ୧୧ କିମି ଉତ୍ତରରେସ୍ଥିତ ରହିଛି । ପୌରାଣିକ ମାନ୍ୟତା ଅନୁସାରେ ପୁଷ୍କର ହ୍ରଦର ନିର୍ମାଣ ଭଗବାନ ବ୍ରହ୍ମା କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ୫୨ଟି ସ୍ନାନ ଘାଟ ରହିଛି । ଏହି ଘାଟି ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବରାହ, ବ୍ରହ୍ମା ଓ ଗବ ଘାଟ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଲୋକମାନେ ସେଠାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ଭଗବାନ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଉପାସନା କରନ୍ତି । ପୁଷ୍କରକୁ ଆସୁଥିବା ଲୋକ ନିଜକୁ ପବିତ୍ର କରିବା ପାଇଁ ପୁଷ୍କର ହ୍ରଦରେ ସ୍ନାନ କରିଥାନ୍ତି ।
ଭୂଗୋଳ
ସମ୍ପାଦନାପୁଷ୍କର ହ୍ରଦ, ଯାହାର ଚାରିପଟେ ପୁଷ୍କର ସହର ବିକଶିତ ହୋଇଛି, ରାଜସ୍ଥାନର ଅରାବେଳୀ ଶ୍ରେଣୀ ପାହାଡ଼ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତର ଅଜମେର ଜିଲ୍ଲାରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହିଛି । "ନାଗ ପର୍ବତ" (ସର୍ପ ପର୍ବତ) ନାମରେ ଜଣାଯାଉଥିବା ପର୍ବତ ଶୃଙ୍ଖଳ ହ୍ରଦକୁ ଅଜମେରଠାରୁ ଅଲଗା କରିଅଛି । ଘାଟୀ ଅରାବଳୀ ପର୍ବତର ଦୁଇ ସମାନନ୍ତର ପର୍ବତମାଳା 650–856 metres (2,133–2,808 ft)ର ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ଓ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବରେ ଚାଲୁଅଛି । 14 kilometres (8.7 mi) ଅଜମେରଠାରୁ ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା କୃତିମ ପୁଷ୍କର ହ୍ରଦ ତିନି ଆଡୁ ମରୁଭୂମି ଓ ପାହାଡ଼ଦ୍ୱାରା ଘେରି ରହିଛି ।[୧][୨] ଏହି ହ୍ରଦକୁ ଭାରତରେ ହ୍ରଦର ବର୍ଗିକରଣ ସୂଚୀ ପରି "ପବିତ୍ର ହ୍ରଦ" ରୂପେ ବର୍ଗୀକୃତ କରାଯାଇଛି ।[୩]
ଇତିହାସ
ସମ୍ପାଦନାପୁଷ୍କର ହ୍ରଦର ଇତିହାସ ବିସି ଚତୁର୍ଥ ଶତାବ୍ଦୀର ଅଟେ । (Numismatics) , ଛିଦ୍ରକ ରୂପେ ଗ୍ରୀସ ଓ କୃଷଣ ପଇସା ଏହି ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହ୍ରଦରେ ମିଶି ଯାଇଥିଲା । ସାଞ୍ଚୀରେ ମିଳିଥିବା ଶିଳାଲେଖ ହ୍ରଦର ଅସ୍ତିତ୍ବରେ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ହୋଇଛି ଯାହା ବିସି ପୂର୍ବ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀର ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ପୁଷ୍କର ଏକ ତୀର୍ଥ ସ୍ଥଳ ଅଟେ । ପଞ୍ଚମ ଶତାବ୍ଦୀ ବିସିରେ ଚୀନ ଯାତ୍ରୀ "ଫା ଜିୟାନ", ପୁଷ୍କର ହ୍ରଦରେ ଆଗନ୍ତୁକ ସଂଖ୍ୟାର ସନ୍ଦର୍ଭ ଦେଇଥିଲେ ।[୪]
ସଂସ୍କୃତି
ସମ୍ପାଦନାପୁଷ୍କର ହ୍ରଦ ଓ ଏହାର ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ମହତ୍ତ୍ୱର ସ୍ମାରକ, ଯଥା: ପୁଷ୍କର ସହର, ବ୍ରହ୍ମା ମନ୍ଦିର ଏବଂ ହ୍ରଦର ପରିଧିରେ ଘାଟିର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ସହରରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ସମସ୍ତ ସ୍ମାରକ ଏବଂ ସେଠାରେ ଆୟୋଜିତ ହେଉଥିବା ମେଳାର ଲୋକପ୍ରିୟତାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଦିବ୍ୟ ବିଷୟ ଅଟେ ।
ପବିତ୍ର ହ୍ରଦ ବ୍ୟତୀତ, ପୁଷ୍କରରେ ୫୦୦ରୁ ଅଧିକ ମନ୍ଦିର (୮୦ଟି ବଡ଼ ଆଉ ବାକି ଛୋଟ ମନ୍ଦିର) ରହିଛି ; ଏହି ପ୍ରକାରରେ ପୁରୁଣା ମନ୍ଦିରକୁ ଔରଙ୍ଗଜେବଙ୍କ ଶାସନ (1658-1707) ଅନୁସାରେ ମୁସଲମାନ ବିଦ୍ରୋହୀ ମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନଷ୍ଟ କରିଦିଆ ଯାଇଥିଲା , କିନ୍ତୁ ପରେ ପୁନଶ୍ଚ ତିଆରି କରାଗଲା । ଏଥିରେ ସବୁଠାରୁ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ରହ୍ମା ମନ୍ଦିର ଅଟେ , ହୁଏତ ବର୍ତ୍ତମାନର ସରଞ୍ଚନା ୧୪ବିଂ ଶତାବ୍ଦୀର ହୋଇଥାଉ କିନ୍ତୁ ମୂଳ ମନ୍ଦିର ୨୦୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା ଅଟେ । ପୁଷ୍କରକୁ ପ୍ରାୟତଃ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଦୁନିଆର ଏକମାତ୍ର ବ୍ରହ୍ମା ମନ୍ଦିର ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣିତ କରାଯାଇଛି ଯାହା ସାବିତ୍ରୀଙ୍କ ଅଭିଶାପ କାରଣରୁ ହୋଇଛି କିନ୍ତୁ ହିନ୍ଦୁ ମାନଙ୍କ ପବିତ୍ର ସ୍ଥାନର ରାଜା ରୂପେ ମଧ୍ୟ ଏହା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।[୫]
ଆଧାର
ସମ୍ପାଦନା- ↑ "Pushkar Lake". Eco India. Retrieved 2010-01-23.
- ↑ City Development Plan for Ajmer and Pushkar p. 196
- ↑ M.S.Reddy and N.V.V.Char. "Management of Lakes in India" (pdf). Annex 2 Classification of Lakes in India. World Lakes Org. p. 20.
- ↑ Bradnock, Roma (2004). Footprint India. Footprint Travel Guides. pp. 354–355. ISBN 1904777007. Retrieved 2010-01-26.
{{cite book}}:|work=ignored (help) - ↑ "Travel and Geography:Pushkar". Encyclopædia Britannica. Retrieved 2010-01-24.