ପଞ୍ଚାୟତ ରାଜ
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଗଠିତ ସ୍ୱାୟତ ଶାସନ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଗ୍ରାମ ସ୍ତରରେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ, ବ୍ଲକ ସ୍ତରରେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଓ ଜିଲ୍ଲା ସ୍ତରରେ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ । ଆମରାଜ୍ୟରେ ଥିବା ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ସ୍ୱାୟତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ ।
ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ
ସମ୍ପାଦନାପଞ୍ଚାୟତ ରାଜର ପ୍ରଥମ ସ୍ତର ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ ଏକ ବା ଏକାଧିକ ଗ୍ରାମକୁ ନେଇ ଗଠନ କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତି ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତକୁ କେତେଗୋଟି ୱାର୍ଡ ବା ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଛାୟତରେ ୧୧ରୁ ୨୫ଜଣ ପଞ୍ଚ ରହିଥାଆନ୍ତି । ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ବର୍ଷ । ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ଆୟ-ବ୍ୟୟର ହିସାବ ରଖିବା ଓ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଟିକସ ଆଦାୟ କରିବା ପାଇଁ ଜଣେ ବେତନପ୍ରାପ୍ତ ସମ୍ପାଦକ (ସେକ୍ରେଟାରୀ ବା ପି ଓ) ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।
ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର ସଭ୍ୟ
ସମ୍ପାଦନା- ପଞ୍ଚ: ସିଧାସଳଖ ଭାବେ ଗୋଟିଏ ଭାଗ (ୱାର୍ଡ)ର ସମସ୍ତ ସାବାଳକ ଭୋଟଦାତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।
- ସରପଞ୍ଚ: ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର ମୁଖ୍ୟଙ୍କୁ ସରପଞ୍ଚ କୁହାଯାଏ । ସେ ସିଧାସଳଖ ଭାବେ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର ସମସ୍ତ ସାବାଳକ ଭୋଟଦାତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ପଞ୍ଚାୟତର ଅଧିବେଶନରେ ସଭପତିତ୍ୱ କରନ୍ତି ।
- ନାଏବ ସରପଞ୍ଚ: ସରପଞ୍ଚଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପଞ୍ଚମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପଞ୍ଚମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ସରପଞ୍ଚଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ପଞ୍ଚାୟତର ଅଧିବେଶନରେ ସଭପତିତ୍ୱ କରନ୍ତି ।
ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର କାର୍ଯ୍ୟ
ସମ୍ପାଦନା- ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ
- ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା
- ରାସ୍ତାଘାଟ ନିର୍ମାଣ ଓ ତାହାର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ
- ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିସ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନତା
- ପାନୀୟ ଜଳଯୋଗାଣ ପାଇଁ କୂପ, ନଳକୂପ ଓ ପୁଷ୍କରିଣୀ ଖନନ
- ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତି
- ମେଳା ଓ ଯାତ୍ରା ପ୍ରଭୃତିର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ
- ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ପ୍ରତିଷେଧ
- କୃଷିର ଉନ୍ନତି
- ଗୋଚର ଭୂମିର ସଂରକ୍ଷଣ
- ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟ
- ସମବାୟ ସମିତି ଗଠନ
- ପାଠାଗାର ସ୍ଥାପନ
- ଶିଶୁ ଓ ମାତୃମଙ୍ଗଳ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ
- ଦାତବ୍ୟ ଚିକିତ୍ସା ଅନୁଷ୍ଠାନ ସ୍ଥାପନ
- ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ ଓ ପରିଚାଳନା
- ରାସ୍ତା ପାର୍ଶ୍ୱରେ ବୃକ୍ଷ ରୋପଣ
- କଦଳୀ ଚାଷ
- ମାଛଚାଷ
- କୁକୁଡ଼ା ପାଳନ
ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି
ସମ୍ପାଦନାପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ତର ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଏକାଧିକ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉନ୍ନୟନ ବ୍ଲକ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ।
ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ସଭ୍ୟ
ସମ୍ପାଦନା- ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଅନ୍ତର୍ଗତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ସମସ୍ତ ସାବାଳକ ଭୋଟଦାତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ବେସରକାରୀ ସଦସ୍ୟ ।
- ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଅଧୀନରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର ସରପଞ୍ଚ ।
- ବ୍ଲକ ଅନ୍ତର୍ଗତ ସମସ୍ତ ପୌରସଂସ୍ଥାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ।
- ବ୍ଲକ ଅନ୍ତର୍ଗତ ବିଧାନ ସଭା ସଭ୍ୟ ।
- ବ୍ଲକ ଉନ୍ନୟନ ଅଧିକାରୀ (ବି.ଡି.ଓ) ।
- ବ୍ଲକ ସ୍ତରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଶିକ୍ଷା, ରାଜସ୍ୱ, କୃଷି, ସମବାୟ, ଜଙ୍ଗଲ, ପଶୁପାଳନ, ଭେଷଜ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପୂର୍ତ୍ତ ଓ ଗ୍ରାମମଙ୍ଗଳ ବିଭାଗମାନଙ୍କର ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀ ବୃନ୍ଦ ।
ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର କାର୍ଯ୍ୟ
ସମ୍ପାଦନା- ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଗୁଡ଼ିକର ବାର୍ଷିକ ଆୟ-ବ୍ୟୟ ଅଟକଳ (ବଜେଟ୍) ଅନିମୋଦନ କରିବା
- ବ୍ଲକସ୍ତରୀୟ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା
ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ
ସମ୍ପାଦନାପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ତୃତୀୟ ସ୍ତର ଜିଲ୍ଲାପରିଷଦ ଏକାଧିକ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜିଲ୍ଲା ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଜିଲ୍ଲାପରିଷଦର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ।
ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର ସଭ୍ୟ
ସମ୍ପାଦନା- ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଅନ୍ତର୍ଗତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ସମସ୍ତ ସାବାଳକ ଭୋଟଦାତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ବେସରକାରୀ ସଦସ୍ୟ ।
- ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଅଧୀନରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ।
- ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଅନ୍ତର୍ଗତ ସମସ୍ତ ପୌରସଂସ୍ଥାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ।
- ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଅନ୍ତର୍ଗତ ସମସ୍ତ ବିଧାନ ସଭା ଓ ସଂସଦ ସଭ୍ୟ ।
- ଜିଲ୍ଲାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ସମସ୍ତ ଉପମଣ୍ଡଳ ଅଧିକାରୀ ।
- ଜିଲ୍ଲାର ସମସ୍ତ ଉନ୍ନୟନ ଅଧିକାରୀ ।
- ଜିଲ୍ଲାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ସମସ୍ତ ସମନ୍ୱିତ ଉପଜାତି ଉନ୍ନୟନ ଏଜେନ୍ସିର ପ୍ରକଳ୍ପ ଅଧିକାରୀ ।
- ଜିଲ୍ଲାରେ ଥିବା ସମସ୍ତ କୃଷି, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ସମବାୟ, ଜଙ୍ଗଲ, ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ, ପୂର୍ତ୍ତ ଓ ସମାଜମଙ୍ଗଳ ବିଭାଗମାନଙ୍କର ଅଧିକରି ।
ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର କାର୍ଯ୍ୟ
ସମ୍ପାଦନା- ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଓ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଗୁଡ଼ିକୁ ବାର୍ଷିକ ଅନୁଦାନ ପ୍ରଦାନ କରିବା
- ଜିଲ୍ଲାସ୍ତରୀୟ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା
- ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା ଓ ପରିକଳ୍ପନାକୁ ସମନ୍ୱିତ କରିବା
- ଜିଲ୍ଲା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ, ସର୍ବସାଧାରଣ ପାଠାଗାର ଓ ସମାଜ ମଙ୍ଗଳ ସଂସ୍ଥାକୁ ଆର୍ଥିକ ସାହାଯ୍ୟ ମଞ୍ଜୁର କରିବା
- ପ୍ରାଥମିକ, ମାଧ୍ୟମିକ ଓ ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା ଉନ୍ନୟନ ସମ୍ପର୍କରେ ସହାୟତା
- କୃଷି, ଶିଳ୍ପ, ସାମାଜିକ ବନୀକରଣ, ପଶୁପାଳନ, ସମବାୟ, ଗ୍ରାମ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ କରଣ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳସେଚନ ଯୋଜନା ପାଇଁ ସହାୟତା କରିବା
- ଜନସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପରିଷ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନତା, ଗମନାଗମନର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ସହାୟତା କରିବା