ତାଳଧ୍ୱଜ
ଉପକ୍ରମ: ରଥଯାତ୍ରା (ଘୋଷଯାତ୍ରା ଓ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା) । ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟ ଯାତ୍ରା ରୂପେ ପୁରୀର ରଥଯାତ୍ରା ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପାଳିତ ଦ୍ୱାଦଶ ଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଧାନ । ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ଦେବତାମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଯେତେ ପ୍ରକାରର ରଥ ବ୍ୟବହାରରେ ଆସୁଛି, ତାହା ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ତିନି ରଥ ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ଅତୀବ ରହସ୍ୟମୟ ।[୧] ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରୁ ରଥତ୍ରୟର ନିର୍ମାଣ ପଦ୍ଧତି ଶିଳ୍ପଶାସ୍ତ୍ରାନୁମୋଦିତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀନଅର ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ରଥ ଖଳାରେ ନୂତନ ଭାବେ ତୋନୋଟି ରଥର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ଏ ସମ୍ପର୍କିତ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ତଥା ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରଶାସନ, ବିଧି ବିଭାଗ, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ, ପୋଲିସ ପ୍ରଶାସନ ଓ ପୌର ପ୍ରଶାସନଦ୍ୱାରା ମିଳିତ ଭାବେ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ତିନି ଠାକୁରଙ୍କ ପାଇଁ ତିନୋଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରଥର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହି ଆସିଛି ।[୨] ସାମ୍ୟ ଓ ମୈତ୍ରୀର ପ୍ରତୀକ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବଡଭାଇ ଶ୍ରୀ ବଳଭଦ୍ର ଯେଉଁ ରଥରେ ବିରାଜମାନ କରି ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ନବ ଦିନ ଯାତ୍ରା କରନ୍ତି, ସେ ରଥର ନାମ ତାଳଧ୍ୱଜ।[୩]
| ତାଳଧ୍ୱଜ | |
|---|---|
 ପ୍ରଭୁ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥ | |
| ପାଳନକାରୀ | ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାମ୍ବଲମ୍ବୀ |
| ପ୍ରକାର | ଧାର୍ମିକ |
| ଆରମ୍ଭ | ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା |
| ଶେଷ | ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦଶମୀ |
| ପୁନଃପୌନିକତା | ବାର୍ଷିକ |
ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥ-ସବିଶେଷ ବିବରଣୀ
ସମ୍ପାଦନାତାଳଧ୍ୱଜ ରଥ ଲଙ୍ଗଳ ଧ୍ୱଜ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ । ଏହି ରଥରେ ଶ୍ରୀ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ସହ ରାମ-କୃଷ୍ଣ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି ।[୪]
| ରଥର ନାମ | 'ତାଳଧ୍ୱଜ' ବା 'ଲଙ୍ଗଳ ଧ୍ୱଜ' |
| ମୋଟ ବ୍ୟବହାର କାଠ | ୭୩୧ |
| ମୋଟ ଚକ ସଂଖ୍ୟା | ୧୪ |
| ପ୍ରତି ଚକର ବ୍ୟାସ | ୬'୦୬" |
| ରଥର ଉଚ୍ଚତା | ୪୫'୦୦" |
| ରଥର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ | ୩୩' x ୩୩' |
| ରଥ ରକ୍ଷକ | ବାସୁଦେବ |
| ଦ୍ୱାରପାଳ | ନନ୍ଦ ଓ ସୁନନ୍ଦ |
| ସାରଥୀ | ମାତଳୀ |
| ଦଧିନଉତି | ଭୁବନ କୋଷ |
| ରଥର ଅସ୍ତ୍ର | ହଳ ଓ ମୁସଳ |
| ରଥର ଘୋଡ଼ା ସଂଖ୍ୟା | ୪ |
| ଘୋଡ଼ାମାନଙ୍କ ନାମ | ତୀବ୍ର, ଘୋର, ଦୀର୍ଘଶ୍ରମ, ସ୍ବର୍ଣ୍ଣନାଭ ବା ସ୍ଥିରା, ଧୃତି, ସ୍ଥିତି, ପ୍ରଜ୍ଞା ବା ଶଙ୍ଖ,ସୁଚ଼ିତ୍ର, ଅଙ୍ଗଦ, ମେଘନାଦ |
| ଘୋଡ଼ାର ରଙ୍ଗ | କଳା |
| ରଥ ଦଉଡି | ବାସୁକୀ |
| ରଥର ଶକ୍ତି | ବ୍ରହ୍ମା ଓ ଶିବ |
| ରଥ ମୁଖର ନାମ | |
| ରଥାବରଣ କପଡାର ରଙ୍ଗ | ନାଲି ଓ ସବୁଜ ରଙ୍ଗ |
| ଧ୍ୱଜପମୂର୍ତ୍ତି | ଲକ୍ଷ୍ମୀନୃସିଂହ |
| ପତାକା ନାମ | ଉନ୍ନନି |
| ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବା/ଦେବୀ | ଗଣେଶ, କାର୍ତ୍ତୀକେୟ, ସର୍ବମଙ୍ଗଳା, ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ, ପ୍ରଳମ୍ବରୀ, ହଳଯୁଦ୍ଧା, ନଟମ୍ବର, ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ଓ ଶେଷଦେବ ଇତ୍ୟାଦି |
| ୠଷି ସମୂହ | ଅଞ୍ଜିରା, ପୁଳାହ, ପୌଳସ୍ତ୍ୟ, କୃଷ୍ଣ, ମୁଦ୍ଗଳ, ଆତ୍ରେୟ, କାଶ୍ୟପ ଓ ଆସଷ୍ଠି |
ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ
ସମ୍ପାଦନାଶିଳ୍ପଶାସ୍ତ୍ରାନୁମୋଦିତ ଓ ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ ପୁରୀରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ନୂଆ କାଠରେ ରଥ ତିଆରି କରାଯାଏ । ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀନଅର ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ରଥଖଳାରେ ନୂତନ ଭାବେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚତା ଓ ମାପ ଅନୁସାରେ ଏହି ତିନୋଟି ରଥର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ରଥ ନିର୍ମାଣ ତଥା ରଥଯାତ୍ରାର ପ୍ରଥମ ଶୁଭାରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ସରସ୍ୱତୀ ପୂଜା ଶ୍ରୀପଞ୍ଚମୀ ତିଥିଠାରୁ । ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନ ତିନି ରଥ ଶୁଭାରମ୍ଭ କାର୍ଯ୍ୟର ଅନୁକୂଳ ହୋଇଥାଏ । ତଳଧ୍ୱଜ ରଥରେ ୪ଟି ଲେଖାଏଁ ଅଶ୍ୱ, ଗୋଟିଏ ସାରଥୀ, ଦୁଇଟି ଶୁଆ, ରଥବାଡ଼, ୯ଟି ଲେଖାଏଁ ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବତା ଖଞ୍ଜା ଯାଇଥାଏ । ତଳଧ୍ୱଜ ରଥର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରାୟ ୧୪ ଜଣ ଦରଜୀ ସେବକଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତିଥିରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ରଥ ମଣ୍ଡିଣି କନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇ ତିନି ରଥରେ ସୁସଜ୍ଜିତ କରାଯାଏ।
ଆଧାର
ସମ୍ପାଦନା- ↑ "ରଥଯାତ୍ରା". Ratha Yatra.net. Archived from the original on 30 July 2015. Retrieved 27 August 2015.
- ↑ "ରଥ ଶ୍ରେଣୀ ସମୂହ". Tour Bbsr. Archived from the original on 17 July 2015. Retrieved 27 August 2015.
- ↑ "ଜଗନ୍ନଥ ମନ୍ଦିର". Jagannnath Blog. Retrieved 27 August 2015.
- ↑ "ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥ". Shreekhetra.com. Retrieved 27 August 2015.