କଙ୍କାଳ
କଙ୍କାଳ ଶବ୍ଦର ଇଂରାଜୀ ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ହେଉଛି ସ୍କେଲିଟନ୍ (Skeleton) ଯାହାକି ଏକ ଗ୍ରିକ୍ ଶବ୍ଦ ଓ ତାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଶୁଷ୍କ ଦେହ ବା ମମି (skeletos = "dried-body", "mummy") । ଏହା ଶରୀରର ଏପରି ଏକ ଅଙ୍ଗ ଯିଏ ଜୀବର ସମୁଦାୟ ଶରୀରକୁ ଆଶ୍ରା (Support) ଦିଏ । ଦୁଇ ପ୍ରକାର କଙ୍କାଳ ଅଛି: ବହିଃ କଙ୍କାଳ ଓ ଅନ୍ତଃ କଙ୍କାଳ । ଯେଉଁ କଙ୍କାଳ ଜୀବ ଶରୀରର ବହିଃ ଆବରଣ ବା ଘୋଡ଼ଣୀ ଭଳି ଥାଏ ତାହାକୁ ବହିଃ କଙ୍କାଳ କହନ୍ତି । ଶରୀର ଅଭ୍ୟନ୍ତରରେ ଥିବା କଙ୍କାଳକୁ ଅନ୍ତଃ କଙ୍କାଳ କହନ୍ତି ।
କଙ୍କାଳର ପ୍ରକାର
ସମ୍ପାଦନାବହିଃ କଙ୍କାଳ
ସମ୍ପାଦନା
ବହିଃ କଙ୍କାଳ ଶରୀରର ଆବରଣ ରୂପେ ଥାଏ । ଅନେକ ଅମେରୁଦଣ୍ଡୀ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଦେହରେ ଥାଏ । ଏହା ଦେହର କୋମଳ ତନ୍ତୁ ଓ ଅଙ୍ଗମାନଙ୍କୁ ଘୋଡେଇ ରକ୍ଷା କରେ । ଏହି ବହିଃ କଙ୍କାଳକୁ ସମୟ କ୍ରମେ ଦେହ ବହିଷ୍କାର କରେ ଓ ତାହା ବଦଳରେ ନୂଆ ବହିଃ କଙ୍କାଳ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଆର୍ଥୋପୋଡ ଜାତିର ବିଭିନ୍ନ ପୋକଙ୍କ ଦେହରେ ଏହା ଥାଏ । ଚିଟିନ (chitin ), କ୍ୟାଲସିୟମ ଓ ସିଲିକେଟଦ୍ୱାରା ଏହି ଆବରଣ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ।
ବହିଃ କଙ୍କାଳ ମାଂସପେଶୀକୁ ସଂଯୋଗ କରେ, ଦେହକୁ ଶୁଖି ଯିବାରୁ ରକ୍ଷା କରେ ଓ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ କାମ କରେ । ମୋଲୁସ୍କ ଦେହରେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଅନୁଭୁତି ନ ଥାଏ ।
ବହିଃ କଙ୍କାଳ ଓଜନିଆ ହୋଇପାରେ । ଜଳ ଭିତର ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ବହିଃ କଙ୍କାଳ ଓଜନିଆ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ରହୁ ଥିବାରୁ କିଛି ଅସୁବିଧା ହୁଏ ନାହିଁ । ସଦର୍ଣ୍ଣ ଜାଏଣ୍ଟ କ୍ଲାମ, ଓ ସିରିକ୍ସ ଅରୁଆନସ ଭଳି ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ବିରାଟକାୟ ଓଜନିଆ ବହିଃ କଙ୍କାଳ ଥାଏ ।
ଅନ୍ତଃ କଙ୍କାଳ
ସମ୍ପାଦନା
ଅନ୍ତଃ କଙ୍କାଳ ଜୀବ ଶରୀରର ଭାର ବହନ କରେ । ଏହା ମେରୁଦଣ୍ଡୀ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କରେ ଦେଖାଯାଏ । ଏହାର ଗଠନ ଜଟିଳ, ଭାର ବହନ ସାଥିରେ ଏହା ମାଂସପେଶୀଙ୍କୁ ନିଜ ସଙ୍ଗେ ସଂଯୁକ୍ତ କରେ । ଏହା ମେସୋଡର୍ମରୁ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ।
ସ୍ପଞ୍ଜ
ସମ୍ପାଦନାଏହାର କଙ୍କାଳ ଚୂନ ଜାତୀୟ ଓ ସିଲିକା ଜାତୀୟ ପଦାର୍ଥରେ ଗଢ଼ା । ସ୍ପଞ୍ଜ ଜାତୀୟ ପାଣୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଡେମୋସ୍ପଞ୍ଜ ସଂଖ୍ୟା ସର୍ବାଧିକ (୯୦ %) ।ଏହା ଏପିଡର୍ମିସ ତଳେ ଓ ମେସୋଡର୍ମ ଭିତରେ ଥାଏ । କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରୋଟିନ ତନ୍ତୁ ସ୍ପଞ୍ଜିନ୍ ଓ ସିଲିକାଦ୍ୱାରା ଏହା ଗଢ଼ା । ଏଥି ନିମନ୍ତେ ଏହା ପୋଲା କିନ୍ତୁ ଶକ୍ତ ରହେ । ଏହା ପରଷ୍ପର ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଏକ ପ୍ରକାର ଅସ୍ଥି ପ୍ଲେଟ ତିଆରି କରେ । ଏହା ମଧ୍ୟରେ ଗଣ୍ଠି ମଧ୍ୟ ଥାଏ ।
ଏକିନୋଡର୍ମ
ସମ୍ପାଦନାକର୍ଡେଟ
ସମ୍ପାଦନାମାଛ
ସମ୍ପାଦନାପକ୍ଷୀ
ସମ୍ପାଦନାସାମୁଦ୍ରିକ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀ
ସମ୍ପାଦନାହାଇଡ୍ରୋସ୍ଟାଟିକ କଙ୍କାଳ
ସମ୍ପାଦନାସାଇଟୋକଙ୍କାଳ
ସମ୍ପାଦନାମନୁଷ୍ୟ କଙ୍କାଳ
ସମ୍ପାଦନା
କେତେକ ସଂଯୁକ୍ତ ଓ ଏକକ ଅସ୍ଥିମାନଙ୍କୁ ନେଇ କଙ୍କାଳ ଗଢ଼ା ହୋଇଥାଏ । ଗଣ୍ଠି ରଜ୍ଜୁ (ligaments), ପେଶୀ ରଜ୍ଜୁ (tendons), ମାଂସପେଶୀ ଓ ଉପାସ୍ଥିମାନଙ୍କ (Cartilage)ଦ୍ୱାରା ଅସ୍ଥିଗୁଡିକ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ରହନ୍ତି । କଙ୍କାଳର କାମ: ଅଙ୍ଗ ପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗମାନଙ୍କୁ ଆଧାର ଦିଏ, ମାଂସପେଶୀ ଏହା ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ଓ ମସ୍ତିଷ୍କ, ଫୁସଫୁସ, ହୃତ୍ପିଣ୍ଡମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦିଏ । ଜଙ୍ଘାସ୍ଥି (Femur) ଶରୀରର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଅସ୍ଥି ଓ ସବୁଠାରୁ ଛୋଟ ଅସ୍ଥି ମଧ୍ୟକର୍ଣ୍ଣରେ ଥାଏ ଯାହାର ନାମ ସ୍ଟେପିସ । ଶରୀର ଓଜନର ୧୪% ହେଉଛି କଙ୍କାଳର ଓଜନ[୧] ଓ ତାହାର ଅର୍ଦ୍ଧେକ ଜଳର ଓଜନ ।
କେତେକ ଅସ୍ଥିଦ୍ୱାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଖପୁରି (Cranium) ଓ ନିତମ୍ବାସ୍ଥି (Pelvis) ଗଢ଼ା ହୋଇଥାଏ । ମଧ୍ୟ କର୍ଣ୍ଣରେ ତିନୋଟି ଛୋଟ ଛୋଟ ଅସ୍ଥି ଲମ୍ବ ଭାବରେ ଥାଏ । ବେକର ସାମନା ପାଖରେ ହାଇଅଏଡ ଅସ୍ଥି ଜିଭକୁ ସଂଯୋଗ କରେ । ଏହା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଅସ୍ଥି ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ନ ହୋଇ କେବଳ ଗଣ୍ଠି ରଜ୍ଜୁ ଓ ମାଂସପେଶୀ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ୨୦୬ ଖଣ୍ଡି ହାଡ଼ ଥାଏ । ପାଞ୍ଚଟି ହାଡ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ସାକ୍ରମ ହାଡ଼ ତିଆରି ହୁଏ, ଚାରୋଟି ହାଡ଼ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ କକ୍ସିକ୍ସ ତିଆରି ହୁଏ, ଛଅଟି ହାଡ଼(ବାମ ପାଖରେ ୩ ଓ ଡାହାଣ ପାଖରେ ୩ ) ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ନିତମ୍ବାସ୍ଥି ତିଆରି ହୁଏ । ନବଜାତ ଶିଶୁ ଦେହରେ ୨୭୦ ହାଡ଼[୨][୩][୪] ଥାଏ । ଶରୀରର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଲମ୍ବ ଭାବରେ ଥିବା କଙ୍କାଳକୁ ଆକ୍ସିଆଲ୍ କଙ୍କାଳ କହନ୍ତି । ଉପର ଓ ନିମ୍ନ ଅବୟବଙ୍କୁ ଆପେଣ୍ଡିକୁଲାର କଙ୍କାଳ[୫] କୁହାଯାଏ ।
କଙ୍କାଳର ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ଗଠନ ନିମନ୍ତେ ୨୦ ବର୍ଷ ଲାଗେ । ଅସ୍ଥି ଭିତରେ ଥିବା ମଜ୍ଜାରେ ରକ୍ତ କଣିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ[୬] ।
ଅସ୍ଥି ଓ ଉପାସ୍ଥି
ସମ୍ପାଦନାଅସ୍ଥି
ସମ୍ପାଦନାମେରୁଦଣ୍ଡୀ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହାଡ଼ ଗୋତିଏ କଠିନ ଅଙ୍ଗ । ଶରୀରରେ ସ୍ଥାନ ବିଶେଷରେ ହାଡ଼ର ବିଭିନ୍ନ ଆକାର ଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ଏହାର ଗଠନ ଏକ ମହୁଫେଣା ଭଳି ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ଜୈବିକ ଓ କ୍ୟାଲସିୟମ ଭଳି ପଦାର୍ଥଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ହାଡ଼ର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଅସ୍ଥିମଜ୍ଜା ଥାଏ । ଏହି ମଜ୍ଜାରେ ରକ୍ତ କଣିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।
ଉପାସ୍ଥି
ସମ୍ପାଦନାକେବଳ ନାକ ଓ କାନ ଛଡା ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ଉପାସ୍ଥି ନ ଥିବା ଭ୍ରାନ୍ତ ଧାରଣା ଅଧିକାଂଶ ଲୋକଙ୍କର ଥାଏ । ଜରାୟୁରେ ଭୃଣ ସଞ୍ଚାର ପରେ ଅସ୍ଥି ସ୍ଥାନରେ ଉପାସ୍ଥି ହିଁ ଥାଏ । ଦ୍ୱିତୀୟ ଟ୍ରାଇମେସ୍ଟର ବେଳକୁ ଏହି ଉପାସ୍ଥି ରୁପାନ୍ତରିତ ହୋଇ ଅସ୍ଥି ହୋଇଯାଏ । କାନ, ନାକ, ଛାତି, ଗଣ୍ଠି, ଶ୍ୱାସ ନଳୀ ଓ ମେରୁଅସ୍ଥି ମଝିରେ ଉପାସ୍ଥିମାନ ଥାଆନ୍ତି ।
ଉପାସ୍ଥିରେ କଣ୍ଡ୍ରୋସାଇଟ ନାମକ ଜୀବକୋଷ ଥାଏ । ଏହା ଚାରିଆଡେ ମାଟ୍ରିକ୍ସ ନାମକ ପଦାର୍ଥ ଥାଏ ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ନମ୍ବର କୋଲାଜେନ ସୂତ୍ରତନ୍ତୁ ଓ ପ୍ରୋଟିଓଗ୍ଲାଇକାନ ଭଳି ପ୍ରୋଟିନ ପଦାର୍ଥ ଥାଏ ଯାହାକୁ ଗ୍ରାଉଣ୍ଡ ସବସ୍ଟାନ୍ସ (Ground substance) କୁହାଯାଏ । ଏହି ଗ୍ରାଉଣ୍ଡ ସବସ୍ଟାନ୍ସରେ ଇଲାସ୍ଟିନ ନାମକ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ୟ ଥାଏ । ମାତ୍ରିକ୍ସରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ରକମର ପଦାର୍ଥର ଉପସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ଉପାସ୍ଥିର ନାମ କରଣ ହୋଇଥାଏ ଯଥା: ଇଲାସ୍ଟିକ ଉପାସ୍ଥି, ହ୍ୟାଲିନ ଉପାସ୍ଥି ଓ ଫାଇବ୍ରୋ ଉପାସ୍ଥି ।
ଉପାସ୍ଥିକୁ କୌଣସି ରକ୍ତ ସରବରାହ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହା ଡିଫ୍ୟୁଜନ ପଦ୍ଧତିରେ ପୋଷକ ସଂଗ୍ରହ କରେ ।
ଆଧାର
ସମ୍ପାଦନା- ↑ William W. Reynolds and William J. Karlotski (1977). "The Allometric Relationship of Skeleton Weight to Body Weight in Teleost Fishes: A Preliminary Comparison with Birds and Mammals". Copeia: 160–163.
- ↑ Miller, Larry (2007-12-09). "We're Born With 270 Bones. As Adults We Have 206". Ground Report. Archived from the original on 2008-11-09. Retrieved 2013-02-20.
- ↑ "How many bones does the human body contain?". Ask.yahoo.com. 2001-08-08. Retrieved 2010-03-04.
- ↑ http://education.sdsc.edu/download/enrich/exploring_human.pdf
- ↑ Tözeren, Aydın (2000). Human Body Dynamics: Classical Mechanics and Human Movement. Springer. pp. 6–10. ISBN 0-387-98801-7.
- ↑ "Human bones in the body?". Archived from the original on 2013-06-03. Retrieved 2013-01-30.
ଅଧିକ ତଥ୍ୟ
ସମ୍ପାଦନା
- Skeletal, Bones and cartilage in great detail Archived 2013-06-03 at the Wayback Machine. Human Body Skeleton, Bones and cartilage.