ଯନ୍ତର ମନ୍ତର ଏକ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଘଣ୍ଟା ଯାହା ଯହିଁରେ ଏକ ବିଶାଳ ତ୍ରିକୋନୀୟ ସ୍ତମ୍ଭ ସହ ଏକ ଗୋଳାକୃତି ଚଟାଣ ସଂଯୁକ୍ତ ହେଇଥାଏ । ଏହି ସ୍ତମ୍ଭ equator ସହ ସମାନ୍ତରାଳ ଭାବେ ଥିବା ବେଳେ ଗୋଲାକାର ଚଟାଣ ପୃଥିବୀ ସହ ସମାନ୍ତରାଳ ଥାଏ । ଏହା ସାହାଜ୍ଯରେ ଦିନ ବେଳା ସୂର୍ଯ୍ୟର ସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ସମୟ ଜଣାପଡେ । ଏହା ଏପରି ଗଣନା ସହ ନିର୍ମିତ ହେଇଥାଏ ଯେ ଏଥିରେ ଅଧ ସେକେଣ୍ଡ ଯାଏ ସଠିକତାର ସହ ସମୟ ଜଣାପଡେ । 

ଜୟପୁରରେ ଥିବା ଯନ୍ତର ମନ୍ତର 
ନୂଆ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଥିବା ଯନ୍ତର ମନ୍ତର 

ଭାରତରେ ଏହିପାରେ ପାଞ୍ଚଟି ଯନ୍ତର ମନ୍ତର ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ଜୟପୁରସ୍ଥିତ ଯନ୍ତର ମନ୍ତର ସେସବୁ ମଧ୍ୟରୁ ସର୍ବ ବୃହତ ଓ  ଏହା ପୃଥିବୀର ବୃହତ୍ତମ ପ୍ରସ୍ତର ନିର୍ମିତ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଘଣ୍ଟା । .[୧] ବୃହତ ସମ୍ରାଟ ଜନ୍ତ୍ର ଏକ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଘଣ୍ଟା ଯିଏ 2 ସେକେଣ୍ଡର ସଠିକତା ସହ ସମୟ ଦେଖାଇ ପାରେ । .[୨]

ଇତିହାସ  ସମ୍ପାଦନା

18 ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଜୟପୁରର  ମହାରାଜା ଜୟ ସିଂହ II ସମୁଦାୟ 5ଟି ଯନ୍ତର ମନ୍ତର ନିର୍ମାଣ କରେଇଥିଲେ । ସେ ସବୁ ଜୟପୁର , ନୂଆ ଦିଲ୍ଲୀ , ଉଜ୍ଜୈନ , ମଥୁରା ଓ ବାରାଣାଶୀଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । 

ଜନ୍ତ୍ର ସବୁକୁ ବିବିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ଅନୁସାରେ ସମ୍ରାଟ ଜନ୍ତ୍ର , ଜଇ ପ୍ରକାଶ , ରାମ ଜନ୍ତ୍ର ଓ ନିୟତି ଚକ୍ର ନାମରେ ନାମିତ କରା ଯାଇଥାଏ । ଏହା ସାହାଜ୍ଯରେ ପୁରାତନ କାଳରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ , ଚନ୍ଦ୍ର ଓ ତାରା ମାନକ ଗତିବିଧି ନିରୀକ୍ଷୟନ କରାଯାଉଥିଲା । .[୩]

 
ଉଜ୍ଜୈନ ବେଦ ସ୍ଥଳ  ରେ ଥିବା ସୂର୍ଯ୍ୟ ଘଣ୍ଟା 
 
ଯନ୍ତର ମନ୍ତର 

Name ସମ୍ପାଦନା

"ଯନ୍ତର ମନ୍ତର "ନାମଟି ଅନ୍ତତଃ 200 ବର୍ଷ ପୁରାତନ ବୋଲି ଏକ 1803 ମସିହାର ତଥ୍ୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । [୪]  ଟେବୁ ଜୟପୁର ରାଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ଉପଲଭ୍ଧ ଥିବା1735 ଓ 1737-38ର ଦଲିଲରେ ଏହା କେବଳ " ଜନ୍ତ୍ର " ନାମରେ ଲିଖିତ ରହିଛି ଯାହା ପରେ ଭାଷାଗତ ଅପବ୍ରଂଶ ହେଇ ଯନ୍ତର ହେଇଯାଇଛି । [୪] 'ଜନ୍ତ୍ର "ଶବ୍ଦଟି ଜନ୍ତ୍ର ବସ୍ତୁକୁ ବୁଝାଉଥିବା ବେଳେ " ମନ୍ତ୍ର " ଉପଦେଶ ଦେବା ବ ହିସାବକାରିବା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । .[୪] ତେଣୁ ' ଯନ୍ତର ମନ୍ତର " ଶବ୍ଦ ଯୁଗଳ ହିସାବ କରିବାର ବସ୍ତୁ ଜନ୍ତ୍ରକୁ ବୁଝାଇ ଥାଏ । (calculation instrument.)

ଆଧାର  ସମ୍ପାଦନା

  1. Smithsonian.
  2. pareek, Amit kumar pareek and Agam kumar.
  3. Sankalp India Foundation.
  4. ୪.୦ ୪.୧ ୪.୨ Sharma, V‌irendra Nath (1995), Sawai Jai Singh and His Astronomy, Motilal Banarsidass Publishers Pvt.

ବାହାର ଲିଙ୍କ  ସମ୍ପାଦନା