ଋଷଭଦେବ
ଋଷଭଦେବ ଜୈନ ଧର୍ମର ପ୍ରଥମ ତୀର୍ଥକର ଅଟନ୍ତି । ତୀର୍ଥକର ଅର୍ଥ ହେଲା ଯିଏ ତୀର୍ଥର ରଚନା କରନ୍ତି । ଯିଏ ସଂସାର ସାଗର (ଜନ୍ମ - ମୃତ୍ୟୁର ଚକ୍ର)ରୁ ମୋକ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୀର୍ଥର ରଚନା କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ତୀର୍ଥକର କୁହାଯାଏ । ଋଷଭଦେବଙ୍କୁ ଆଦିନାଥ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଭଗବାନ ଋଷଭଦେବ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅବସର୍ପିଣୀ କାଳର ପ୍ରଥମ ଦିଗମ୍ବର ଜୈନ ମୁନୀ ଥିଲେ ।[୨]
| ଋଷଭଦେବ | |
|---|---|
 ଋଷଭଦେବଙ୍କ ପ୍ରତିମା, କୁଣ୍ଡଳପୁର, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ | |
| First Tirthankara | |
| ଅନ୍ଯ ନାମ | Adinatha, Adish Jina (first conqueror), Adi Purush (first Perfect Man), Ikshvaku |
| Symbol | Bull |
| Color | Golden |
| ସନ୍ତାନଗଣ | 100 sons including Bharata and Bahubali, and 2 daughters: Sundari, Brahmi[୧] |
ଜୀବନ ଚରିତ୍ର ସମ୍ପାଦନା
ଜୈନ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ଅନ୍ତିମ କୂଳର ରାଜା ନାଭିରାଜଙ୍କ ପୁତ୍ର ଋଷଭଦେବ ଥିଲେ । ଋଷଭଦେବଙ୍କ ବିବାହ ୟଶାବତୀ ଦେବୀ ଏବଂ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ସହ ହୋଇଥିଲା । ଋଷଭଦେବଙ୍କ ୧୦୦ ପୁତ୍ର ଏବଂ ଦୁଇ ପୁତ୍ର ଥିଲେ ।[୩] ସେଥିରୁ ଭରତ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼଼ଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରଥମ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ସମ୍ରାଟ ହେଲେ , ଯାହାର ନାମରେ ଏହି ଦେଶର ନାମ ଭାରତ ହେଲା । ଦ୍ୱିତୀୟ ପୁତ୍ର ବାହୁବଳୀ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ମହାନ ରାଜା ଏବଂ କାମଦେବ ପଦରେ ବିଭୂଷିତ ଥିଲେ । ଏହାଛଡା ଋଷଭଦେବଙ୍କ ବୃଷଭସେନ, ଅନନ୍ତବିଜୟ, ଅନନ୍ତବିଜୟ, ଅନନ୍ତବିର୍ଯ୍ୟ, ଅଚ୍ୟୁତ, ବୀର, ବରବୀର ଆଦି ୯୯ ପୁତ୍ର ତଥା ବ୍ରାହ୍ମୀ ଓ ସୁନ୍ଦରୀ ନାମକ ଦୁଇ ପୁତ୍ରୀ ହେଲେ । ଯାହାଙ୍କୁ ଋଷଭଦେବ ସର୍ବପ୍ରଥମ ଯୁଗର ଆରମ୍ଭରେ କ୍ରମଶଃ ଲିପିବଦ୍ଧା (ଅକ୍ଷର ବିଦ୍ୟା) ଏବଂ ଅଙ୍କ ବିଦ୍ୟାର ଜ୍ଞାନ ଦେଲେ ।[୪][୫] ବାହୁବଳୀ ଏବଂ ସୁନ୍ଦରୀଙ୍କ ମାତାଙ୍କ ନାମ ସୁନନ୍ଦା ଥିଲା । ଭରତ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ, ବ୍ରାହ୍ମୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ୯୮ ପୁତ୍ରଙ୍କ ମାତାଙ୍କ ନାମ ସୁମଙ୍ଗଳା ଥିଲା । ଋଷଭଦେବଙ୍କ ଆୟୁ ୮୪ ଲକ୍ଷ ପୂର୍ବର ଥିଲା ଯେଉଁଥିରୁ ୨୦ ଲକ୍ଷ ପୂର୍ବ କୁମାର ଅବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟତୀତ ହେଲା ଏବଂ ୬୩ ଲକ୍ଷ ପୂର୍ବ ରାଜାଙ୍କ ପରି ।[୬]
-
ଋଷଭଦେବଙ୍କ ଜନ୍ମ ଦର୍ଶତି ପ୍ରଦର୍ଶନୀ -
ଐରାବତ ହାଥୀ ଉପରେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୁମେରୁ ପର୍ବତରେ ଅଭିଷେକ କରିବା ପାଇଁ ଶିଶୁ ଋଷଭଦେବଙ୍କୁ ନିଆଯାଉଛି -
ନିଳାଞ୍ଜନାଙ୍କ ନୃତ୍ୟ ଦେଖାଉଥିବାର ପ୍ରଦର୍ଶନୀ -
ଭଗବାନ ଋଷଭଦେବଙ୍କ ସମବଶରଣ
କେବଳ ଜ୍ଞାନ ସମ୍ପାଦନା
ଜୈନ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନୁସାରେ ପାଖାପାଖି ୧୦୦୦ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତପସ୍ୟା କରିବା ପରେ ଋଷଭଦେବଙ୍କୁ କେବଳ ଜ୍ଞାନର ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇଥିଲା । ଋଷଭଦେବଙ୍କୁ ସମବଶରଣରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ବ୍ରତୀ ଥିଲା :[୭]
ହିନ୍ଦୁ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ସମ୍ପାଦନା
ବୈଦିକ ଧର୍ମରେ ଋଷଭଦେବଙ୍କ ସଂସ୍ଥାପନା କରାଯାଇଛି । ଭଗବତରେ ଅହର୍ନ ରାଜାଙ୍କ ରୂପରେ ତାଙ୍କର ବିସ୍ତୃତ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ଏଥିରେ ଭରତ ଆଦି ୧୦୦ ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ କଥନ ଜୈନ ଧର୍ମ ପରି କରାଯାଇଛି ।
ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣ ଶ୍ରୀମଦ ଭଗବତ ଗୀତାର ପଞ୍ଚମ ସ୍କନ୍ଧ ଅନୁସାରେ ମନୁଙ୍କ ପୁତ୍ର ପ୍ରିୟବ୍ରତଙ୍କ ପୁତ୍ର ଅଗ୍ନୀଧ୍ର ଥିଲେ , ଯାହାଙ୍କ ପୁତ୍ର ରାଜା ନାଭି (ଜୈନ ଧର୍ମରେ ନାଭିରାୟ ନାମରେ ଉଲ୍ଲିଖିତ) ଥିଲା । ରାଜା ନାଭିଙ୍କ ପୁତ୍ର ଋଷଭଦେବ ଥିଲେ ଯିଏ ମହାନ ପ୍ରତାପୀ ସମ୍ରାଟ ଥିଲେ । ଭାଗବତ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ଭଗବାନ ଋଷଭଦେବଙ୍କ ବିବାହ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପୁତ୍ରୀ ଜୟନ୍ତୀଙ୍କ ସହ ହୋଇଥିଲା । ତାଙ୍କର ୧୦୦ ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଭରତ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଏବଂ ଗୁଣବାନ ପୁତ୍ର ଥିଲେ ।[୧୦] ତାଙ୍କଠାରୁ ଛୋଟ କୁଶାବର୍ତ , ଇଲାବର୍ତ, ବ୍ରହ୍ମାବର୍ତ, ମଳୟ, କେତୁ, ଭଦ୍ରାସେନ, ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ପୃକ, ବିଦର୍ଭ ଏବଂ କିକଟ , ଏହି ୯ ରାଜକୁମାର ଶେଷ ୯୦ ଜଣ ଭାଈ ମାନଙ୍କଠାରୁ ବଡ଼ ଏବଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଥିଲେ । ତାଙ୍କଠାରୁ ଛୋଟ କବି, ହରି, ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ, ପ୍ରବୁଦ୍ଧ, ପିପ୍ପଳୟନ, ଅବିର୍ହୋତ୍ର, ଦୃମିଳ, ଚମସ ଏବଂ କରଭାଜନ, ଏହି ୯ ପୁତ୍ର ରାଜକୁମାର ଭାଗବତ ଧର୍ମର ପ୍ରଚାର କରୁଥିବା ଭଗବତ-ଭକ୍ତ ଥିଲେ । ତାଙ୍କଠାରୁ ଛୋଟ ୮୧ ପୁତ୍ର ପିତାଙ୍କ ଆଜ୍ଞା ପାଳନ କରି ପୁଣ୍ୟ କର୍ମର ଅନୁଷ୍ଠାନ କରି ଶୁଦ୍ଧ ହୋଇ ବ୍ରାହ୍ମଣ ହୋଇଗଲେ ।[୧୧]
ପ୍ରତିମା ସମ୍ପାଦନା
ଋଷଭଦେବଙ୍କ ଏକ ବିଶାଳ ପ୍ରତିମା ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ଭାରତ ପାଖେ ବାବନଗଜାରେ ରହିଛି । ସେହି ପ୍ରତିମା ୮୪ ଫୁଟର ଅଟେ । ମାଙ୍ଗି ତୁଗ୍ନି (ମହାରାଷ୍ଟ୍ର)ରେ ଭଗବାନ ଋଷଭଦେବଙ୍କ ୧୦୮ଫୁଟର ବିଶାଳ ପ୍ରତିମା ରହିଛି ।
ଆଧାର ସମ୍ପାଦନା
- ↑ Dalal 2010, p. 311.
- ↑ ब.क. जैन २०१३, p. 31.
- ↑ Sangave 2001, p. 105.
- ↑ जैन 1998, p. 47-48.
- ↑ ଆଦିନାଥ ପୁରାଣ ଏବଂ ଚୌବିସ ତୀର୍ଥକର-ପୁରାଣ
- ↑ ଜୈନ ୨୦୧୫, p. 181.
- ↑ Champat Rai Jain 2008, p. 126-127.
- ↑ Champat Rai Jain 2008, p. 126.
- ↑ Champat Rai Jain 2008, p. 127.
- ↑ ଶ୍ରୀମଦ ଭଗବତ ପଞ୍ଚମ ସ୍କନ୍ଧ, ଚତୁର୍ଥ ଅଧ୍ୟାୟ, ଶ୍ଳୋକ ୯
- ↑ ଶ୍ରୀମଦ ଭାଗବତ, ପଞ୍ଚମ ସ୍କନ୍ଧ, ଚତୁର୍ଥ ଅଧ୍ୟାୟ, ଶ୍ଳୋକ ୧୩
ପୁରାଣରେ ଋଷଭଙ୍କ ଉପରେ ଟିପ୍ପଣୀ ସଂସ୍କୃତ
ଆଧାର ଗ୍ରନ୍ଥ ସମ୍ପାଦନା
- ଜୈନ, ବିଜୟ କୁମାର (୨୦୧୫), Acarya Samantabhadra’s Svayambhustotra: Adoration of The Twenty-four Tirthankara, Vikalp Printers, ISBN 9788190363976,
Non-Copyright
- Jain, Babu Kamtaprasad (2013), ଦିଗାମ୍ବରତ୍ୱ ଏବଂ ଦିଗମ୍ବର ମୁନୀ, ଭାରତୀୟ ଜ୍ଞାନପୀଠ, ISBN 81-263-5122-5
- ଜୈନ, ଶାନ୍ତି ଲାଲ (1998), ABC of Jainism, Bhopal (M.P.): Jnanodaya Vidyapeeth, ISBN 81-7628-0003
- Champat Rai Jain (2008), Risabha Deva (Second ed.), India: Bhagwan Rishabhdeo Granth Mala, ISBN 9788177720228