"ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର" ପୃଷ୍ଠାର ସଂସ୍କରଣ‌ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ତଫାତ

ଏକ '''ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର''' ('''ବା.ବା.କ୍ଷେ''')(ଇଂରାଜୀରେ AAM) ହେଉଛି ଅନ୍ୟ ଏକ ବିମାନକୁ ନଷ୍ଟ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏକ ବିମାନରୁ [[:en:Missile|ପ୍ରକ୍ଷେପିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର |]] '''ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡିକ''' ('''ବା.ବା.କ୍ଷେ''') ସାଧାରଣତଃ ଏକ ବା ଏକାଧିକ [[:en:Rocket_engine|ରକେଟ୍ ମୋଟର]]ଦ୍ୱାରା ଚାଳିତ, ସାଧାରଣତଃ କଠିନ ଇନ୍ଧନଯୁକ୍ତ କିନ୍ତୁ ବେଳେବେଳେ ତରଳ ଇନ୍ଧନଯୁକ୍ତ | ରାମଜେଟ୍ ଇଞ୍ଜିନ୍, ଯେପରି [[:en:Meteor_(missile)|ମିଟଅର (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର) ରେ]] ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି, ତାହା ନୂତନ ପ୍ରଣୋଦନ (ଇଂରାଜୀରେ propulsion) କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ସେମାନଙ୍କ ଶତ୍ରୁବିମାନକୁ ଗୋଡେଇଲା ବେଳେ ଅଧିକ ହାରାହାରି ଗତି ବଜାୟ ରଖିବାରେ ସକ୍ଷମ କରିବ |

ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡିକ ମୁଖ୍ୟତ ଦୁଇଟି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ରଖାଯାଇଛି | ଯେଉଁମାନେ ୩୦କି.ମି.ରୁ କମ୍ ରେଞ୍ଜରେ ବିପକ୍ଷ ବିମାନକୁ ନିୟୋଜିତ କରିବା ପାଇଁ ପରିକଳ୍ପିତ ହେଇଛନ୍ତି ସେମାନକୁ ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (ନି.ଦୂ.କ୍ଷେ)(ଇଂରାଜୀରେ SRAAM) ନାମେ ପରିଚିତ | ଏମାନଙ୍କୁ ବେଳେବେଳେ "[[:en:Dogfight|ବାୟୁଯୁଦ୍ଧ]]" କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଅଧିକାଂଶ [[:en:Infrared_homing|ଅବଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ(infrared guidance)]] ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ଏବଂ ଏହାକୁ ଉତ୍ତାପ-ଖୋଜୁଥିବା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (heat-seeking missiles) କୁହାଯାଏ | ଏହାର ବିପରୀତରେ, ମଧ୍ୟମ କିମ୍ବା ଦୂର ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (ମ.ଦୂ.କ୍ଷେ କିମ୍ବା ଦୂ.ଦୂ.କ୍ଷେ), ଯାହା ଉଭୟ ଦୃଶ୍ୟ-ସୀମା ପାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (ଦୃ .ସୀ'''.କ୍ଷେ''') ବର୍ଗରେ ଆସିଥାନ୍ତି , ରାଡାର୍ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ଅନେକ ପ୍ରକାର ଅଛି | କିଛି ଆଧୁନିକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରମାନେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ [[:en:Active_radar_homing|ସକ୍ରିୟ ଆଗମନ ସମ୍ବେଦକ (active homing sensor)]] ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ନିକଟତର କରିବା ପାଇଁ [[:en:Inertial_navigation_system|ନିଷ୍କ୍ରିୟ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ (inertial guidance)]] ଏବଂ/କିମ୍ବା “ମଧ୍ୟ-ରାସ୍ତା ଅଦ୍ୟତନ (mid-course updates)" ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି | ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଏବଂ [[:en:Surface-to-air_missile|ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର]]<nowiki/>ର ଧାରଣା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଘନିଷ୍ଠ ଅଟେ ଏବଂ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ଅସ୍ତ୍ରର ସଂସ୍କରଣ ଉଭୟ ଭୂମିକା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ, ଯେପରିକି [[:en:ASRAAM|ASRAAM]] ଏବଂ [[:en:CAMM_(missile_family)|ସି ସେପ୍ଟର]] |

[[ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ]] ସମୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅଣମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ [[:en:Air-to-air_rocket|ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ ରକେଟରୁ]] ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଇଥିଲା | [[:en:Le_Prieur_rocket|ଲେ ପ୍ରିଅର୍ ରକେଟ୍ ଗୁଡିକ]] ବେଳେବେଳେ ବିପ୍ଲେନ୍ ସହିତ ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇ ବୈଦୁତିକ ଭାବରେ [[:en:Observation_balloon|ସାଧାରଣତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବେଲୁନ୍]] ବିରୁଦ୍ଧରେ [[:en:Albert_Ball|ଆଲବର୍ଟ ବଲ୍]] ଏବଂ ଏମ୍.ୱାଲ୍ଟର୍ସ ଭଳି ବିମାନଚାଳକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରକ୍ଷେପିତ ହେଉଥିଲା | ମିତ୍ରସେନାର ବାୟୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠତାକୁ ସାମ୍ନା କରି [[:en:Nazi_Germany|ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ ଜର୍ମାନୀ]] କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ସୀମିତ ପ୍ରୟାସ କରିଥିଲା, ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଅଣମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ [[:en:21_cm_Nebelwerfer_42|୨୧ cm Nebelwerfer ୪୨]] ପଦାତିକ ରକେଟ୍-ବର୍ଷା ସିଷ୍ଟମକୁ [[:en:Werfer-Granate_21|୧୯୪୩ ମସିହାରେ ବାୟୁ-ପ୍ରକ୍ଷେପିତ ହୋଇଥିବା BR ୨୧]] ବିମାନ-ଭେଦୀ ରକେଟରେ ରୂପାନ୍ତର କରିଥିଲା; ଯାହାକି ଅଣମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ ରକେଟ୍ ନିୟୋଜନ ଏବଂ [[:en:Ruhrstahl_X-4|Ruhrstahl X-୪]] ପରି ବିଭିନ୍ନ [[:en:List_of_German_guided_weapons_of_World_War_II|ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ '''କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ମୂଳରୂପ''']]<nowiki/>ର ବିକାଶ ପାଇଁ ଆଗେଇଥିଲା |

୧୯୫୫ରେ ଯୁଦ୍ଧ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅନୁସନ୍ଧାନ [[:en:Fireflash|ଫାୟାର ଫାୟାରଫ୍ଲାଶକୁ]] ସେବାରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଇବା ପାଇଁ [[:en:Royal_Air_Force|ରୟାଲ ବାୟୁସେନାକୁ]] ଆଗେଇ ନେଇଥିଲା କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର ଫଳାଫଳ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା। [[:en:United_States_Navy|ଆମେରିକାର ନୌସେନା]] ଏବଂ [[:en:United_States_Air_Force|ଆମେରିକାର ବାୟୁସେନା]] ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର ଆରମ୍ଭ କରି ବାୟୁସେନାର [[:en:AIM-4_Falcon|AIM-୪ Falcon]] ଏବଂ ଆମେରିକୀୟ ନୌସେନାର [[:en:AIM-7_Sparrow|AIM-୭ Sparrow]] ଏବଂ [[:en:AIM-9_Sidewinder|AIM-୯ Sidewinder]] ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ| ସୋଭିଏତ ବାୟୁସେନା ଏହାର [[:en:K-5_(missile)|କେ-୫ (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର)]] ୧୯୫୭ରେ ସେବାରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଇଲା | ଯେହେତୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଣାଳୀ ଅଗ୍ରଗତି କରିଚାଲିଛି, ଆଧୁନିକ ବାୟୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରାୟତ କେବଳ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିନିମୟ ହୋଇଛି | [[:en:Beyond-visual-range_missile|ଦୃଶ୍ୟ-ସୀମା ପାର]] ଯୁଦ୍ଧର ବ୍ୟବହାର ଆମେରିକାରେ ଏତେ ବ୍ୟାପିଗଲା ଯେ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ୧୯୬୦ ଦଶକରେ F-୪ ପ୍ରକାରଗୁଡିକ କେବଳ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ସଜ୍ଜିତ ହୋଇଥିଲେ | [[:en:Vietnam_War|ଭିଏତନାମ ଯୁଦ୍ଧ]] ସମୟରେ ଅଧିକ କ୍ଷୟକ୍ଷତି ହାର ଆମେରିକାକୁ ଅଟୋକାନନ୍ ଏବଂ ପାରମ୍ପାରିକ ବାୟୁଯୁଧ୍ୟ କୌଶଳ ପୁନଃଭର୍ତ୍ତି କରିବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲା କିନ୍ତୁ ବାୟୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ଏହି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରାଥମିକ ଅସ୍ତ୍ର ହୋଇ ରହିଆସିଛି।

[[:en:Falklands_War|ଫାଲ୍କଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଯୁଦ୍ଧରେ]] ବ୍ରିଟିଶ [[:en:Harrier_Jump_Jet|ହାରିୟର୍]], AIM-୯L କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ଦ୍ରୁତ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲା | ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଭାଗରୁ [[:en:ASRAAM|ସମସ୍ତ ଦିଗରୁ]] ଉତ୍ତାପ ଖୋଜୁଥିବା ଡିଜାଇନ୍ କେବଳ ପଛରୁ ନୁହେଁ, ଯେଉଁଠାରେ ଇଞ୍ଜିନରୁ ଉତ୍ତାପ ଚିହ୍ନ ସବୁଠୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ, ବିଭିନ୍ନ ଦିଗରୁ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ [[:en:Radar_lock-on|ଲକ୍-ଅନ୍ କରିପାରେ |]] ଅନ୍ୟ ପ୍ରକାରଗୁଡିକ ରାଡାର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି (ବିମାନରେ ଥିବା କିମ୍ବା ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନଦ୍ୱାରା "ଚିତ୍ରିତ") |

ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ବିସ୍ଫୋରକ ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ, [[:en:Fragmentation_(reproduction)|ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ(fragmentation)]] ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ, କିମ୍ବା [[:en:Continuous-rod_warhead|କ୍ରମାଗତ ରଡ୍(continious rod)]] ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ (କିମ୍ବା ସେହି ତିନୋଟି ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ ପ୍ରକାରର ଯେକୌଣସି ମିଶ୍ରଣ) ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ବିମାନକୁ ଅକ୍ଷମ କିମ୍ବା ନଷ୍ଟ କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ ସାଧାରଣତ ଏକ [[:en:Proximity_fuze|ନିକଟତର ଫୁଜ୍ (proximity fuze)]] କିମ୍ବା ଏକ ଧକ୍କା ଫୁଜ୍ (impact fuze)ଦ୍ୱାରା ବିସ୍ଫୋରଣ ହୁଏ ଯଦି ଏହା ସିଧାସଳଖ ଲକ୍ଷଭେଦ କରେ | କମ୍ ସାଧାରଣତ ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ, ଅଳ୍ପ ସଂଖ୍ୟକ ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରକାର (ଯେପରିକି [[:en:AIM-26_Falcon|AIM-୨୬ ଫାଲକନ୍]] ) ଉପରେ ପରମାଣୁ ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ ଲଗାଯାଇଛି ଯଦିଓ ଏହା ଯୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିବାର ଜଣା ନାହିଁ |

ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସେମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଚିହ୍ନଟ କରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ (ସାଧାରଣତ [[:en:Radar|ରାଡାର୍]] କିମ୍ବା [[:en:Infrared|ଅଵଲୋହିତ]] ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା, ଯଦିଓ କ୍ୱଚିତ୍ ଅନ୍ୟମାନେ ଯେପରିକି [[:en:Laser_guidance|ଲେଜର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ]] କିମ୍ବା ପ୍ରକାଶୀୟ ଅଭିମାର୍ଗଣା (optical tracking), ଏବଂ ତାପରେ ଏକ ଧକ୍କା ରାସ୍ତାରେ ଲକ୍ଷ ଆଡ଼କୁ “ଆଗମନ" କରନ୍ତି |

ରାଡାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ଦ୍ରୁତ ପରିଚାଳନାଦ୍ୱାରା ମାତ ଦିଆଯାଇପାରିବ (ଯାହା ସେମାନଙ୍କ "ଲକ୍ ଭଙ୍ଗ" କରିପାରେ, କିମ୍ବା ସେମାନଙ୍କ ଲକ୍ଷର ଆଗକୁ ଯିବାର କାରଣ ହୋଇପାରେ), [[:en:Chaff_(countermeasure)|ଚାଫ]] ନିୟୋଜନ କରି କିମ୍ବା ବୈଦ୍ୟୁତିକ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟ ବ୍ୟବହାର କରି |

ଏକ ସକ୍ରିୟ ରାଡାର '''ଆଗମନ''' ସିଷ୍ଟମର ବଡ ସୁବିଧା ହେଉଛି ଏହା ଏକ “ [[:en:Fire-and-forget|ପ୍ରକ୍ଷେପଣ-ଏବଂ-ଭୁଲିଯାଅ]] ” ମୋଡକୁ ସକ୍ଷମ କରିଥାଏ, ଯେଉଁଠାରେ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନ ଅନ୍ୟ ଟାର୍ଗେଟକୁ ଅନୁସରଣ କରିବା କିମ୍ବା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଉତକ୍ଷେପଣ କରିବା ପରେ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ମୁକ୍ତ ଅଟେ |

ଏଥି ସହିତ, [[:en:Radar_lock-on|କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଲକ୍-ଅନ୍]] ଅବରୋଧ କରିବା ସହଜ ଅଟେ କାରଣ ଉତକ୍ଷେପଣକାରୀ ବିମାନଟି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଅପେକ୍ଷା ଲକ୍ଷ୍ୟଠାରୁ ଅଧିକ ଦୂରରେ, ତେଣୁ ରାଡାର ସିଗନାଲକୁ ଆହୁରି ଅଧିକ ଯାତ୍ରା କରିବାକୁ ପଡିବ ଏବଂ ଦୂରତ୍ୱରେ ଏହା ଅଧିକ [[:en:Attenuation|କ୍ଷୀଣ]] ହେବ | ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଅବରୋଧ ହୋଇପାରେ କିମ୍ବା ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟଦ୍ୱାରା "ବୋକା" ଵନିଯାଇପାରେ ଯାହାର ସିଗନାଲ ଏହାର ନିକଟତର ହେବା ସହିତ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୁଏ | ଏହାର ଗୋଟିଏ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟ ହେଉଛି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରରେ ଏକ “ଅବରୋଧ ପରେ ଆଗମନ (home on jam)” ସାମର୍ଥ୍ୟ ଯାହା ଏହାକୁ ଅବରୋଧକ ସିଗନାଲ ଦିଆଗରେ ଆଗମନ କରିବାକୁ ଦେଇଥାଏ |

ରାଡାର ମାର୍ଗଦର୍ଶନର ଏକ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ରୂପ ଥିଲା "[[:en:Beam_riding|ବିମ୍-ଚାଳନା]]"(ବି.ଚା.) | ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ, ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ରାଡାର ଶକ୍ତିର ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ବିମ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରିଥାଏ | '''ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର''' ବିମ୍ ଭିତରକୁ ଉତକ୍ଷେପଣ କରାଯାଏ, ଯେଉଁଠାରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ଲାଞ୍ଜଭାଗରେ ଥିବା [[:en:Sensor|ସମ୍ବେଦକମାନେ]] କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଏହାକୁ ବିମ୍ ଭିତରେ ରଖିଥାଏ। ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିମ୍ ଲକ୍ଷ୍ୟ-ବିମାନ ଉପରେ ରଖାଯିବ, ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଲକ୍ଷଭେଦ କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିମ୍ ଚାଳନା କରିବ |

ଏକ ବିମାନଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଉତ୍ତାପରେ '''ଅଵ ଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ'''(ଅ.ଲୋ)(ଇଂରାଜୀରେ IR) କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିଜ ଲକ୍ଷ ଦିଗରେ ଆଗମନ କରେର | ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଅଵଲୋହିତ ସଂସୂଚକଗୁଡ଼ିକର (detector) ଖରାପ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତା ଥିଲା, ତେଣୁ କେବଳ ବିମାନର ଗରମ ନିଷ୍କାସନ ପାଇପ୍ (hot exhaust pipe)ର ଅଭିମାର୍ଗଣା କରିପାରୁଥିଲେ | ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଏକ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନ ଅଵଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରକ୍ଷେପିତ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପଛରେ ଏକ ସ୍ଥିତିକୁ ଯିବାକୁ ପଡିବ। ଏହା ମଧ୍ୟ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ପରିସରକୁ(range) ସୀମିତ କରିଦିଏ କାରଣ ଅଵଲୋହିତ-ଚିହ୍ନ (Infrared Singature) ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ବଢ଼ୁଥିବା ଦୂରତା ସହିତ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ | ପ୍ରାରମ୍ଭିକ [[:en:Infrared_homing|ଅଵଲୋହିତ ସନ୍ଧାନକାରୀମାନେ (Infrared seekers)]] ମେଘ କିମ୍ବା ବର୍ଷାରେ ବ୍ୟବହାର ଯୋଗ୍ୟ ନଥିଲେ (ଯାହାକି ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ସୀମିତ ଅଟେ) ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟ, ମେଘ କିମ୍ବା ସ୍ଥଳ ବସ୍ତୁର ସୂର୍ଯ୍ୟର ପ୍ରତିଫଳନ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି “ଗରମ” ବସ୍ତୁଦ୍ୱାରା ବିଭ୍ରାନ୍ତ ହୋଇପାରେ | ।

ଅଧିକ ଆଧୁନିକ ଅଵଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିମାନର ଚର୍ମର ଉତ୍ତାପକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିପାରିବ, ବାୟୁ ପ୍ରବାହର ଘର୍ଷଣଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଉଷ୍ମ, ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଇଞ୍ଜିନର ଦୁର୍ବଳ ଉତ୍ତାପ-ଚିହ୍ନର ବ୍ୟତୀତ ଯେତେବେଳେ ବିମାନଟି ପାର୍ଶ୍ୱରୁ କିମ୍ବା ଅଗପଟୁ ଦେଖାଯାଏ | ଏହା, ଅଧିକ [https://www.thefreedictionary.com/maneuverability#:~:text=maneuverability%20%2D%20the%20quality%20of%20being,had%20superior%20speed%20and%20weatherliness%22 ପରିଚାଳକତା]) ସହିତ ମିଳିତ ହୋଇ, ସେମାନଙ୍କୁ ଏକ "[[:en:All-aspect|ସର୍ବ-ଦିଗ]]" କ୍ଷମତା ଦେଇଥାଏ, ଏବଂ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବିମାନକୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିକ୍ଷେପ ପାଇଁ ଆଉ ପଛରେ ରହିବାକୁ ପଡିବ ନାହିଁ | ଯଦିଓ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପଛରୁ ନିକ୍ଷେପ କରିବାଦ୍ୱାରା ମାଡ଼ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ବଢ଼ିଥାଏ, ନିକ୍ଷେପ କରୁଥିବା ବିମାନକୁ ସାଧାରଣତ ଏହିପରି [[:en:Tail-chase_engagement|ପଛ ପଟୁ ଗୋଡାଇବା]] ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟର ନିକଟତର ହେବାକୁ ପଡେ |

ଏକ ବିମାନ ବିମାନ ଠାରୁ ଅଧିକ ଗରମ [[:en:Flare#:~:text=A%20flare%2C%20also%20sometimes%20called,in%20civilian%20and%20military%20applications.|ଜ୍ୱଳନ୍ତ ପଦାର୍ଥ(flare)]] ଛାଡ଼ି ଅଵଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିପାରିବେ, ଯେମିତିକି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଟି ବିମାନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅଧିକ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଏବଂ ତାପଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଦିଗକୁ ଯିବ । ପ୍ରତିବଦଳରେ, ଅଵଲୋହିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡିକ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ତାପମାତ୍ରା ନଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଅଣଦେଖା କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ କରିବାକୁ ଶୋଧକଗୁଡିକ ବ୍ୟବହାର କରିପାରନ୍ତି |

ଇଞ୍ଜିନ୍ ଉତ୍ତାପ ଏବଂ ଅଵଲୋହିତ ଅବରୋଧକଗୁଡିକର ନକଲ କରୁଥିବା ଏକ [[:en:AN/ALE-50_towed_decoy_system|ରସି-ବନ୍ଧା ମିଥ୍ୟା-ଲକ୍ଷ୍ୟ]] (towed decoy) ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ | କେତେକ ବୃହତ ବିମାନ ଏବଂ ଅନେକ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲିକପ୍ଟର ତଥାକଥିତ "ଗରମ ଇଟା" ଅଵଲୋହିତ ଅବରୋଧକଗୁଡିକର ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି,ଯାହା ସାଧାରଣତ ଇଞ୍ଜିନ ନିକଟରେ ଲଗାଯାଇଥାଏ | ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଲେଜର ଉପକରଣଗୁଡିକୁ ବିକଶିତ କରୁଛି ଯାହା ଅଵଲୋହିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶୀତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ନଷ୍ଟ କରିପାରେ କିମ୍ବା ବୋକା ବନେଇପାରେ | [[:en:Infrared_countermeasure|ଅଵଲୋହିତ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟ]] ଦେଖନ୍ତୁ |

ହେଲମେଟ ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବେ ଏବଂ ଏହାକୁ ଦେଖି ଅନ୍ୟ ବିମାନ ଉପରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥିର କରିପାରିବେ, ଏବଂ ପରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିକ୍ଷେପ କରିପାରିବେ | ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ରୁଷୀୟ [[:en:Sukhoi_Su-27|Su-27]] ଏହାର ଶିର-ବହିତ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପ୍ରଣାଳୀ-ଯୁକ୍ତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପାଇଁ [[:en:Laser_rangefinder|ଲେଜର ପରିସର ସନ୍ଧାନକାରୀ]] ସହିତ ଏକ [[:en:Infrared_search_and_track|ଅଵଲୋହିତ ସନ୍ଧାନ ଏବଂ ଅଭିମାର୍ଗଣା]] (ଅ.ସ.ଅ)(IRST) ସିଷ୍ଟମ୍ ସହିତ ସଜ୍ଜିତ |

କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ମାର୍ଗଦର୍ଶନରେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଅଗ୍ରଗତି ହେଉଛି ବୈଦୁତିକ-ପ୍ରକାଶୀୟ ଚିତ୍ର | ଇସ୍ରାଏଲ୍ [[:en:Python_(missile)|Python-5]]ରେ ଏକ ବୈଦୁତିକ-ପ୍ରକାଶୀୟ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଅଛି ଯାହା ବୈଦୁତିକ ଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ର ସ୍କାନ୍ କରେ | ଥରେ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ହେବା ପରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିମାନ ଭେଦ ପାଇଁ ଚକ୍ଷୁସ୍ଥିର କରିବ | ବୈଦୁତିକ-ପ୍ରକାଶୀୟ ସନ୍ଧାନକାରୀମାନଙ୍କୁ [[:en:Cockpit|ବିମାନଚାଳକ-ସ୍ଥଳୀ]] ପରି ଏକ ବିମାନର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରୋଗ୍ରାମ କରାଯାଇପାରିବ |ଯେହେତୁ ଏହା ଲକ୍ଷ୍ୟ-ବିମାନର ଉତ୍ତାପ-ଚିହ୍ନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ନାହିଁ, ତେଣୁ ଏହାକୁ ସ୍ୱଳ୍ପ ଉତ୍ତାପ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଯେପରିକି [[:en:Unmanned_aerial_vehicle|ମନବବିହୀନ ବିମାନ]] ଏବଂ [[:en:Cruise_missile|କ୍ରୁଜ୍ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର]] ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରିବ | ତଥାପି, ମେଘ ବୈଦୁତିକ-ପ୍ରକାଶୀୟ ସମ୍ବେଦକ ପଥରେ ଆସିପାରେ |

ଲକ୍ଷ୍ୟ-ବିମାନ ରାଡାର ନିର୍ଗମନ ଉପରେ ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ଭରଶୀଳତା ହେତୁ, ଯେତେବେଳେ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ରାଡ଼ାର-ଭେଦି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଯୁଦ୍ଧ ବିମାନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ମୁଖ୍ୟତ ଅଗ୍ରଗାମୀ ଅବରୋଧକ ଜ୍ୟାମିତୀରେ ସୀମିତ | <ref>Carlo Kopp (Aug 2009). [http://www.ausairpower.net/APA-Rus-BVR-AAM.html "The Russian Philosophy of BVR Air Combat"]. ''Airpower Australia'', Retrieved April 2010</ref> ଉଦାହରଣ ପାଇଁ, ଦେଖନ୍ତୁ [[:en:R-27_(air-to-air_missile)|Vympel R-27]], [[:en:Brazo|Brazo]], ଏବଂ [[:en:AIM-97_Seekbat|AIM-97 Seekbat]] ।

ନିଷ୍କ୍ରିୟ ରାଡ଼ାର-ଭେଦି ଆଗମନର ଅନ୍ୟ ଏକ ଦିଗ ହେଉଛି “ଅବରୋଧ ହେଲେ ଆଗମନ କର (home one jam)” ମୋଡ୍ ଯାହା ସଂସ୍ଥାପିତ ହେବାବେଳେ ଲକ୍ଷ୍ୟ-ବିମାନର ଅବରୋଧକରେ ରାଡ଼ାର-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥିର କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥାଏ ଯଦି ପ୍ରାଥମିକ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଲକ୍ଷ୍ୟବିମାନର [[:en:Electronic_countermeasure|ବୈଦୁତିକ ପ୍ରତ୍ୟୁପାୟଦ୍ୱାରା ଅବରୋଧ ହୋଇଯାଏ]]ଦ୍ୱାରା ଅବରୋଧ ହେଇଯାଏ |

ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡିକ ସାଧାରଣତ ଲମ୍ବା, ପତଳା ସିଲିଣ୍ଡର ଅଟେ ଯାହାକି ସେମାନଙ୍କ [[:en:Radar_cross-section|ରାଡ଼ାର ତୁଲ୍ୟ ପରିଚ୍ଛେଦ]] ହ୍ରାସ କରିଥାଏ ଏବଂ ଏହିପରି ସେମାନେ ଯାତ୍ରା କରୁଥିବା ଉଚ୍ଚ ବେଗରେ ଵାୟୁଜନିତ ଘର୍ଷଣକୁ କମ୍ କରିଥାଏ | କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡିକ ପାଞ୍ଚଟି ପ୍ରାଥମିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଛି (ଆଗକୁ ଯିବା): [https://www.safran-electronics-defense.com/land-defense/artillery/seekers-missiles-artillery#:~:text=Seekers%20are%20essential%20to%20your,track%20ground%20and%20air%20targets.&text=It%20incorporates%20an%20inertial%20reference,for%20navigation%20and%20flight%20control. ସନ୍ଧାନକାରୀ], [[:en:Missile_guidance|ମାର୍ଗଦର୍ଶନ]], [[:en:Warhead#:~:text=A%20warhead%20is%20the%20explosive,is%20a%20type%20of%20bomb.|ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ]], [[:en:Rocket_engine|ରକେଟ୍ ମୋଟର]], ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟ |

ସାମ୍ନା ଭାଗରେ ସନ୍ଧାନକାରୀ,ଏକ ରାଡାର ପ୍ରଣାଳୀ, ରାଡାର ହୋମର, କିମ୍ବା ଅଵଲୋହିତ ସଂସୂଚକ (detector) ଅଛି | ଏହା ପଛରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା [[:en:Avionics|ବୈମାନିକୀ (Avionics)]] ଅଛି | ସାଧାରଣତ ଏହା ପରେ, କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର କେନ୍ଦ୍ରଭାଗରେ,ବିସ୍ଫୋଟକପଦାର୍ଥ, ସାଧାରଣତ ଅନେକ କିଲୋଗ୍ରାମ ଉଚ୍ଚ ବିସ୍ଫୋରକ ଯାହାଧାତୁଦ୍ୱାରା ଘେରିହୋଇ ରହିଥାଏ ଯାହା ବିସ୍ଫୋରଣରେ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇଥାଏ (କିମ୍ବା କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ, ପୂର୍ବରୁ-ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ) |

କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ପଛ ଭାଗରେ ପ୍ରଣୋଦନ ପ୍ରଣାଳୀ (propulsion system) ରହିଥାଏ, ସାଧାରଣତ କୌଣସି ଏକ ପ୍ରକାରର ରକେଟ୍ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଣାଳୀ କିମ୍ବା (ନି.କା.ପ୍ର)(Control actuation system)(CAS) | [[:en:Dual-thrust|ଦ୍ବି-ପ୍ରଣୋଦନ (Dual thrust)]] କଠିନ-ଇନ୍ଧନ ରକେଟ୍ ବହୁତ ସାମାନ୍ୟ, କିନ୍ତୁ କିଛି ଦୂର ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ତରଳ-ଇନ୍ଧନ ମୋଟର ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ଯାହା ସେମାନଙ୍କର ପରିସରକୁ ପାଇଁ ଏବଂ ତୀବ୍ରଶକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଇନ୍ଧନ ସଂରକ୍ଷଣ କରିପାରେ | କେତେକ କଠିନ ଇନ୍ଧନଯୁକ୍ତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଏକ ଦ୍ୱିତୀୟ ରକେଟ୍ ମୋଟର ସହିତ ଏହି କୌଶଳର ନକଲ କରନ୍ତି ଯାହା ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଆଗମନରେରେ ଜଳିଯାଏ | ଏମିତି ବିକାଶଧିନ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଅଛି , ଯେପରିକି MBDA Meteor, ଯାହା ସେମାନଙ୍କର ପରିସରକୁ ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବାୟୁ ବ୍ୟବହାର କରେ (ଏକ [[:en:Ramjet#:~:text=A%20ramjet%2C%20sometimes%20referred%20to,compressor%20or%20a%20centrifugal%20compressor.|ରାମଜେଟ୍]] ବ୍ୟବହାର କରି, ଜେଟ୍ ଇଞ୍ଜିନ ପରି) |

ଏକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ସର୍ବନିମ୍ନ ସୀମା ଥାଏ, ଯାହା ପୂର୍ବରୁ ଏହା ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଭାବରେ ପରିଚାଳନା କରିପାରିବ ନାହିଁ | ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟୟକୁ ଛୁଇଁବା ପାଇଁ ସ୍ୱଳ୍ପ ରେଞ୍ଜରେ ଏକ ଖରାପ ଉତକ୍ଷେପଣ କୋଣରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିଶ୍ରମ କରିବାକୁ, କିଛି କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର [[:en:Thrust_vectoring|ଥ୍ରଷ୍ଟ ଭେକ୍ଟରିଙ୍ଗ]] ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି |

"ଆକାଶ ଯୁଧ୍ୟ"ରେ ବ୍ୟବହୃତ ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ ବାୟୁରୁ-ବାୟୁ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡିକ ସାଧାରଣତ ଐତିହାସିକ ବୈଷୟିକ ପ୍ରଗତି ଅନୁଯାୟୀ ପାଞ୍ଚଟି "ପିଢ଼ି"ରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ | ଏହି ଅଗ୍ରଗତିଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଅଵଲୋହିତ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଟେକ୍ନୋଲୋଜିରେ ଥିଲା (ପରେ ଏହା[[:en:Digital_signal_processing|ଡିଜିଟାଲ୍ ସିଗ୍ନାଲ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ]] ସହିତ ମିଳିତ ହେଲା) |

ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ନିମ୍ନ ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଯେପରିକି ପ୍ରାରମ୍ଭିକ [[:en:AIM-9_Sidewinder|Sidewinder]] ଏବଂ [[:en:K-13_(missile)|K-13 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର)]] ( ''AA-2 Atoll'' ) ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ (୩୦-ଡ଼ିଗ୍ରୀ) ଦୃଶ୍ୟ-କ୍ଷେତ୍ର ସହିତ ଅଵଲୋହିତ ସନ୍ଧାନକାରୀ ଥିଲା ଏବଂ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପଛରେ ନିଜକୁ ଅବସ୍ଥିତ କରିବାକୁ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିଲା ([[:en:Tail-chase_engagement|ଲାଞ୍ଜ ପଟୁଆ ବିମାନକୁ ଗୋଡ଼େଇବା]] ) ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବିମାନକୁ କେବଳ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ଦୃଶ୍ୟ-କ୍ଷେତ୍ର ବାହାରୁକୁ ନେଇଯିବା ଏବଂ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହରାଇବା (“ଚକ୍ଷୁସ୍ଥିର ଭଙ୍ଗ (break lock)”) ପାଇଁ ବିମାନକୁ ସାମାନ୍ୟ ଭାବେ ବୁଲିବାକୁ ପଡିବ | <ref name="kopp python">{{Cite journal|last=Carlo Kopp|date=April 1997|title=Fourth Generation AAMs - The Rafael Python 4|url=http://www.ausairpower.net/TE-Gen-4-AAM-97.html|journal=Australian Aviation|access-date=2007-03-08}}</ref>

[[:en:R-73_(missile)|R-73 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର)]] ( ''AA-11 Archer'' ) ୧୯୮୫ରେ ସେବାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା ଏବଂ ଏକ ନୂତନ ପିଢ଼ିର ଆକାଶ-ଯୁଧ୍ୟ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଚିହ୍ନିତ କଲା | ଏହାର ଏକ ବ୍ୟାପକ ଦୃଶ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ର ଥିଲା ଏବଂ ଶିର-ବହିତ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହାର କରି ଲକ୍ଷ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରାଯାଇ ପାରିବ | ଏହା ଏହାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଉତକ୍ଷେପଣ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଲା ଯାହା ଅନ୍ୟଥା ପୁରୁଣା ପିଢ଼ିର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଦେଖାଯିବ ନାହିଁ ଯାହା ଉତକ୍ଷେପଣକୁ ଅପେକ୍ଷା କଲାବେଳେ ଆଗକୁ ଚାହିଁ ରହିଥାଏ | <ref name="kopp hms">{{Cite journal|last=Carlo Kopp|date=August 1998|title=Helmet Mounted Sights and Displays|url=http://www.ausairpower.net/hmd-technology.html|journal=Air Power International|access-date=2007-03-08}}</ref>

* ଅଧିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ବୃହତ ପରିସର ଏବଂ କ୍ଷୁଦ୍ର ନିମ୍ନ ଉଡ଼ାଣ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବାର କ୍ଷମତା ଯେପରିକି [[:en:Unmanned_aerial_vehicle|ମାନବରହିତ ବିମାନ]] |

* [[:en:IRIS-T|IRIS-T]]&nbsp;- German lead consortium (୨୦୦୫–)

* [[:en:R-73_(missile)|R-73 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର)]] M2 ("AA-11 Archer")&nbsp;- ରୁଷିଆ (୧୯୮୩)

* [[:en:R-77|R-77]] M1 ("AA-12 Adder")&nbsp;- ରୁଷିଆ (୧୯୯୪)

* [[:en:R-37_(missile)|R-37 (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର)]] (ପରୀକ୍ଷା ୧୯୮୯ ରେସମାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା)

* [[:en:MICA_(missile)|MICA (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର)]]&nbsp;- ଫ୍ରାନ୍ସ (୧୯୯୬–)

* [[:en:ASRAAM|ASRAAM]]&nbsp;- ଇଂଲଣ୍ଡ (୧୯୯୮–)

* [[:en:Astra_(missile)|ASTRA]] - ଭାରତ

* [[:en:Python_(missile)|Python 5]]&nbsp;- ଇସ୍ରାଏଲ୍

* [[:en:A-Darter|A-Darter]] (ବିକାଶ ଅଧୀନରେ)&nbsp;- ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ଏବଂ ବ୍ରାଜିଲ୍

* [[:en:PL-21|PL-21]], [[:en:PL-15|PL-15]], [[:en:PL-12|PL-12]], [[:en:LY-60_/_FD-60_/_PL10|PL-10 |]]&nbsp;- ଚୀନ୍

* [[:en:AAM-5_(Japanese_missile)|AAM-5 (ଜାପାନୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର)]]&nbsp;- ଜାପାନ

* [[:en:AIM-120_AMRAAM|AIM-120 AMRAAM]] - ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର (୧୯୯୦ ଦଶକ)

* [[:en:GÖKTUĞ|Gökdoğan (Peregrine)]] (ବିକାଶ ଅଧୀନରେ)&nbsp;- ତୁର୍କୀ

* [[:en:GÖKTUĞ|Bozdogan ()]] (ବିକାଶ ଅଧୀନରେ)&nbsp;- ତୁର୍କୀ

* [[:en:Novator_KS-172|Novator KS-172]] - ରୁଷିଆ ଏବଂ ଭାରତ

* [[:en:Meteor_(missile)|Meteor (କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର)]]&nbsp;- ୟୁରୋପୀୟ (୨୦୧୯-) ଫ୍ରାନ୍ସ ଏବଂ ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟ

* [[:en:MAA-1_Piranha|MAA-1A Piranha]] &nbsp;- ନିମ୍ନ-ଦୂରଗାମୀ IR |

* [[:en:MAA-1_Piranha|MAA-1B]] <nowiki><a href="./ମେକ୍ଟ୍ରନ୍ MAA-1 ପିରାନହା |" rel="mw:WikiLink" data-linkid="322" data-cx="{&amp;quot;adapted&amp;quot;:false,&amp;quot;sourceTitle&amp;quot;:{&amp;quot;title&amp;quot;:&amp;quot;MAA-1 Piranha&amp;quot;,&amp;quot;thumbnail&amp;quot;:{&amp;quot;source&amp;quot;:&amp;quot;https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/MAA-1A_seeker_head.jpg/80px-MAA-1A_seeker_head.jpg&amp;quot;,&amp;quot;width&amp;quot;:80,&amp;quot;height&amp;quot;:60},&amp;quot;description&amp;quot;:&amp;quot;Type of Short-range air-to-air missile&amp;quot;,&amp;quot;pageprops&amp;quot;:{&amp;quot;wikibase_item&amp;quot;:&amp;quot;Q1502294&amp;quot;},&amp;quot;pagelanguage&amp;quot;:&amp;quot;en&amp;quot;},&amp;quot;targetFrom&amp;quot;:&amp;quot;mt&amp;quot;}" class="mw-redirect cx-link" id="mwAU8" title="ମେକ୍ଟ୍ରନ୍ MAA-1 ପିରାନହା |">MAA-1A Piranha</a></nowiki> <nowiki><span typeof="mw:Entity" id="mwAVA">&</nowiki>nbsp;<nowiki></span></nowiki>- ସ୍ୱଳ୍ପ ପରିସରର IR |[[:en:MAA-1_Piranha|Piranha]]&nbsp;- ଅଵଲୋହିତ-ମାର୍ଗଦର୍ଶିତ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର |

* [[:en:A-Darter|A-Darter]]&nbsp;- ନିମ୍ନ-ଦୂରଗାମୀ ଅଵଲୋହିତ (ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ସହିତ)

* [[:en:IRIS-T|IRIS-T]]

* [[:en:Ruhrstahl_X-4|Ruhrstahl X-4 |]]&nbsp;- [[ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ|ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର]] ଡିଜାଇନ୍, ପ୍ରଥମ ବ୍ୟବହାରିକ ଆଣ୍ଟି-ବିମାନ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, MCLOS, ସେବା କେବେ ଦେଖିନଥିଲା

* ୧୯୪୧ରେ [[:en:Rheinmetall|Rheinmetall-Borsig]] [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:New_user_landing_page&page=RZ+65ଦ୍ୱାରା RZ 65] କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରକଳ୍ପ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା |ପ୍ରାୟ ୩୦୦୦ ପରୀକ୍ଷଣ ପରେ ଏହା କେବଳ ୧୫% ସଠିକତା ହେତୁ ନିଜକୁ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ପ୍ରକାଶ କଲା | ଯୁଦ୍ଧ ଶେଷ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା।

* [[:en:Dornier_Viper|Dornier Viper]]

|[[:en:Continuous-rod_warhead|ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ହେଉଥିବା ରଡ଼]] ବିସ୍ଫୋରକପଦାର୍ଥ