"ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା" ପୃଷ୍ଠାର ସଂସ୍କରଣ‌ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ତଫାତ

|party = ଆଫ୍ରିକୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ

|nationality = [[ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା|ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକୀୟ]]

|children = ମାଦିବା ଥେମ୍ବେକିଲେ<br>ମାକଗାଥୋ ମଣ୍ଡେଲା<br>ମାକାଜିୱେ<br>ମାକି<br>ଜେନାନି<br>ଜିନ୍ଦଜିସ୍ୱା

|residence = ହଫଟନ ଇଷ୍ଟେଟ, ଗଉଟେଙ୍ଗ, ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗ, ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା

|website = {{url|www.nelsonmandela.org/}}

}}

 

ଯୋସା ସଂପ୍ରଦାୟର ଥେମ୍ବୁ ରାଜପରିବାରରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରି ମଣ୍ଡେଲା ଫୋର୍ଟ ହାରେ ବିଶ୍ୱ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ୱିଟୱାଟର୍ସରାଣ୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଆଇନ ଶିକ୍ଷା କରିଥିଲେ । ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗରେ ରହିବା ସମୟରେ ଔପନିବେଶ ବିରୋଧୀ ରାଜନୀତିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରି ଆଫ୍ରିକୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସରେ ଯୋଗଦେଇଥିଲେ ଓ ଏହାର ଯୁବ ସଂଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସଭ୍ୟ ଥିଲେ । ୧୯୪୮ରେ ନ୍ୟାସନାଲ ପାର୍ଟିର "ଆଫ୍ରିକାନ" ଜାତୀୟତାବାଦୀ ମାନେ ସରକାର ଗଠନ କରି କ୍ଷମତାକୁ ଆସିବା ପରେ ଅପାର୍ଥିଡ଼କୁ ନୀତିକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ, ଏବଂ ସେହି ସମୟରେ ମଣ୍ଡେଲା ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଦ୍ୱାରା ୧୯୫୨ରେ ହୋଇଥିବା ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରି ଟ୍ରାନ୍ସଭାଲ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୫୫ରେ "ପିପୁଲ ଅଫ କଂଗ୍ରେସ"କୁ ଉଦବୋଧନ ଦେଇଥିଲେ । ଜଣେ ଓକିଲ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ସମୟରେ ସନ୍ଦେହଜନକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପାଇଁ ଓ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ନେତା ଭାବେ ୧୯୫୫ରୁ ୧୯୬୧ ଯାଏଁ ଦେଶଦ୍ରୋହ ପାଇଁ ଅଭିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଶେଷରେ ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ଯଦିଓ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭରେ ସେ ଅହିଂସା ନୀତିରେ ବିଶ୍ୱାସ ରଖିଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ସାଉଥ ଆଫ୍ରିକାନ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି ସହ ମିଶି ୧୯୬୧ ରେ "ଉମଖୋଂତ ୱେ ସିଜୱେ" ନାମରେ ଏକ ସଶସ୍ତ୍ର ବାହିନୀ ଗଠନ କରି, ସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ବହୁ ବୋମାମାଡ଼ର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ୧୯୬୨ ମସିହାରେ ଗଣସଂହାର ଓ ଅନ୍ତର୍ଘାତୀ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ରିଭିନିଆ ଶୁଣାଣୀରେ ଆଜୀବନ କାରାବାସ ପାଇଁ ଦଣ୍ଡ ପାଇଥିଲେ ।

ରଙ୍ଗଭେଦ ନୀତି ଓ ଅପାର୍ଥିଡ଼ ବିରୋଧରେ ଲଢ଼ି ସେ ନିଜ ଜୀବନକାଳର ୨୭ ବର୍ଷ କାଳ ରୋବେନ ଦ୍ୱୀପର କାରାଗାର, ପୋଲ୍ସମୁର କାରାଗାର ଓ ଭିକ୍ଟର ଭର୍ଷ୍ଟର କାରାଗାରରେ କଟାଇଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଚାପ ବଢ଼ିବାରୁ ୧୯୯୦ରେ ଛାଡ଼ ପାଇଥିଲେ । ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ଥିବା ସମୟରେ ମଣ୍ଡେଲା ନିଜର ଆତ୍ମଜୀବନୀ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ଓ ତତକାଳୀନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏଫ.ଡବଲ୍ୟୁ. ଦେ କ୍ଲାର୍କଙ୍କ ସହିତ ଅପାର୍ଥିଡ଼ର ଅନ୍ତ ପାଇଁ ବୁଝାମଣା କରିଥିଲେ । ସେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଥିବା ସମୟରେ ନୂତନ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲେ ଓ ବିତି ଯାଇଥିବା ମାନବଧିକାର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନର ତଦନ୍ତ ପାଇଁ "ଟ୍ରୁଥ ଏଣ୍ଡ ରିକୋନସିଲିଏସନ କମିଶନ"ର ଗଠନ କରିଥିଲେ । ପୂର୍ବ ସରକାରଙ୍କ ଉଦାରବାଦୀ ଅର୍ଥନୈତିକ ନୀତିକୁ ଅନୁସରଣ କରି ଜମି ସୁଧାର ନିୟମକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତୀକରଣ ପାଇଁ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥିଲେ । ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଲିବ୍ୟା ଓ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଜ୍ୟଗୋଷ୍ଠୀର "ପ୍ୟାନ ଆମ ଫ୍ଲାଇଟ ୧୦୩ ବମ୍ବିଙ୍ଗ ଟ୍ରାଏଲ" ବୁଝାମଣାରେ ମଧ୍ୟସ୍ଥି ଭାବେ ଓ ଲେସୋଥୋରେ ହୋଇଥିବା ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନର ସମାଧାନ କରିଥିଲେ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ପାଇଁ ଦ୍ୱିତୀୟ ବାର ନିର୍ବାଚନ ନ ଲଢ଼ି, ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା ଫାଉଣ୍ଡେସନ ଦ୍ୱାରା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ତଥା ଏଚ.ଆଇ.ଭି./ଏଡ଼ସ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଅନେକ ସମାଜସେବା କାର୍ଯ୍ୟରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ନେଇଥିଲେ ।

 

 

==ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ==

===ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ସଭାପତି:୧୯୫୦-୧୯୫୪===

[[File:African National Congress Flag.svg|thumb|right|ଆଫ୍ରିକୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ପତାକା]]

 

 

ଜୁଲାଇ ୩୦, ୧୯୫୨ରେ ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗ ଠାରେ ସପ୍ରେସନ ଅଫ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଆକ୍ଟ ବଳରେ ମଣ୍ଡେଲା, ମୋରୋକା, ସିସୁଲୁ, ଡାଦୁଙ୍କ ସମେତ ୨୧ଜଣ ଗିରଫ ହୋଇଥିଲେ ଓ କୋର୍ଟ ଚାଲାଣ କରାଯାଇଥିଲା । ବୈଧାନିକ ସାମ୍ୟବାଦ ପାଇଁ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ତାଙ୍କର ଦଣ୍ଡ ଅବଧିକୁ ୯ ମାସରୁ ୨ ବର୍ଷ ପାଇଁ ବଢ଼ାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=195–198}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=71–72}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=83–84}}.</ref> ଡିସେମ୍ବର ମାସରେ ୬ ମାସ ପାଇଁ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ କୌଣସି ପ୍ରକାର ସାଧାରଣ ସଭାରେ ଯୋଗ ଦେବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇ ନଥିଲା ଓ କୌଣସି ସମୟର୍ ମାତ୍ର ଜଣଙ୍କ ସହ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ତେଣୁ ଟ୍ରାନ୍ସଭାଲ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ପଦରେ ରହିବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼ିଲା ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=199–200, 204}}; {{harvnb|Sampson|2011|p=73}}; {{harvnb|Smith|2010|p=86}}.</ref> ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୫୩ରେ ଆଣ୍ଡ୍ରିଉ କୁନେନେ ଟ୍ରାନ୍ସଭାଲ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଅଧିବେସନରେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ "ନୋ ଇଜି ୱାକ ଟୁ ଫ୍ରିଡ଼ମ" ଭାଷଣଟିକୁ ପାଠ କରିଥିଲେ; ଯାହାର ଶୀର୍ଷକଟି ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ [[ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ]]ଙ୍କ ଏକ ରଚନାରୁ ନିଆଯାଇଥିଲା ଓ ମଣ୍ଡେଲା ନେହେରୁଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ବହୁ ପ୍ରଭାବିତ ଥିଲେ । ଏହି ଭାଷଣ ଫଳରେ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସକୁ ବାଜ୍ୟାପ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା ଓ ମଣ୍ଡେଲା ପ୍ଲାନ ଅନୁସାରେ ଏକ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ନେତୃତ୍ୱ ଧର୍ମୀ ଦଳ ଗଠନ ହୋଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=205–207, 231}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=81–82, 84–85}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=116–117}}.</ref>

 

୨୯ ମେ’ରେ ହେବାକୁ ଥିବା ପ୍ରତିରୋଧ ପାଇଁ ମଣ୍ଡେଲା ସାରା ଦେଶ ଅଜ୍ଞାତ ରୂପେ ଗସ୍ତ କରିଥିଲେ ଓ ପୋଲିସ ତାଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ୱାରାଣ୍ଟ ଜାରୀ କରିଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=283–287}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=144–146, 154}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=186–188, 193}}.</ref> ମଣ୍ଡେଲା ଅନ୍ୟ ସମ୍ୱାଦଦାତାଙ୍କ ସହିତ ଗୋପନରେ ସାକ୍ଷାତ କରି ଏହା ଜଣେଇଦେଇଥିଲେ ଯେ ପ୍ୟାନ-ଆଫ୍ରିକାନ-କଂଗ୍ରେସର ପୋକୋ ଗୋଠସହ ମିଶି ଅଣ-ଅପାର୍ଥିଡ଼ ମାନେ ଏକ ବଡ଼ ବିପ୍ଳବ କରିବେ ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=289–291}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=147–149}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=188–189}}.</ref> ସେ ଅହୁରି ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଯେ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଏକ ସଶସ୍ତ୍ର ବାହିନୀ ଗଠନ କରିବା ଉଚିତ ଏବଂ ଅହିଂସାରେ ବିଶ୍ୱାସ ରଖୁଥିବା ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ନେତା ଆଲବର୍ଟ ଲୁଥୁଲିଙ୍କୁ ମନାଇବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=393–396}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=150–151}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=206–210}}.</ref>

 

 

ଫେବ୍ରୁଆରୀ ୧୯୬୨ରେ [[ଇଥିଓପିଆ]]ର ଆଦ୍ଦିସ ଆବାବାରେ ହେବାକୁ ଥିବା ପ୍ୟାନ-ଆଫ୍ରିକାନ ଫ୍ରିଡ଼ମ ମୁଭମେଣ୍ଟ ଫର ଇଷ୍ଟ, ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ ଏଣ୍ଡ ସଦର୍ଣ୍ଣ ଆଫ୍ରିକା ସମାବେଶରେ ଯୋଗ ଦେବାକୁ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ମନୋନୀତ କରିଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=418–425}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=160–162}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=251–254}}.</ref> ସେ ସେଠାକୁ ଗୋପନରେ ଯାଇ ସମ୍ରାଟ ହାଇଲେ ସେଲାସି-୧ଙ୍କୁ ଭେଟି ତାଙ୍କ ପରେ ନିଜ ଭାଷଣ ଦେଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=427–432}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=163–165}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=255–256}}.</ref> ସମାବେଶ ପରେ ସେ କାଇରୋ, [[ଇଜିପ୍ଟ]] ଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ ଓ ତତକାଳୀନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଗମାଲ ଅବ୍ଦେଲ ନାସେରଙ୍କୁ ପ୍ରସଂଶା କରିଥିଲେ; ଏହା ପରେ ଟ୍ୟୁନିସିଆର ଟ୍ୟୁନିସ ଯାତ୍ରା କରି ସେଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହବିବ ବୌରଗୁଇବାଙ୍କୁ ଭେଟି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପାଇଁ ୫୦୦୦ ପାଉଣ୍ଡର ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ପାଇଥିଲେ । ଏହା ପରେ ମରୋକ୍କୋ, ମାଲି, ଗୁଏନିଆ, ସିଏରା ଲିଓନ, ଲିବେରିଆ ଓ ସେନେଗାଲ ଗସ୍ତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଲିବେରିଆର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ୱିଲିଅମ ଟ୍ୟୁବମ୍ୟାନ,ଗୁଏନିଆର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅହମଦ ସେକୌ ଟୌରେଙ୍କ ଠାରୁ ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ପାଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=432–440}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=165–167}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=256–259}}.</ref> ଆଫ୍ରିକା ଛାଡ଼ି ସେ ଲଣ୍ଡନ ଯାଇ ଅଣ-ଅପାର୍ଥିଡ଼ କାର୍ଯ୍ୟକର୍ତ୍ତା,ଗଣମାଧ୍ୟମର କାର୍ଯ୍ୟକର୍ତ୍ତା ତଥା ଅନ୍ୟ ବାମପନ୍ଥୀ ନେତାଙ୍କ ସହ ଭେଟ ହୋଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=441–443}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=167–169}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=259–261}}.</ref> ଇଥିଓପିଆକୁ ଫେରିବା ପରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଛଅ ମାସ ଗରିଲା ଯୁଦ୍ଧ କୌଶଳ ଶିଖିବାକୁ ଚାହିଁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦୁଇ ମାସ ପରେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରୁ ଡାକରା ଆସିବା ଫଳରେ ଫେରିଯାଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Mandela|1994|pp=443–445}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=169–170}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=261–262}}.</ref>

୧୧ ଜୁଲାଇ ୧୯୬୩ରେ ପୋଲିସ ଲିଲିସଲିଫ ଫାର୍ମରେ ଚଢ଼ାଉ କରି ଉପସ୍ଥିତ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିଥିଲା ଏମ.କେ. ର କିଛି କାଗଜପତ୍ର ଜବତ କରିଥିଲା । ଏହାପରେ ଅକ୍ଟୋବର ୯ରେ ପ୍ରିଟୋରିଆ ସୁପ୍ରିମ କୋର୍ଟରେ ମଣ୍ଡେଲା ଓ ତାଙ୍କର ଚାରି ସହଯୋଗୀଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଘାତୀ କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରରେ ଅଭିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଲଢ଼ୁଥିବା ଓକିଲ ପର୍ସି ୟୁଟାର ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଦାବୀ କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Mandela|2004|pp=27–32}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=183–186}}; {{harvnb|Smith|2010|pp=292–295}}.</ref> କିନ୍ତୁ ବିଚାରପତି କ୍ୱାର୍ଟସ ଦେ ୱେଟ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପ୍ରମାଣ ଅଭାବରୁ ଏହି କେସକୁ ଖାରଜ କରିଦେଇଥିଲେ । ପୁଣି ୟୁଟାର ଡିସେମ୍ବରରୁ ଫେବ୍ରୁଆରୀ ୧୯୬୪ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୧୭୩ଜଣ ସାକ୍ଷୀଙ୍କୁ ଡ଼ାକି, ହଜାରେ ଉପରେ କାଗଜପତ୍ର ତଥା ଛବି ସହ ନୂଆ କେସ କୋର୍ଟରେ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Mandela|2004|pp=33–42}}; {{harvnb|Sampson|2011|pp=186–190}}.</ref>

 

===ରୋବେନ ଦ୍ୱୀପ:୧୯୬୨-୧୯୮୨===

[[File:RobbenIslandSteinbruchA.JPG|thumb|right|ରୋବେନ ଦ୍ୱୀପରେ ଥିବା ଚୂନ ପଥର ଖଣି]]

 

୧୯୬୦ର ଶେଷଭାଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଷ୍ଟିଭ ବିକୋ ଓ ବ୍ଲାକ କନସିଅସନେସ ମୁଭମେଣ୍ଟ ପାଇଁ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ଯଶ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆସି ପାରିନଥିଲା । ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଅକ୍ଷମତା ଦେଖି ବ୍ଲାକ କନସିଅସନେସ ମୁଭମେଣ୍ଟ ସାମରିକ ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ପରେ ୧୯୭୬ରେ ସୱେଟୋଙ୍କ ବଢ଼ୁଥିବା ପ୍ରଭାବ ଫଳରେ ଅନେକ ବ୍ଲାକ କନସିଅସନେସ ମୁଭମେଣ୍ଟର ସଦସ୍ୟ ରୋବେନ ଦ୍ୱୀପରେ ବନ୍ଦୀଭାବେ ରଖାଯାଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=259–276}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=324–327}}.</ref> ସେମାନଙ୍କ ରଙ୍ଗଭେଦ ନୀତି ଓ ଅଣ-ଅପାର୍ଥିଡ଼ ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ମଣ୍ଡେଲା ସମାଲୋଚନା କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ସହିତ ସଂପର୍କ ବଢ଼ାଇବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ହୋଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=277–283}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=327–328}}.</ref> ଜୁଲାଇ ୧୯୭୮ରେ ନିଜର ୬୦ତମ ଜନ୍ମବାର୍ଷିକୀ ପାଳନ କରିବା ସମୟରେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ନୂଆକରି ପ୍ରଥମ ଭାବେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ସ୍ୱୀକୃତି ମିଳିଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=296}}.</ref> ଲେସେଥୋରେ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନଜନକ ଡକ୍ଟରେଟ, [[ଭାରତ]] ରେ ୧୯୭୯ରେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବୁଝାମଣା ପାଇଁ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୮୧ରେ ଗ୍ଲାସଗୋ, ସ୍କଟଲ୍ୟାଣ୍ଡରେ "ଫ୍ରିଡ଼ମ ଅଫ ଦି ସିଟି" ଆଦି ପୁରସ୍କାର ମିଳିଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=315–316}}.</ref><ref>{{cite web|title=List of the Recipients of the Jawaharlal Nehru Award|url=http://www.iccrindia.net/jnawardlist.html|publisher=ICCR|accessdate=29 June 2013}}</ref><ref>{{cite web|last=Reddy|first=ES|title=Free Nelson Mandela – an account of the Campaign to Free Nelson Mandela and all other Political Prisoners in South Africa|url=http://www.anc.org.za/show.php?id=43|date=July 1988|publisher=ANC|accessdate=29 June 2013|quote=In August 1981, the City of Glasgow awarded the Freedom of the City to Nelson Mandela.}}</ref> ମାର୍ଚ ୧୯୮୦ରେ ପତ୍ରକାର ପର୍ସି କୋବୋଜାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା "ଫ୍ରି ମଣ୍ଡେଲା" (ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ କର) ସ୍ଲୋଗାନ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଆଲୋଡ଼ନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା, ଫଳରେ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ସୁରକ୍ଷା ପରିଷଦ ତରଫରୁ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ କରିଦେବାକୁ କୁହାଯାଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=319–320}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=338–339}}.</ref> ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଚାପ ସତ୍ତ୍ୱେ, [[ଋଷିଆ]] ବିରୁଦ୍ଧରେ ଚାଲିଥିବା ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧରେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସହଯୋଗୀ ଥିବା ସଂଯୁକ୍ତ ରାଜ୍ୟ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି [[ରୋନାଲଡ ରିଗାନ]] ଓ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଜ୍ୟଗୋଷ୍ଠୀ(ୟୁନାଇଟେଡ଼ କିଙ୍ଗଡମ)ର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ [[ମାର୍ଗାରେଟ ଥାଚର]] ଉପରେ ବିଶ୍ୱାସ ରଖି, ସରକାର କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ନେଇ ନଥିଲେ; ମାର୍ଗାରେଟ ଥାଚର ଆଫ୍ରିକୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଅପପ୍ରଚାରକୁ ସମର୍ଥନ କରି ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ସାମ୍ୟବାଦର ଆତଙ୍କବାଦୀ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=321}}.</ref>

===ପୋଲ୍ସମୁର କାରାଗାର:୧୯୮୨-୧୯୮୮===

ଏପ୍ରିଲ ୧୯୮୨ରେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ବରିଷ୍ଠ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ନେତା ୱାଲଟର ସିସୁଲୁ, ଆଣ୍ଡ୍ରିଉ ମଲାନଜେନି, ଅହମଦ କାଥ୍ରାଡ଼ା ରେମଣ୍ଡ ମହଲାବାଙ୍କ ସହିତ ଟୋକାଇ, କେପ ଟାଉନରେ ଥିବା ପୋଲ୍ସମୁର କାରାଗାରକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରାଯାଇଥିଲା; ଏହି ବିଶ୍ୱାସରେ ଯେ ଯୁବ ସଂଗ୍ରାମୀ ମାନଙ୍କ ଉପରେ ତାଙ୍କର କମ ପ୍ରଭାବ ରହିବ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=324–325}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=340}}.</ref> ପୋଲ୍ସମୁରରେ ରୋବେନ କାରାଗାର ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକା ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ଥିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ମଣ୍ଡେଲା ରୋବେନର ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ଝୁରି ହୋଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=324–325}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=346–347}}.</ref> ପୋଲ୍ସମୁରର କମାଣ୍ଡିଙ୍ଗ ଅଫିସର ବ୍ରିଗେଡ଼ିଅର ମୁନରୋଙ୍କ୍ ସହିତ ଭଲ ପଡ଼ିବାରୁ, ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ଛାତ ଉଦ୍ୟାନ<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=326}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=347}}.</ref> ତିଆରି କରିବାର ସୁଯୋଗ, ଅଧିକ ପଢ଼ାପଢ଼ି ଓ ବର୍ଷକୁ ୫୨ଟି ଚିଠି ଲେଖିବାର ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=329}}.</ref> ତତକାଳୀନ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପି.ଡବଲ୍ୟୁ. ବୋଥାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅଣାଯାଇଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମୁହର ବିରୋଧ ପାଇଁ ଗଠିତ ହୋଇଥିବା ବହୁ-ବର୍ଣ୍ଣ ସଂଘ "ୟୁନାଇଟେଡ଼ ଡେମୋକ୍ରାଟିକ ଫ୍ରଣ୍ଟ"ର ଆବାହକ ଭାବେ ମଣ୍ଡେଲା ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥିଲେ । ବୋଥାଙ୍କ ନ୍ୟାସନାଲ ପାର୍ଟି ସରକାର ଶ୍ୱେତକାୟ ଓ ଭାରତୀୟ ମାନଙ୍କୁ ନିଜ ସଂସଦର ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ମତଦାନର ଅଧିକାର ଦେଇଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ କି କୃଷ୍ଣକାୟ ଆଫ୍ରିକୀୟ ମାନେ ଏଥିରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଥିଲେ; ଏହା ମଣ୍ଡେଲା ଓ ୟୁନାଇଟେଡ଼ ଡେମୋକ୍ରାଟିକ ଫ୍ରଣ୍ଟ ମତ ଅନୁସାରେ ଅଣ-ଅପାର୍ଥିଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ରଙ୍ଗଭେଦ ଅନୁସାରେ ବିଭକ୍ତ କରିବାର ଚକ୍ରାନ୍ତ ଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=335–336}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=341–346}}.</ref>

କାରାଗାରର ତଳ ମହଲାକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ୧୯୮୫ରେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କର ଏକ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର ହୋଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=343–345}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=358}}.</ref> ପରେ ସାତ ଜଣ ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ଏକ ଦଳ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ସହ ବୁଝାମଣା କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବୋଥାଙ୍କ ସରକାର କୌଣସି ପ୍ରକାର ସହଯୋଗ ନ କରି ଜୁନ ମାସରେ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଲାଗୁ କରିଥିଲା । ତେଣୁ ଅଣ-ଅପାର୍ଥିଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ବହୁ ଜୋରରେ ତେଜି ଉଠି, ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ୧୯୮୬ରେ ରେ ୨୩୧ଟି ଓ ୧୯୮୭ରେ ୨୩୫ଟି ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା । ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ଓ ଉଗ୍ରବାଦୀଙ୍କ ଅର୍ଦ୍ଧ-ସାମରିକ ବାହିନୀ ସହାୟତାରେ ସରକାର ଗୋପନରେ ଜୁଲୁ ସଂଗ୍ରାମ ଇଙ୍କାଥାକୁ ସାହାଯ୍ୟ ଦେଇ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ହିଂସାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଆହୁରି ବଢ଼ାଇ ଦେଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=347–355}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=359–360}}.</ref> ମଣ୍ଡେଲା ବୋଥାଙ୍କ ସହିତ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବୋଥା ମନା କରିଦେଇଥିଲେ ଓ ମଣ୍ଡେଲା ଗୋପନରେ ଆଇନ ମନ୍ତ୍ରୀ କୋବୋ କୋଏଷ୍ଟିଙ୍କୁ ୧୯୮୭ରେ ଭେଟିଥିଲେ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ୩ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୧୧ଥର ଦେଖାସାକ୍ଷାତ ହୋଇଥିଲା । ମେ ୧୯୮୮ରେ କୋଏଷ୍ଟିଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ୪ ଜଣ ସରକାରୀ ଅଧିକାରୀ ଏବଂ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ସରକାର ଏହି ସର୍ତ୍ତରେ ରାଜି ହେଲେଯେ - ଯଦି ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଦଳରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇ ହିଂସାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ବନ୍ଦ କରିବ, ତେବେ ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ବନ୍ଦୀଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରାଯିବ ଓ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ବୈଧ ହେବ । କିନ୍ତୁ ମଣ୍ଡେଲା ଏହି ସର୍ତ୍ତଗୁଡ଼ିକରେ ରାଜି ନ ହୋଇ କହିଲେ; ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ଆକ୍ରମଣ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବନ୍ଦ ନ ହୋଇଛି ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସଶସ୍ତ୍ର ସଂଗ୍ରାମ ବନ୍ଦ ହେବନାହିଁ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=363–378}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=362–368}}.</ref>

 

===ଭିକ୍ଟର ଭର୍ଷ୍ଟର କାରାଗାର ଓ ମୁକ୍ତି:୧୯୮୮-୧୯୯୦===

[[File:Soviet Union stamp 1988 CPA 5971.jpg|thumb|upright|୧୯୮୮ରେ ସୋଭିଏତ ସଂଘ ପକ୍ଷରୁ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ସମ୍ମାନରେ ଷ୍ଟାମ୍ପ]]

 

ୱିନିଙ୍କ ସହିତ ସୋୱେଟୋସ୍ଥିତ ବାସଭବନ ଯିବା ସମୟରେ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗରେ ନୂତନ ଭାବେ କିଣା ଯାଇଥିବା ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ "ସେଲ ହାଉସ"ରେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ଏକ କାର୍ଯାଳୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=431, 448}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=409}}.</ref> ଡାଲି ମପୋଫୁଙ୍କ ସହିତ ୱିନିଙ୍ଗ ସଂପର୍କ ଜାଣିବା ପାରେ ତାଙ୍କ ବୈବାହିକ ଜୀବନରେ ତିକ୍ତତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମଣ୍ଡେଲା ୱିନିଙ୍କୁ କୋର୍ଟରେ ଅପହରଣ ଓ ନିର୍ଯ୍ୟାତନା ଶୁଣାଣୀ ଚାଲିଥିବା ସମୟରେ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ । ୱିନିଙ୍କ ଶୁଣାଣୀ ପାଇଁ "ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ ଡିଫେନ୍ସ ଏଣ୍ଡ ଏଡ଼ ଫଣ୍ଡ ଫର ସାଉଥ ଆଫ୍ରିକା" ଓ ଲିବ୍ୟାର ନେତା ମୁଆମ୍ମର ଗଦ୍ଦାଫିଙ୍କ ଠାରୁ ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ପାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଜୁନ ୧୯୯୧ରେ ୱିନି ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ୬ ବର୍ଷ କାରାବାସ ପାଇଁ ଦଣ୍ଡ ପାଇଥିଲେ; ଯାହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅପିଲ ଦ୍ୱାରା ୨ ବର୍ଷକୁ କମାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ୧୩ ଏପ୍ରିଲ ୧୯୯୨, ମଣ୍ଡେଲା ୱିନିଙ୍କ ଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇ ରହିବା ପାଇଁ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ, ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଦଳୀୟ ଅର୍ଥକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା ଅଭିଯୋଗ ଆଣି କାର୍ଯ୍ୟକାରିଣୀ ପରିଷଦରୁ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର ଦାବୀ କରିଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=431, 448}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=429–436, 435–460}}</ref> କ୍ୱାଜୁଲୁ-ନାଟାଲରେ କୃଷ୍ଣକାୟଙ୍କ ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ସଂଗ୍ରାମ, ବିଶେଷ କରି ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଓ ଇଙ୍କାଥା ସମର୍ଥକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହିଂସା ଫଳରେ ହଜାରେରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ବ୍ୟକ୍ତି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ଓ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ସମ୍ମାନ ବହୁମାତ୍ରାରେ କ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲା । ଇଙ୍କାଥାର ନେତା ବୁଥେଲେଜିଙ୍କ ସହିତ ମଣ୍ଡେଲା ଦେଖାକରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ କୌଣସି କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲା । ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ବୁଝାପଡ଼ିଯାଇଥିଲା ଯେ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ହିଂସାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେବାପାଇଁ ଏକ "ତୃତୀୟ ଶକ୍ତି" କାର୍ଯ୍ୟରତ ଓ ସେଥିପାଇଁ ସେ ଦେ କ୍ଲାର୍କଙ୍କୁ ସେବୋକେଙ୍ଗ ଗଣସଂହାର ପାଇଁ ସିଧାସଳଖ ଦାୟୀ କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=436–442}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=418–424}}.</ref> ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୯୧ରେ ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗରେ ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ସଭା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା, ଏବଂ ମଣ୍ଡେଲା, ବୁଥେଲେଜି ତଥା ଦେ କ୍ଲାର୍କଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ହିଂସାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଜାରି ରହିଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=444}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=425–426}}.</ref>

===କୋଡ଼େସା(CODESA)କଥାବାର୍ତ୍ତା:୧୯୯୧-୧୯୯୨===

ଡିସେମ୍ବର ୧୯୯୧ରେ ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗ ୱାର୍ଲଡ ଟ୍ରେଡ଼ ସେଣ୍ଟରରେ "କନଭେନସନ ଫର ଏ ଡେମୋକ୍ରାଟିକ ସାଉଥ ଆଫ୍ରିକା" (କୋଡ଼େସା) ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ୧୯ଟି ରାଜନୈତିକ ଦଳର ୨୨୮ଜଣ ସଦସ୍ୟ ଏଥିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ସିରିଲ ରାମାଫୋସା ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମଣ୍ଡେଲା ଜଣେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଥିଲେ, କାରଣ ଦେ କ୍ଲାର୍କଙ୍କ ଅନ୍ତିମ ଅଭିଭାଷଣ ପରେ, ମଣ୍ଡେଲା ମଞ୍ଚ ଉପରେ ତାଙ୍କୁ ଜଣେ "ଅନୈତିକ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ବ୍ୟକ୍ତି" ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ । ନ୍ୟାସନାଲ ପାର୍ଟି ଓ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଏହି ସମ୍ମିଳନୀରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅତି କମ ବୁଝାମଣା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=456–459}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=443–446}}.</ref> ମେ ୧୯୯୨ରେ କୋଡ଼େସା-୨ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ଓ ଦେ କ୍ଲାରକ ମତ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ "ଫେଡ଼େରାଲ ନୀତି" ପ୍ରଣୟନ କରି କୌଳିକ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁଙ୍କ ଅଧିକାରକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବାପାଇଁ ନିମନ୍ତେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ କରିବା କରିବା ଉଚିତ; କିନ୍ତୁ ମଣ୍ଡେଲା ଏହାର ଦୃଢ଼ ବିରୋଧ କରି ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାରେ ଏକକ ସରକାର ଗଠନ ପାଇଁ ଦାବୀ କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=460}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=448, 452}}.</ref> ସରକାରୀ ସହାୟତା ପାଉଥିବା ଇଙ୍କାଥା ଉଗ୍ରବାଦୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କ ବୋଇପାଟୋଙ୍ଗ ଗଣସଂହାର ପରେ, ମଣ୍ଡେଲା ସବୁ ବୁଝାମଣା ଓ କଥାବାର୍ତ୍ତାରୁ ଓହରି ଯାଇଥିଲେ । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ସେନେଗାଲରେ ହୋଇଥିବା "ଅର୍ଗାନାଇଜେସନ ଅଫ ଆଫ୍ରିକାନ ୟୁନିଟି"ର ଏକ ସଭାରେ ଯୋଗଦେଇ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ସୁରକ୍ଷା ପରିଷଦର ଏକ ବିଶେଷ ବୈଠକ ଡ଼କାଇଥିଲେ ଓ ମତ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଚାଲିଥିବା "ଗୃହ ଆତଙ୍କବାଦ"ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ଶାନ୍ତିସେନା ମୁତୟନ ହେବା ଦରକାର । ଏବଂ ପରେ, ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ପକ୍ଷରୁ ସାଇରସ ଭାନ୍ସଙ୍କୁ ବିଶେଷ ଦୂତ ଭାବେ ବୁଝାମଣା କରିବାକୁ ପଠା ଯାଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=461–462}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=462–463}}.</ref> ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୯୨ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଦ୍ୱାରା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଇତିହାସର ସବୁଠାରୁ ବିଶାଳ ଅନଶନର ଡ଼ାକରା ଦିଆଯାଇଥିଲା ଓ ଏହାର ସମର୍ଥକ ମାନେ ପ୍ରୋଟୋରିଆରେ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ବାହାରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=462–463}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=466–467}}.</ref>

 

ଜୁନ ୧୯୯୩ରେ "ଆଫ୍ରିକାନର ୱିରଷ୍ଟାଣ୍ଡସବେୱେଗିଙ୍ଗ" "କନସର୍ଣ୍ଣଡ ସାଉଥ ଆଫ୍ରିକାନ ଗ୍ରୁପ" ଇଙ୍କାଥା ସମର୍ଥକମାନଙ୍କ ସହିତ ମିଶି "କେମ୍ପଟନ ପାର୍କ ୱାର୍ଲଡ଼ ଟ୍ରେଡ଼ ସେଣ୍ଟର" ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଧକ୍କା ପହଞ୍ଚାଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=466, 470–471}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=449–450, 488}}.</ref> ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ନେତା କ୍ରିସ ହାନିଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯିବା ପରେ ମଣ୍ଡେଲା ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କୁ ଦଙ୍ଗା ଶାନ୍ତ କରିବାକୁ ଏକ ଭାଷଣ ଦେଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=468–469}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=476–480}}.</ref> ଜୁଲାଇ ୧୯୯୩ରେ ମଣ୍ଡେଲା ଓ ଦେ କ୍ଲାର୍କ ଆମେରିକା ଗସ୍ତ କରିଥିଲେ ଓ ପୃଥକ ଭାବେ [[ବିଲ କ୍ଲିଣ୍ଟନ]] ଙ୍କୁ ଭେଟି ଉଭୟ "ଲିବର୍ଟି ମେଡ଼ାଲ" ପାଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=471}}.</ref> ଏହାର ଅଳ୍ପକିଛି ଦିନ ପରେ ଉଭୟଙ୍କୁ ନରୱେଠାରେ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=474}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=494}}.</ref> ଯୁବ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ନେତା ଥାବୋ ମବେକିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ମଣ୍ଡେଲା ବଡ଼ ବୈବସାୟିକ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ମାନଙ୍କୁ ଭେଟିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ, ଏବଂ ଦେଶର ବିକାଶ ପାଇଁ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି-ନିବେଶରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲେ । ସମାଜବାଦୀ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ କର୍ମୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସମାଲୋଚିତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ୧୯୯୨ରେ [[ସ୍ୱିଜରଲାଣ୍ଡ]] ରେ ହୋଇଥିବା "ୱାର୍ଲଡ଼ ଇକୋନୋମିକ ଫୋରମ"ରେ [[ଚୀନ]] ଓ [[ଭିଏତନାମ]] ରୁ ଆସିଥିବା କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଦଳର ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=434–445, 473}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=497}}.</ref> ୧୯୯୨ ରେ ନିର୍ମିତ ଚଲଚ୍ଚିତ୍ର "ମାଲକମ ଏକ୍ସ"ରେ ସେ ଜଣେ ସ୍କୁଲ ଶିକ୍ଷକ ଭାବେ ଏକ ଛୋଟ ଚରିତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ ।<ref name="Guardian">{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/film/2004/jun/03/features.matthewcunningham |title=Creme cameos |last=Cunningham |first=Matthew |date=3 June 2004 |work=The Guardian |accessdate=26 October 2008 | location=London |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQYHaQvk |deadurl=no}}</ref>

===ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ:୧୯୯୪===

[[File:Mandela voting in 1994.jpg|thumb|right|upright|୧୯୯୪ ନିର୍ବାଚନରେ ମଣ୍ଡେଲା ନିଜ ମତଦାନ କରୁଥିବାର ଛବି]]

 

ଡିସେମ୍ବର ୧୯୯୪ରେ, ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ "ଲଙ୍ଗ ୱାକ ଟୁ ଫ୍ରିଡ଼ମ" ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Meredith|2010|p=517}}</ref> ୧୯୯୪ରେ ଶେଷ ଭାଗରେ ବ୍ଳୋଏମଫୋଣ୍ଟୈନରେ ହୋଇଥିବା ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ୪୯ତମ ମହାସଭାରେ ସେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ, ଓ ଏକ ସାମରିକ ଜାତୀୟ ପରିଷଦ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲା; ଯେଉଁଠି ୱିନି ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ଓ ବୁଝାମଣା ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ଦେଖାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୯୫ରେ ମଣ୍ଡେଲା ବିବାହ ବିଚ୍ଛେଦର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=500, 507}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=539–542}}.</ref> ୧୯୯୫ ସୁଦ୍ଧା ମଣ୍ଡେଲା "ଗ୍ରାକା ମାସେଲ"ଙ୍କ ସହିତ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ, ଯିଏକି ତାଙ୍କ ଠାରୁ ୨୭ବର୍ଷ ସାନ ଥିଲେ ଓ ପୂର୍ବତନ ମୋଜାମ୍ବିକ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି "ସମୋରା ମାସେଲ"ଙ୍କ ବିଧବା ଥିଲେ । ଜୁଲାଇ ୧୯୯୦ରେ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସାକ୍ଷାତ ହୋଇଥିଲା ଓ ବନ୍ଧୁତା ଧୀରେ ଧୀରେ ବଢ଼ିଥିଲା ଏବଂ ପରେ ଅନେକ ବିଦେଶ ଗସ୍ତରେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ସହିତ ଯାଇଥିଲେ । ସେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ବିବାହ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ପ୍ରଥମେ ଅସ୍ୱୀକାର କରିଦେଇ କହିଥିଲେ ଯେ ତାଙ୍କୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଭାବେ କିଛି ସମୟ ଦରକାର, ଓ ସେହି ସମୟରେ ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗ ଓ ମୋଜାମ୍ବିକରେ ନିୟମିତ ଭାବେ ଯିବାଆସିବା କରୁଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=546–549}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=574–575}}.</ref>

===ଜାତୀୟ ଆପୋଷ ବୁଝାମଣା===

ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଅପାର୍ଥିଡ଼ ଶାସନରୁ ଏକ ବହୁ-ବର୍ଣ୍ଣ ବିଶିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସରକାରର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇ ମଣ୍ଡେଲା ଅନୁଭବ କରିଥିଲେଯେ ତାଙ୍କ ଶାସନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଜାତୀୟ ଆପୋଷ ବୁଝାମଣା ପାଇଁ ପ୍ରମୁଖ ଉଦ୍ୟମ କରିବାକୁ ହେବ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=524}}.</ref> ଶ୍ୱେତକାୟମାନେ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଉଥିବାରୁ ଅନ୍ୟ ଔପନିବେଶିକ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ଅର୍ଥନୀତିର ପତନ ହୋଇଥିଲା ଓ ଏହାକୁ ଦେଖି ମଣ୍ଡେଲା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ଶ୍ୱେତକାୟମାନଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ "ଦି ରେନବୋ ନେସନ"ରେ ସ୍ଥାନ ଦେଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=495–496}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=517}}.</ref> ସେ ନିଜ କ୍ୟାବିନେଟରେ ଯଥାସମ୍ଭବ ବଡ଼ ଗଠବନ୍ଧନ ରଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ; ଦେ କ୍ଲାର୍କଙ୍କୁ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ, ନ୍ୟାସନାଲ ପାର୍ଟିର ଅଧିକାରୀମାନଙ୍କୁ କୃଷି, ଶକ୍ତି, ପରିବେଶ, ଖଣିଜ ଓ ଶକ୍ତି ବିଭାଗର ମନ୍ତ୍ରୀ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବୁଥେଲେଜିଙ୍କୁ ଗୃହ ବ୍ୟାପାର ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=507–511}}.</ref> କ୍ୟାବିନେଟର ଅନ୍ୟ ପଦବୀ ଗୁଡ଼ିକରେ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ବରିଷ୍ଠ ନେତାମାନେ - "ଜୋଏ ମୋଦିସେ", "ଆଲଫ୍ରେଡ଼ ନଜୋ", "ଜୋଏ ସ୍ଲୋଭୋ", "ମାକ ମହାରାଜ", "ଦୁଲ୍ଲାଦ ଓମାର" ଆଦି ଥିଲେ ଓ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଯୁବମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ "ଟିଟୋ ମବୋୱେନି" ଓ "ଜେଫ ରାଡ଼େବେ" ଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=508}}</ref> ଦେ କ୍ଲାର୍କଙ୍କ ସହିତ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ତିକ୍ତତା ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା ଓ ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବରୁ ୩୫୦୦ ପୋଲିସଙ୍କୁ କ୍ଷମା କରିଥିବାରୁ ମଣ୍ଡେଲା ତାଙ୍କୁ କଟୁକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ, ଓ ପୂର୍ବତନ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରୀ "ମାଗ୍ନସ ମାଲାନ"ଙ୍କୁ ଏକ ହତ୍ୟା ଅଭିଯୋଗ ପାଇଁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥିବାରୁ ତୀବ୍ର ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=511, 534}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=528}}.</ref>

 

ଆହୁରି ବିତର୍କିତ ଭାବେ ମଣ୍ଡେଲା ଅପାର୍ଥିଡ଼ ଶାସନକାଳରେ ହୋଇଥିବା ଅପରାଧର ତଦନ୍ତ ପାଇଁ "ଟ୍ରୁଥ ଏଣ୍ଡ ରିକୋନସିଲିଏସନ କମିସନ" ଗଠନ କରି,ଡେସମଣ୍ଡ ଟୁଟୁଙ୍କୁ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଦାୟିତ୍ୱ ଦେଇଥିଲେ । ଶହୀଦ ଘୋଷଣା ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ଅପାର୍ଥିଡ଼ ଶାସନ କାଳରେ ହୋଇଥିବା ଅନେକ ଅପରାଧକୁ କମିସନ କ୍ଷମା କରିଦେଇଥିଲେ । ଫେବ୍ରୁଆରୀ ୧୯୯୬ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ତଦନ୍ତ ସମୟରେ ଅନେକ ଅତ୍ୟାଚାର, ବୋମାମାଡ଼, ଧର୍ଷଣ, ହତ୍ୟା ମାମଲାର ଶୁଣାଣି କରି ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୯୮ରେ କମିସନ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ରିପୋର୍ଟ ଦେଇଥିଲେ । ଉଭୟ ଦେ କ୍ଲାର୍କ ଓ ମବେକି ରିପୋର୍ଟର କିଛି ଭାଗ ବାଦ ଦେବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ, ଓ କେବଳ ଦେ କ୍ଲାର୍କଙ୍କ ଅନୁରୋଧ ରକ୍ଷା ହୋଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=528–532}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=527, 551–564}}.</ref> ମଣ୍ଡେଲା କମିସନର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରଶଂସା କରି କହିଥିଲେ ଯେ - ଏହା ଅତୀତକୁ ପଛରେ ପକାଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଧ୍ୟାନ ଦେବାକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=532}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=563}}.</ref>

===ଘରୋଇ ଯୋଜନା===

[[File:Nelson Mandela 1998.JPG|thumb|upright|୧୯୯୮ରେ ବ୍ରାଜିଲ ଗସ୍ତରେ ମଣ୍ଡେଲା]]

 

ଏହି ସବୁ ସତ୍ତ୍ୱେ ଅନେକ ଘରୋଇ ସମସ୍ୟା ରହିଥିଲା । "ଏଡ଼ୱିନ କ୍ୟାମେରୁନ" ସମାଲୋଚନା କରି କହିଥିଲେ ଯେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ସରକାର ଏଚ.ଆଇ.ଭି./ଏଡ଼ସ ସଂକ୍ରମଣ ପ୍ରତି ବିଶେଷ କିଛି କରିନଥିଲା; ଏବଂ ୧୯୯୯ ସୁଦ୍ଧା ସମଗ୍ର ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ପ୍ରାୟ ୧୦% ଜନତା ଏଚ.ଆଇ.ଭି.+ ହୋଇସାରିଥିଲେ । ମଣ୍ଡେଲା ଏହି ଅଭିଯୋଗକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିଥିଲେ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମବେକିଙ୍କୁ ଏହାର ସମାଧାନ କରିବାକୁ ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Meredith|2010|pp=571–573}}; {{cite news |url= http://www.guardian.co.uk/world/2003/jul/06/nelsonmandela.southafrica |title=Mandela at 85 |work=The Observer |location=London |first=Anthony |last=Sampson |Anthony Sampson |date=6 July 2003|accessdate=26 May 2008 |archivedate=26 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiCWnTJS |deadurl=no}}; {{cite web |title=Can Mandela's AIDS Message Pierce the Walls of Shame? |publisher=Peninsula Peace and Justice Center |date=9 January 2005 |url=http://peaceandjustice.org/article.php?story=20050109125126110&mode=print |accessdate=26 May 2008 |archivedate=26 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiCWr1mK |deadurl=no}}; {{cite news | title=South Africa: Mandela Deluged With Tributes as He Turns 85 |url= http://allafrica.com/stories/200307190001.html |work=AllAfrica |first=Ofeibea |last=Quist-Arcton |date=19 July 2003 |accessdate=26 May 2008 |archivedate=26 February 2013 |archiveurl= http://www.webcitation.org/6Eile2xQ7 |deadurl=no}}</ref> ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଅପରାଧକୁ ସଠିକ ଭାବେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନ କରିପାରିଥିବାରୁ ମଣ୍ଡେଲା ସମଲୋଚିତ ହୋଇଥିଲେ, ଓ ଏହାର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ୧୯୯୦ ଦଶକର ଶେଷଭାଗରେ ୭.୫ଲକ୍ଷ ଗୋରାଙ୍କ ଅନୁପ୍ରବେଶ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=510, 565–68}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=573}}.</ref> ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ସରକାର ଦୁର୍ନୀତି ମଧ୍ୟରେ ବୁଡ଼ି ରହିଥିଲା ଓ ମଣ୍ଡେଲା ଦୁର୍ନୀତିକାରୀଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦାର ମନୋଭାବ ପୋଷଣ କରୁଥିଲେ ବୋଲି ଅଭିଯୋଗ ଆସିଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=510}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=544–547}}.</ref>

===ବୈଦେଶିକ ବ୍ୟାପାର===

[[File:Bill-Clinton-with-Nelson-Mandela.jpg|thumb|right|ଆମେରିକୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି [[ବିଲ କ୍ଳିଣ୍ଟନ]] ଙ୍କ ସହିତ ମଣ୍ଡେଲା । ଅନେକ ସମୟରେ ମଣ୍ଡେଲା କ୍ଲିଣ୍ଟନଙ୍କୁ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ତାଙ୍କୁ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ହୋଇଥିବା ଯୌନ ନିର୍ଯ୍ୟାତନା ଅଭିଯୋଗ ଶୁଣାଣି ସମୟରେ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=561–567}}.</ref>]]

 

ସେହିପରି ଭାବେ ଫିଡ଼େଲ କାଷ୍ଟ୍ରୋ ଓ ମୁଆମ୍ମର ଗଦ୍ଦାଫିଙ୍କ ସହିତ ବନ୍ଧୁତା ପାଇଁ ପଶ୍ଚିମ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ୱାରା ମଣ୍ଡେଲା ସମାଲୋଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୯୮ରେ କାଷ୍ଟ୍ରୋ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ଦେଖା କରିବାକୁ ଆସିଥିଲେ ଓ ମଣ୍ଡେଲା ଲିବ୍ୟାରେ ଗଦ୍ଦାଫିଙ୍କୁ ଭେଟି "ଅର୍ଡ଼ର ଅଫ ଗୁଡ଼ ହୋପ" ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=562–563}}.</ref> ଯେତେବେଳେ ବିଶ୍ୱର ଅନ୍ୟ ଦେଶ ଓ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଦ୍ୱାରା ଏହି ସବୁ ଗସ୍ତ ସମାଲୋଚିତ ହୋଇଥିଲା, ମଣ୍ଡେଲା ଏହାକୁ ରଙ୍ଗଭେଦ ନୀତିର ମୁଖା ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଅଭିଯୋଗ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ନଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=564}}.</ref> ଲିବ୍ୟା, ଆମେରିକା ଓ ବ୍ରିଟେନ ମଧ୍ୟରେ ଦୀର୍ଘ ଦିନରୁ ଚାଲିଥିବା ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ, ନଭେମ୍ବର ୧୯୯୧ରେ ହୋଇଥିବା "ପ୍ୟାନ ଆମ ଫ୍ଲାଇଟ ୧୦୩" ହତ୍ୟାରେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ଦୁଇ ଲିବ୍ୟା ନାଗରିକ "ଆବଦେଲବାସେତ ଅଲ-ମେଗ୍ରାହୀ" ଓ "ଲାମିନ ଖଲିଫା ଫିମହା"ଙ୍କୁ ଏକ ନିରପେକ୍ଷ ତୃତୀୟ ଦେଶରେ ଶୁଣାଣି କରିବାକୁ ମଣ୍ଡେଲା ମତ ଦେଇଥିଲେ ଓ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଦେଶ ଏଥିରେ ରାଜି ହୋଇଥିବାରୁ; ଏପ୍ରିଲ ୧୯୯୯ରେ [[ନେଦରଲାଣ୍ଡ]] ର "କ୍ୟାମ୍ପ ଜେଇଷ୍ଟ"ରେ "ସ୍କଟସ ଲ" ଅନୁସାରେ ଦୁଇଜଣଙ୍କ ଶୁଣାଣି ହୋଇଥିଲା ଓ ଜଣେ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=563–564}}; {{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/1144147.stm | title=Analysis: Lockerbie's long road |publisher=BBC |accessdate=26 May 2008 | date=31 January 2001 |archivedate=25 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6Ehl149mt |deadurl=no}}</ref>

===ରାଜନୀତିରୁ ଅବସର===

ମେ ୧୯୯୬ରେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର "ନୂତନ ସମ୍ବିଧାନ" ସଂସଦ ଦ୍ୱାରା ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା, ଫଳରେ ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାରକୁ ଏକ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଅନୁସାରେ ପାଳିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ ।<ref>{{harvnb|Muthien|Khose|Magubane|2000|p=366}}</ref> ଦେ କ୍ଲାର୍କ ଏହି ସମ୍ବିଧାନକୁ ବିରୋଧ କରି ଗଠବନ୍ଧନ ସରକାରରୁ ଓହରି ଗଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=534}}; {{harvnb|Meredith|2010|pp=529–530}}.</ref> ତେଣୁ ନ୍ୟାସନାଲ ପାର୍ଟି ଅଧୀନରେ ଥିବା କ୍ୟାବିନେଟ ପଦକୁ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଗ୍ରହଣ କଲା ଓ ମବେକି ଉପ-ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହୋଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=535}}.</ref> ଉଭୟ ମଣ୍ଡେଲା ଓ ମବେକି ଏକ ଅବସରରେ ବିଦେଶରେ ଥିବାବେଳେ ବୁଥେଲେଜି "କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି" ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=536}}.</ref>

 

ସର୍ବସାଧାରଣରେ, ମଣ୍ଡେଲା ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶକ୍ତିକୁ ସମାଲୋଚନା କରିବାରେ ଲାଗିଲେ । ୧୯୯୯ରେ "ନାଟୋ ଇଣ୍ଟରଭେନସନ ଇନ କୋସୋଭୋ"କୁ ସେ ଦୃଢ଼ ବିରୋଧ କରି କହିଥିଲେ ଯେ ବିଶ୍ୱର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଦେଶମାନେ ସମଗ୍ର ପୃଥିବୀକୁ ନୈତିକତା ଦେଖାଇବାର ଏହା ଏକ ପ୍ରୟାସ ।<ref>{{cite news|url=http://www.derechos.org/nizkor/iraq/doc/mandela1.html |title=Equipo Nizkor – Mandela slams Western action in Kosovo, Iraq |agency=Reuters |author=Keith Weir |date=13 April 2003 |publisher=Derechos.org |accessdate=3 October 2010 |archivedate=21 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EhQi33OL |deadurl=no}}</ref> ୨୦୦୩ରେ ବ୍ରିଟେନ ଓ ଆମେରିକା ଦ୍ୱାରା "[[ଇରାକ]] ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧ" ବିପକ୍ଷରେ ସେ ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରି ଆମେରିକୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି [[ଜର୍ଜ ଡବଲ୍ୟୁ. ବୁଶ]] ଓ ବ୍ରିଟେନର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ [[ଟୋନି ବ୍ଲେୟାର]] ଙ୍କୁ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ନିୟମକୁ ଅଣଦେଖା କରୁଥିବାର ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ । ଆମେରିକା ଉପରେ ଅଧିକ ଆକ୍ରମଣକରି ସେ କହିଥିଲେ, ବିଶ୍ୱର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଦେଶ ଅପେକ୍ଷା ଆମେରିକା ଅନ୍ୟ ଦେଶ ଉପରେ "ଅକଥନୀୟ ଅତ୍ୟାଚାର" କରିଛି, ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ "ଜାପାନରେ ଆଣବିବ ବୋମା ପକାଇବା", ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିତର୍କର ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିଲା ଏବଂ ପରେ ମଣ୍ଡେଲା ବ୍ଲେୟାରଙ୍କ ସହିତ ପୁନଃ-ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Battersby|2011|pp=591–592}}; {{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/2228971.stm|title=Mandela warns Bush over Iraq|date=1 September 2002|publisher=BBC |accessdate=27 October 2008 | first=John | last=Pienaar |archivedate=21 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EhQjsYTq |deadurl=no}}; {{cite news|url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-1736438.html|title=Mandela lambastes 'arrogant' Bush over Iraq|last=Cornwell|first=Rupert |work=The Independent|date=31 January 2003|accessdate=27 October 2008 | location=London}};{{cite news | author=Fenton, Tom | publisher=CBS | title=Mandela Slams Bush on Iraq | date=30 January 2003 | url=http://www.cbsnews.com/stories/2003/01/30/iraq/main538607.shtml | accessdate=26 May 2008 |archivedate=25 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EhQr4N5U |deadurl=no}}</ref> ଲିବ୍ୟା-ବ୍ରିଟେନ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କକୁ ନେଇ ବାର୍ଲିନ୍ନି କାରାଗାରରେ ସେ "ମେଗ୍ରାହି"ଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କ ବୁଝାମଣାର ସର୍ତ୍ତ ବିରୋଧରେ ତାଙ୍କୁ ଅବଗତ କରାଇ କହିଥିଲେ ଏହା ଏକ "ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ୱିକ ଅବୁଝାମଣା" ।<ref>{{harvnb|Battersby|2011|p=593}}.</ref>

===ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅବସର:୨୦୦୪-ବର୍ତ୍ତମାନ===

ଜୁନ ୨୦୦୪ରେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ୮୫ ବର୍ଷ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଶରୀର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟିବାରୁ ମଣ୍ଡେଲା "ଅବସରରୁ ଅବସର" ନେବା ଘୋଷଣା କରି କହିଥିଲେ "ମୋତେ ଡାକିବ ନାହିଁ, ମୁଁ ତୁମକୁ ଡାକିବି ।"<ref>{{harvnb|Battersby|2011|p=598}}; ; {{harvnb|Meredith|2010|p=593}}; {{cite web | title=I'll call you | publisher=SouthAfrica.info | date=2 June 2004 | url=http://www.southafrica.info/mandela/mandela-retirement.htm | accessdate=26 May 2008|archivedate=25 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EhSNBc53 |deadurl=no}}</ref> ଅତି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ବନ୍ଧୁ ଓ ପରିବାରର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ କେବଳ ଭେଟ କରିବା ଜାରି ରଖିଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଫାଉଣ୍ଡେସନ ତରଫରୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ସଭା ତଥା ଗଣମାଧ୍ୟମ ସାକ୍ଷାତକାର ପାଇଁ ଅନୁରୋଧକୁ ମନା କରାଯାଇଥିଲା ।<ref>{{harvnb|Battersby|2011|p=598}}.</ref> ପରେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକରେ ସେ କିଛି ମାତ୍ରରେ ଆଗ୍ରହ ଦେଖାଇଥିଲେ ।

 

୨୦୧୩ ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଏକ ଫୁସଫୁସ ସଂକ୍ରମଣ ପାଇଁ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ପ୍ରିଟୋରିଆରେ ଡ଼ାକ୍ତରଖାନାରେ ରଖାଯାଇଥିଲା, ଏବଂ ଏହି ସମୟରେ ତାଙ୍କ ବଂଶଧରମାନେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କ ପାଇଁ ହୋଇଥିବା ସମାଧି ସ୍ଥଳ ପାଇଁ ଆନ୍ତଃ-ପାରିବାରିକ ଆଇନ-କନ୍ଦଳରେ ମାତିଥିଲେ ।<ref>{{cite web|author=David Smith in Johannesburg |url=http://www.guardian.co.uk/world/2013/jul/03/south-african-courts-mandela-burial |title=South African courts step in over Mandela family burial row |publisher=The Guardian |date= |accessdate=2013-07-05}}</ref><ref>{{cite web|last=Moreton |first=Cole |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/nelson-mandela/10155807/Nelson-Mandelas-grandson-Mandla-accused-of-grave-tampering.html |title=Nelson Mandela's grandson Mandla accused of grave tampering |publisher=Telegraph |date= |accessdate=2013-07-05}}</ref><ref>{{cite web|author=July 4 2013 at 09:40am By Henriette Geldenhuys |url=http://www.iol.co.za/news/crime-courts/affidavit-points-out-mandla-s-master-plan-1.1541835 |title=Affidavit points out Mandla's 'master plan' |publisher=IOL.co.za |date= |accessdate=2013-07-05}}</ref>

====ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଅବସ୍ଥା====

ଫେବ୍ରୁଆରୀ ୨୦୧୧ରେ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ଶ୍ୱାସପ୍ରଶ୍ୱାସ ଜନିତ ସଂକ୍ରମଣ ପାଇଁ ସ୍ୱଳ୍ପକାଳ ନିମନ୍ତେ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ରଖାଯାଇଥିଲା, ଓ ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିଥିଲା;<ref>{{harvnb|Battersby|2011|p=607}}; {{cite web|url=http://www.news24.com/SouthAfrica/News/Nelson-Mandela-breathing-on-his-own-20110128|title=Nelson Mandela 'breathing on his own'|date=18 January|publisher=News 24|accessdate=30 January|archivedate=25 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EhSmCBmZ |deadurl=no}}</ref> ପୁଣି ଡିସେମ୍ବର ୨୦୧୨ରେ ଫୁସଫୁସ ସଂକ୍ରମଣ ଓ "ଗାଲଷ୍ଟୋନ" ହଟାଇବା ପାଇଁ ଡାକ୍ତରଖାନା ନିଆଯାଇଥିଲା ।<ref>{{cite news|title=Mandela Has Lung Infection, South African Officials Say|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/12/11/nelson-mandela-in-hospital_n_2276365.html|work=The Huffington Post|agency=Associated Press|date=11 December 2012|author=Jon Gambrell|archivedate=25 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EhSu8BsQ |deadurl=no|accessdate=11 December 2012}}; {{cite news|title=Mandela Has Surgery for Gallstones|url=http://www.nytimes.com/2012/12/16/world/africa/mandela-has-surgery-to-remove-gallstones.html?partner=rss&emc=rss&smid=tw-nytimes&_r=0|work=The New York Times|accessdate=15 December 2012|archivedate=25 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EhSuaglG |deadurl=no}}</ref> ମାର୍ଚ ୨୦୧୩ର ପ୍ରଥମ ଭାଗରେ ଏକ ସଫଳ ଡାକ୍ତରୀ ଉପଚାର ପରେ,<ref>{{cite web|url=http://www.ctvnews.ca/world/nelson-mandela-94-responding-positively-to-treatment-in-hospital-1.1214585 |title=Nelson Mandela, 94, responding positively to treatment in hospital &#124; CTV News |publisher=Ctvnews.ca |date=2013-03-28 |accessdate=2013-06-10}}</ref> ପୁଣି ଫୁସଫୁସ ସଂକ୍ରମଣ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ କିଛିଦିନ ପାଇଁ ପ୍ରିଟୋରିଆରେ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ରଖାଯାଇଥିଲା ।<ref>{{cite web|title=Nelson Mandela arrives home in ambulance|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/nelson-mandela/9976102/Nelson-Mandela-arrives-home-in-ambulance.html|publisher=The Telegraph|accessdate=6 April 2013}}</ref>

 

ନିଜ ଭାବମୂର୍ତ୍ତି ପ୍ରତି ସର୍ବଦା ସଚେତନ ରହୁଥିବା ମଣ୍ଡେଲା ସର୍ବଦା ଭଲ ପୋଷାକପତ୍ର ପିନ୍ଧିବାକୁ ଭଲ ପାଆନ୍ତି ଏବଂ ଥେମ୍ବୁ ରାଜ ପରିବାରରେ ନିଜ ବାଲ୍ୟଜୀବନ କଟାଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ଜୀବନଯାପନ ପ୍ରଣାଳୀରେ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ରାଜକୀୟତା ପରିଲକ୍ଷିତ; ନିଜ ଶାସନ କାଳରେ ସେ "ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସମ୍ରାଟ" ଆଖ୍ୟା ପାଇଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=432, 554}}.</ref> "ଭବିଷ୍ୟ ଚିନ୍ତାଧାରା ଓ ପ୍ରଦର୍ଶନ"ରେ ପ୍ରବୀଣ ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ସର୍ବଦା ନିଜକୁ ସୌମ୍ୟ ଭାବେ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି, ଏବଂ ତାଙ୍କର ଛବି ଗୁଡ଼ିକ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଭଲ ଆସିଥାଏ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=582–583}}.</ref>

===ରାଜନୈତିକ ଚିନ୍ତାଧାରା===

[[File:Free Nelson Mandela Protest, Germany (crop).jpg|thumb|right|୧୯୮୬ରେ [[ବର୍ଲିନ]] ରେ ହୋଇଥିବା "ଫ୍ରି ମଣ୍ଡେଲା" ଶୋଭାଯାତ୍ରା]]

ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସରେ ଯୋଗଦେବା ପରଠାରୁ ସେ ଜଣେ "ଆଫ୍ରିକୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ"<ref>{{harvnb|Sampson|2011|pp=37, 584}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=541}}.</ref> ଭାବେ ପରିଚିତ, ଏବଂ ଆହୁରି ମଧ୍ୟ "ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଓ ସମାଜବାଦୀ"<ref>{{harvnb|Smith|2010|p=231}}.</ref> ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା । ଯଦିଓ ତାଙ୍କର ଅନେକ ଭାଷଣରେ ସେ ଜଣେ ଏକଛତ୍ରବାଦୀ ଭାବେ ପ୍ରତୀୟ ହୁଅନ୍ତି, ମଣ୍ଡେଲା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଜଣେ ନିଚ୍ଛକ ପୂଜାରୀ ଅଟନ୍ତି; ଏବଂ ବେଳେ ବେଳେ ନିଜ ଅନିଚ୍ଛା ସତ୍ତ୍ୱେ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ମତକୁ ସମ୍ମାନ ଦିଅନ୍ତି ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=433}}.</ref> ତାଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ "ବିସ୍ତୃତତା, ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଓ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିବାର ଅଧିକାର"<ref>{{harvnb|Battersby|2011|p=605}}</ref> ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳଦୂଆ ଅଟେ ଓ ସେ ପ୍ରାକୃତିକ ମାନବ ଅଧିକାରରେ ବିଶ୍ୱାସ ରଖନ୍ତି ।<ref>{{harvnb|Kalumba|1995|p=162}}</ref>

 

===ପରିବାର===

[[File:Mandela museum soweto.jpg|right|thumb|ସୋୱେଟୋରେ ଥିବା ମଣ୍ଡେଲା ପାରିବାରିକ ମ୍ୟୁଜିୟମ]]

ମଣ୍ଡେଲା ୩ ଥର ବିବାହ କରିଥିଲେ ଓ ୬ଟି ସନ୍ତାନଙ୍କ ପିତା ତଥା ୧୭ଜଣ ନାତି-ନାତୁଣୀଙ୍କ<ref>{{cite web|author=Geoffrey York |url=http://m.theglobeandmail.com/news/world/south-africans-express-disgust-as-mandela-family-members-cash-in-on-icons-name/article11299841/?service=mobile |title=South Africans express disgust as Mandela family members cash in on icon’s name |publisher=The Globe and Mail |date=2013-04-16 |accessdate=2013-06-28}}</ref> ପିତାମହ ଥିଲେ; ଏବଂ ତାଙ୍କର ବହୁ ଅଣ ନାତି-ନାତୁଣୀ ଥିଲେ ।<ref>{{cite web |url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-590332.html |title=In S. Africa, a President Replaces an Icon; Mbeki Takes Over From Mandela, Nation's 'Saintly Man' |author=Jon Jeter |date=17 June 1999 |work=The Washington Post |publisher= {{Subscription required|via=HighBeam Research}}|accessdate=3 February 2013}}</ref> ନିଜ ସନ୍ତାନ ସନ୍ତତିଙ୍କ ପ୍ରତି ସେ କଠୋର ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ନାତି ନାତୁଣୀଙ୍କ ପାଇଁ ବହୁ ଉଦାର ଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Sampson|2011|p=246}}; {{harvnb|Smith|2010|p=147}}; {{harvnb|Meredith|2010|p=481}}.</ref>

 

[[File:Mandela e Evelyn 1944.jpg|right|thumb|150x150px|୧୯୪୪ରେ ନେଲସନ ଓ ଏଭେଲିନଙ୍କ ବିବାହ]]

 

==ପ୍ରଭାବ==

ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ମଣ୍ଡେଲା ନିଜର ଯୋସା ବଂଶନାମ '''ମାଦିବା''' ନାମରେ ପରିଚିତ ।<ref>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-22052593 |title=Nelson Mandela discharged from South Africa hospital |date=6 April 2013 |publisher=BBC News |accessdate=9 April 2013 |archivedate=9 April 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fl4RyNbI |deadurl=no}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/31/nelson-mandela-what-follows |title=South Africans pray for Nelson Mandela, but dismiss fears his death will mean chaos |author=David Smith |date=30 March 2013 |work=The Guardian |accessdate=9 April 2013 |archivedate=9 April 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fl4aC2Gz |deadurl=no}}</ref>

===ସମ୍ମାନ ଓ ସ୍ମୃତି ସ୍ମାରକୀ===

[[Image:South Africa-Johannesburg-Nelson Mandela Bridge001.jpg|thumb|ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗରେ ଥିବା ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା ପୋଲ]]

 

ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରୁ "ପ୍ରେସିଡ଼େନସିଆଲ ମେଡ଼ାଲ ଅଫ ଫ୍ରିଡ଼ମ"<ref>{{cite web|url=http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2002/07/20020709-8.html|title=President Honors Recipients of the Presidential Medal of Freedom |date=9 July 2002 |publisher=The White House |accessdate=26 October 2008 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQa6Gnu1 |deadurl=no}}</ref>, "ଅର୍ଡ଼ର ଅଫ କାନାଡ଼ା"<ref>{{cite web |url=http://www.canadainternational.gc.ca/southafrica-afriquedusud/eyes_abroad-coupdoeil/NelsonMandelaDJ.aspx?lang=eng&view=d |title=Canada presents Nelson Mandela with the Queen Elizabeth II Diamond Jubilee medal |date=23 August 2012 |publisher=Government of Canada |accessdate=14 February 2013 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQaTXONi |deadurl=no}}</ref>, ଓ ପ୍ରଥମ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବେ "କାନାଡ଼ାର ସମ୍ମାନୀୟ ନାଗରିକତ୍ୱ" ମଣ୍ଡେଲା ପାଇଛନ୍ତି ।<ref>{{cite news|url=http://www.cbc.ca/canada/story/2001/11/19/mandela_011119.html|title=Mandela to be honoured with Canadian citizenship|date=19 November 2001 |publisher=CBC News|accessdate=26 October 2008 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQa6zuKU |deadurl=no}}</ref> ସୋଭିଏତ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ତରଫରୁ ଶେଷ "ଲେନିନ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର"<ref name=CT12 />, ମାନବ ଅଧିକାର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ପ୍ରଥମ "ଅଲ-ଗଦ୍ଦାଫି ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ ପ୍ରାଇଜ ଫର ହ୍ୟୁମାନ ରାଇଟ୍ସ"<ref name="TimeGadafiPrize">{{cite news|title=Prizes: And the Winner Is...|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,957634,00.html|publisher=[[Time]]|date=08-05-1989|accessdate=24-10-2012}}</ref>, ୧୯୯୦ରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା "ଭାରତ ରତ୍ନ"<ref>{{cite web |url=http://www.ndtv.com/article/india/list-of-all-bharat-ratna-award-winners-81336 |title=List of all Bharat Ratna award winners |date=21 January 2011 |publisher=NDTV |accessdate=14 February 2013 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQat3ntQ |deadurl=no}}</ref>, ୧୯୯୨ରେ ପାକିସ୍ତାନ ଦ୍ୱାରା "ନିସାନ-ଏ-ପାକିସ୍ତାନ"<ref>{{Cite news | title = Mandela in Pakistan | newspaper=The Independent | publisher=Independent Print Limited | date = 3 October 1992 | url = http://www.independent.co.uk/news/world/mandela-in-pakistan-1555096.html | accessdate =7 June 2010 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQa80Py9 |deadurl=no}}</ref> ଆଦି ପୁରସ୍କାରରେ ମଣ୍ଡେଲା ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ୧୯୯୨ରେ ତୁର୍କୀ ଦ୍ୱାରା "ଅତାତୁର୍କ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର" ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେହି ସମୟରେ ତୁର୍କୀ ମାନବ ଅଧିକାର ଉଲ୍ଲଙ୍ଗନ କରିଥିବା କାରଣ ଦର୍ଶାଇ ପୁରସ୍କାର ଗ୍ରହଣ କରି ନଥିଲେ;<ref name=ataturk>{{cite web |url=http://www.anc.org.za/ancdocs/pr/1992/pr0412a.html |title=Statement on the Ataturk Award given to Nelson Mandela |date=12 April 1992 |publisher=African National Congress |accessdate=2 January 2007 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20061001161737/http://www.anc.org.za/ancdocs/pr/1992/pr0412a.html <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = 1 October 2006}}</ref> କିନ୍ତୁ ପରେ ୧୯୯୯ରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।<ref name=CT12>{{cite web |url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-296964849.html |title=How the awards have just kept flooding in |date=18 July 2012 |work=The Cape Times |publisher={{Subscription required|via=HighBeam Research}}|accessdate=14 February 2013}}</ref> ଏଲିଜାବେଥ-୨ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ମଣ୍ଡେଲା "ବୈଲିଫ ଗ୍ରାଣ୍ଡ କ୍ରସ ଅଫ ଦି ଅର୍ଡ଼ର ଅଫ ସେଣ୍ଟ ଜନ" ଓ "ଅର୍ଡ଼ର ଅଫ ମେରିଟ" ପାଇଥିଲେ ।<ref>{{cite web |url=http://www.royal.gov.uk/output/Page1880.asp |archiveurl=http://web.archive.org/web/20050105152154/http://www.royal.gov.uk/output/Page1880.asp |archivedate=5 January 2005 |title=The Order of Merit |date = November 2002|publisher=Royal Insight |accessdate=26 October 2008}}</ref>

===କଳାକାରଙ୍କ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି===

ଅନେକ କଳକାର ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ବହୁ ସଂଗୀତ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଛନ୍ତି । ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଜନପ୍ରିୟ ଥିଲା ୧୯୮୩ରେ "ଦି ସ୍ପେସିଆଲ ଆକା" ଦ୍ୱାରା ରେକର୍ଡ଼ ହୋଇଥିବା "ଫ୍ରି ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା" । ୧୯୮୫ରେ ଓସ୍କାର ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିବା ଗୀତ "ଆଇ ଜଷ୍ଟ କଲଡ ଟୁ ସେ ଆଇ ଲଭ ୟୁ"କୁ ଷ୍ଟିଭି ୱଣ୍ଡର ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ କରିଦେଇଥିବାରୁ "ସାଉଥ ଆଫ୍ରିକାନ ବ୍ରୋଡ଼କାଷ୍ଟିଙ୍ଗ କର୍ପୋରେସନ" ୱଣ୍ଡରଙ୍କ ସଙ୍ଗୀତକୁ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ନିଷିଦ୍ଧ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ।<ref name=wonder>{{cite news |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F00E4DD1438F934A15750C0A963948260 |title=Stevie Wonder Music Banned in South Africa |date=27 March 1985 |work=The New York Times |accessdate=26 May 2008 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQZUTA27 |deadurl=no}}</ref> ୧୯୮୫ରେ ସେନେଗାଲର କଳାକାର "ୟୁସୌ ନ’ଦୌର" ଙ୍କ ପ୍ରଥମ ଆମେରୀୟ ଆଲବମ "ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା" ଥିଲା । ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଇ ଗୀତ ବା ଭିଡ଼ିଓ ସଂଗୀତ କରିଥିବା ଅନ୍ୟ କଳାକାର ମାନେ ହେଲେ - "ଜନି କ୍ଲେଗ",<ref>{{cite book |last=Drewett |first=Michael |coauthors=Cloonan, Martin |title=Popular Music Censorship in Africa |publisher=Ashgate Publishing |year=2006 |page=30 |isbn=0-7546-5291-2}}</ref> "ହ୍ୟୁଗ ମାସେକେଲା",<ref>{{cite book |last=Guernsey |first=Otis L. |coauthors=Sweet, Jeffrey; Kronenberger, Louis |title=The Best Plays |publisher=University of Michigan |date=21 May 2008 |page=347 |isbn=1-55783-040-1}}</ref> "ବ୍ରେଣ୍ଡା ଫାସି",<ref>{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/news/2004/may/11/guardianobituaries.southafrica |title=Brenda Fassie |author=Liz McGregor |date=10 May 2004 |work=The Guardian |accessdate=3 February 2013 |archivedate=3 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EAGDK9il |deadurl=no}}</ref> "ବିୟଣ୍ଡ",<ref name="beyond">{{cite news |last=Lee |first=Carmen |work=Time |title=20 Years Ago Today |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,501030623-458836,00.html |accessdate=27 May 2008 |date=16 June 2003 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQZVAldt |deadurl=no}}</ref> "ନିକେଲବ୍ୟାକ",<ref>{{cite web|url=http://top40.about.com/od/singles/gr/ifeveryonecared.htm|title=Nickelback – If Everyone Cared|last=Lamb|first=Bill|publisher=About|accessdate=23 December 2008 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQZVYfFl |deadurl=no}}</ref> "ରଫି",<ref>{{cite web |url=http://www.myhero.com/myhero/hero.asp?hero=nelsonMandela |title=Freedom Hero: Nelson Mandela |last=Trussell |first=Jeff |publisher=The My Hero Project |accessdate=23 December 2008 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQZVvE31 |deadurl=no}}</ref> ଏବଂ "ଆମ୍ପି ଡୁ ପ୍ରିଜ" ଓ "ଆବ୍ରାହମ ଡି ଭିଲିଅର୍ସ" ।<ref>{{cite web|url=http://www.abdevilliersfan.com/wordpress/about/the-music/ |title=AB de Villiers – The Fan Site |publisher=Abdevilliersfan.com |date=2 August 2010 |accessdate=3 October 2010 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQZWJ6wK |deadurl=no}}</ref>

===ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଓ ଦୂରଦର୍ଶନ===

ମଣ୍ଡେଲା ଦୂରଦର୍ଶନ ଓ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅନେକ ଥର ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ୧୯୯୭ରେ "ସିଡ଼ନୀ ପୋଏଟିଅର" ମଣ୍ଡେଲା ଭୂମିକାରେ "ମଣ୍ଡେଲା ଏଣ୍ଡ ଦେ କ୍ଲାର୍କ" ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ ।<ref>{{cite news |url=http://movies.nytimes.com/movie/161621/Mandela-and-de-Klerk/overview |title=''Mandela and de Klerk'' (1997) |work=The New York Times |accessdate=26 October 2008 | first=Bill | last=Keller |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQYHytBN |deadurl=no}}</ref> ସେହିପରି ୨୦୦୭ରେ ନିର୍ମିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର "ଗୁଡ଼ବାୟ ବାଫାନା"ରେ "ଡେନିସ ହେସବର୍ଟ" ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ଭୂମିକା କରିଥିଲେ ।<ref>{{cite web |url=http://movies.nytimes.com/movie/389360/The-Color-of-Freedom/overview |title=The Color of Freedom (2007) |work=The New York Times |accessdate=14 February 2013 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQYamA8l |deadurl=no}}</ref> ୨୦୦୯ରେ ବି.ବି.ସି. ଟେଲିଭିଜନ ସଂସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଯୋଜିତ "ମିସେସ ମଣ୍ଡେଲା" କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ "ଡାଭିଡ଼ ହେୟାରଉଡ଼"<ref>{{cite news |author=Dowell, Ben |url=http://www.guardian.co.uk/media/2009/mar/11/bbc-commissions-winnie-mandela-drama |title=BBC commissions Winnie Mandela drama |work=The Guardian |date=11 March 2009 |accessdate=11 March 2009 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQYJKH21 |deadurl=no}}</ref> ଏବଂ ୨୦୦୯ରେ "ଇନଭିକ୍ଟସ" ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ " [[ମୋର୍ଗାନ ଫ୍ରିମ୍ୟାନ]] " ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ଚରିତ୍ରାଭିନୟ କରିଥିଲେ ।<ref>{{harvnb|Battersby|2011|p=601}}; {{cite news |url=http://www.nytimes.com/2008/08/17/books/review/Keller-t.html?_r=0 |title=Entering the Scrum |author=Keller, Bill |date=15 August 2008 |work=The New York Times |accessdate=14 February 2013 |archivedate=14 February 2013 |archiveurl=http://www.webcitation.org/6EQYJlUbx |deadurl=no}}</ref>

 

==ଆଧାର==