ଦେବଦଳନ
ଉପକ୍ରମ: ରଥଯାତ୍ରା (ଘୋଷଯାତ୍ରା ଓ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା) । ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟ ଯାତ୍ରା ରୂପେ ପୁରୀର ରଥଯାତ୍ରା ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପାଳିତ ଦ୍ୱାଦଶ ଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଧାନ । ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ଦେବତାମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଯେତେ ପ୍ରକାରର ରଥ ବ୍ୟବହାରରେ ଆସୁଛି, ତାହା ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ତିନି ରଥ ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ଅତୀବ ରହସ୍ୟମୟ । ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରୁ ରଥତ୍ରୟର ନିର୍ମାଣ ପଦ୍ଧତି ଶିଳ୍ପଶାସ୍ତ୍ରାନୁମୋଦିତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀନଅର ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ରଥ ଖଳାରେ ନୂତନ ଭାବେ ତୋନୋଟି ରଥର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ଏ ସମ୍ପର୍କିତ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ତଥା ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରଶାସନ, ବିଧି ବିଭାଗ, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ, ପୋଲିସ ପ୍ରଶାସନ ଓ ପୌର ପ୍ରଶାସନଦ୍ୱାରା ମିଳିତ ଭାବେ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ତିନି ଠାକୁରଙ୍କ ପାଇଁ ତିନୋଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରଥର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହି ଆସିଛି । ସାମ୍ୟ ଓ ମୈତ୍ରୀର ପ୍ରତୀକ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଭଉଣୀ ମାଁ ସୁଭଦ୍ରା ଯେଉଁ ରଥରେ ବିରାଜମାନ କରି ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ନବ ଦିନ ଯାତ୍ରା କରନ୍ତି, ସେ ରଥର ନାମ ଦେବଦଳନ। [୧]
| ଦେବଦଳନ | |
|---|---|
 ମାଁ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରଥ | |
| ପାଳନକାରୀ | ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାମ୍ବଲମ୍ବୀ |
| ପ୍ରକାର | ଧାର୍ମିକ |
| ଆରମ୍ଭ | ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା |
| ଶେଷ | ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦଶମୀ |
| ପୁନଃପୌନିକତା | ବାର୍ଷିକ |
ଦେବଦଳନ ରଥ-ସବିଶେଷ ବିବରଣୀ ସମ୍ପାଦନା
ଦେବଦଳନ ରଥ 'ଦର୍ପଦଳନ' ବା 'ପଦ୍ମଧ୍ୱଜ' ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ । ମାଁ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ସହ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ଏହି ରଥରେ ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି ।[୨]
| ରଥର ନାମ | 'ଦେବଦଳନ' ବା 'ଦର୍ପଦଳନ' |
| ମୋଟ ବ୍ୟବହାର କାଠ | ୭୧୧ |
| ମୋଟ ଚକ ସଂଖ୍ୟା | ୧୨ [୩] |
| ପ୍ରତି ଚକର ବ୍ୟାସ | ୬'୦୦" |
| ରଥର ଉଚ୍ଚତା | ୪୪'୦୬" |
| ରଥର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ | ୩୧'୬" x ୩୧'୬" |
| ରଥ ରକ୍ଷକ | ଜୟଦୁର୍ଗା |
| ଦ୍ୱାରପାଳ | ଗଙ୍ଗା ଓ ଯମୂନା |
| ସାରଥୀ | ଅର୍ଜୁନ |
| ରଥର ଅସ୍ତ୍ର | ପଦ୍ମ ଓ କଲ୍ହାର |
| ରଥର ଘୋଡ଼ା ସଂଖ୍ୟା | ୪ |
| ଘୋଡ଼ାମାନଙ୍କ ନାମ | ରୋଚିକା, ମୋଚିକା, ଜିତା, ଅପରାଜିତା |
| ଘୋଡ଼ାର ରଙ୍ଗ | ନାଲି |
| ରଥ ଦଉଡି | ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଚୂଡ଼ |
| ରଥର ଶକ୍ତି | ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ଓ ଚକ୍ରା |
| ରଥାବରଣ କପଡାର ରଙ୍ଗ | ନାଲି ଓ କଳା ରଙ୍ଗ |
| ଧ୍ୱଜପମୂର୍ତ୍ତି | ଜୟଦୁର୍ଗା |
| ପତାକା ନାମ | ନାଦମ୍ବିକା |
| ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବା/ଦେବୀ |
୧ .ବିମଳା ୨.ବନଦୁର୍ଗା ୩.ବାରାହି ୪.ଚାମୁଣ୍ଡା ୫.ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ୬.ହରଚଣ୍ଡୀ ୭.ଜୟଦୁର୍ଗା ୮.ସର୍ବମଙ୍ଗଳା ୯.ଉଗ୍ରତାରା |
| ୠଷି ସମୂହ | ଭୃଗୁ, ସୁପ୍ରଭା, ବଜ୍ର, ଶୃଙ୍ଗି, ଧୃବ ଓ ଉଲ୍ଲୁକ |
ରଥ ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ସମ୍ପାଦନା
ଶିଳ୍ପଶାସ୍ତ୍ରାନୁମୋଦିତ ଓ ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ ପୁରୀରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ନୂଆ କାଠରେ ରଥ ତିଆରି କରାଯାଏ । ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀନଅର ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ରଥଖଳାରେ ନୂତନ ଭାବେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚତା ଓ ମାପ ଅନୁସାରେ ଏହି ତିନୋଟି ରଥର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ରଥ ନିର୍ମାଣ ତଥା ରଥଯାତ୍ରାର ପ୍ରଥମ ଶୁଭାରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ସରସ୍ୱତୀ ପୂଜା ଶ୍ରୀପଞ୍ଚମୀ ତିଥିଠାରୁ । ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନ ତିନି ରଥ ଶୁଭାରମ୍ଭ କାର୍ଯ୍ୟର ଅନୁକୂଳ ହୋଇଥାଏ । ଦେବଦଳନ ରଥ ଭାରି ସୁନ୍ଦର ।
ଆଧାର ସମ୍ପାଦନା
- ↑ "ରଥ ଶ୍ରେଣୀ ସମୂହ". Tour Bbsr. Archived from the original on 17 July 2015. Retrieved 29 August 2015.
- ↑ "ଦେବଦଳନ ରଥ". Shreekhetra.com. Retrieved 27 August 2015.
- ↑ "ଦେବବଳନ ରଥ ଆକୃତି". Rathayatra.net. Archived from the original on 10 June 2016. Retrieved 29 August 2015.