କେନ୍ଦରା ଗୀତ

ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର

କେନ୍ଦରା ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକାର ଛୋଟିଆ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର, ଯାହାକୁ ଧରି ଲୋକଟିଏ ଗାଆଁ ଗାଆଁ ବୁଲି କେନ୍ଦରା ଗୀତ ଗାଇ ମାଗଣ କରିଥାଆନ୍ତି । କେନ୍ଦରା ଶୁଖିଲା ନଡ଼ିଆ ଷଢ଼େଇ, ଗୋଧି ଚମଡ଼ା, ବାଉଁଶ ତ‌ଥା ଘୋଡ଼ାକେଶଦ୍ୱାରା ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ ।

ଗାଆଁ ଗାଆଁରେ କେନ୍ଦରା ବଜାଇ ବୁଲି ମାଗଣ କରୁଥିବା ଜଣେ କେନ୍ଦରାବାଲା

କେନ୍ଦରା ତିଆରି ପ୍ରଣାଳୀ ସମ୍ପାଦନା

ମୁଖ୍ୟତଃ କେନ୍ଦରା ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଶୁଖିଲା ନଡ଼ିଆ ଷଢ଼େଇର ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ଯାହାର ଖୋଲା ଅଂଶକୁ ଗୋଧି ଚମଡ଼ାଦ୍ୱାରା ଘେରାଯାଇ ବନ୍ଦ କରାଯାଏ । ଏହି ଷଢ଼େଇରେ ଗୋଟିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର କଣାଟିଏ କରି ବାଉଁଶଟିଏ ଯୋଡ଼ାଯାଏ ଏବଂ ଘୋଡ଼ାକେଶକୁ ସୂତା ଭାବରେ ବ୍ୟବ‌ହାର କାରଯାଇଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଏକ ଘୋଢ଼କେଶକୁ ଶକ୍ତ କରି ବାଉଁଶକାଠି କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବସ୍ତୁରେ ଧନୁ ଆକରରେ ବନ୍ଧାଯାଏ ଏବଂ ସେହି ଧନୁ ଆକରରେ ବନ୍ଧାଯାଇଥିବା ଘୋଡ଼ାକେଶକୁ କେନ୍ଦରରେ ଲାଗିଥିବା ଘୋଡ଼ାକେଶ ଉପରେ ଘସିଲେ ସେଥିରୁ ଏକ କରୁଣ ସ୍ୱର ବାହାରିଥାଏ ।[୧]

ବ୍ୟବ‌ହାର ସମ୍ପାଦନା

ଯୋଗୀମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହାର ବ୍ୟବ‌ହାର କରିଥାନ୍ତି । କେନ୍ଦରାଟିଏ ହାତରେ ଧରି ବଜାଇ ବଜାଇ ଯୋଗୀପିଲାମାନେ ଗାଁ ଦାଣ୍ଡକୁ ଆସୁଥିଲେ ଏବଂ ଘର ଘର ବୁଲି କେନ୍ଦରା ବଜାଇ ମାଗଣ କରୁଥିଲେ । କେନ୍ଦରାର କରୁଣ୍ୟ ସ୍ୱର ସାଙ୍ଗକୁ ସେମାନଙ୍କ କଣ୍ଠରୁ ଝରି ପଡ଼ୁଥିଲା ଟୀକା ଗୋବିନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ସଂଗୀତ କିଛି ଧାଡ଼ି ।

 
କେନ୍ଦରା

"ଭଜୁକିନା ରାମ ନାମରେ କୁମର....
ଭଜୁକିନା ରାମ ନାମ....
ଭଜି ନ ପାରିଲେ କୂଳ ଚନ୍ଦ୍ରମାରେ
ବାନ୍ଧି ନେବ କାଳଯମରେ କୁମର
ବାନ୍ଧିନେବ କାଳଯମ ।
ବାଛିନେବ କଞ୍ଚା ରଖିବ ପାଚିଲାରେ କୁମର...
ବାନ୍ଧି ନେବ କାଳଯମ ।"

ଏହି ଗୀତ ପଛରେ ରହିଛି ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଯାହାକି ଜଣେ ମାଆର ଆକୁଳ ନିବେଦନ । ଯୁବରାଜ ଗୋବିନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ରକୁ ରାଣୀ ମାଆଙ୍କର ପ୍ରବୋଧନା । ଯୁବରାଜଙ୍କ କମ ଆୟୁଷ ବିଷୟରେ ଜାଣିବା ପରେ ବିଚଳିତ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲେ ରାଣୀ ମାଆ । ଆୟୁବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ତାଙ୍କୁ ସେ ଯୋଗୀ ରୂପରେ ସଜାଇଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ହାଡ଼ିପାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ପଠାଇଥିଲେ । ଏହି ଗୀତ ଗାଇ ଗାଇ ସେ ଯୁବରାଜଙ୍କୁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେବା ସ‌ହ ଭିକ୍ଷା ମାଗିବାକୁ ଯିବାବେଳେ ଏହାକୁ ଗାଇବାକୁ ସେ ଶିଖାଇଥିଲେ ।

ଓଡ଼ିଶାରେ କେନ୍ଦରାର ବ୍ୟବ‌ହାର ସମ୍ପାଦନା

କେନ୍ଦରା ବାଦକ ଯୋଗୀଙ୍କଦ୍ୱାରା କେନ୍ଦରା ଗୀତ ପରିବେଶଣ ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ଏହି ଭାବନାର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର କରୁଥିଲେ ନାଥ ସଂପ୍ରଦାୟର ଯୋଗୀମାନେ । ଗୀତ ଗାଇ ଗାଇ ଲୋକଙ୍କୁ ଚେତାଇ ଦେଉଥିଲେ ଶେଷ ସମୟ ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ କିଛି ଧର୍ମ କାମ କର । ଭଗବାନଙ୍କର ନାମ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ କର । ନ ହେଲେ ଅବେଳରେ ବାନ୍ଧିନେବ କାଳଯମ । ସେମାନେ ଗାଁର ପାଦ ଦେଶରେ ପାଦ ଦେଉ ଦେଉ କେନ୍ଦରାର ସ୍ୱର ତ‌ଥା ସେମାଙ୍କର ମୁଖରୁ ନିସୃତ ବାଣୀ ଶୁଣି ଗାଆଁ ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଆଗମନ ବିଷୟରେ ଜାଣିପାରୁଥିଲେ । ସେହି ଯୋଗୀମାନେ ପ୍ରାୟତଃ ଏକୁଟିଆ ଆସନ୍ତି କିମ୍ବା ସଂଘବଦ୍ଧ ହୋଇ ଗୀତ ଗାଇ ଗାଇ ଆସୁଥିଲେ । ଛୋଟ ଛୋଟ ଗାଆଁରେ ମଣ୍ଡପ ଉପରେ ବସୁଥିବା ବେଳେ ବଡ଼ ବଡ଼ ଗାଆଁମାନଙ୍କରେ ଘରକୁ ଘର ବୁଲି ଭିକ୍ଷାବୃତ୍ତି କରୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କୁ ଯିଏ ଯାହା ଦେଲେ ସେମାନେ ତାକୁ ଖୁସିରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ଅଧିକ କିଛି ଦାବି କରନ୍ତି ନାହିଁ । ସାଧରଣତଃ ଉପକୂଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏମାନେ ଦେଖାଯାଉଥିଲେ ।

ଏମାନେ ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗରୁ ଶରଣାର୍ଥୀ ଭାବେ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଆସି ଜଗତସିଂହପୁର, ଯାଜପୁର, ଢେଙ୍କାନାଳ, କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଆଦି ଅଞ୍ଚଳରେ ବସତି ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ଗାଁରୁ ଗାଁକୁ ବୁଲି ବୁଲି କେନ୍ଦରା ବଜାଇ ଗୀତ ଗାଇ ସେମାନେ ଚାଉଳ ଓ ଅର୍ଥ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିଲେ । ପୌରାଣିକ କଥାବସ୍ତୁ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଖୁଲଣା ସୁନ୍ଦରୀ, ଟୀକା ଗୋବିନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ସଂଗୀତ ଗାଇ ଭିକ୍ଷା ମାଗୁଥିଲେ । କେନ୍ଦ୍ରପଡ଼ାର ଡେରାବିଶ, ମହାକାଳପଡ଼ା, ପଟ୍ଟାମୁଣ୍ଡାଇ, ରାଜନ‌ଗର ଆଦି ବ୍ଲକର ୫୦ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଗ୍ରାମରେ ପ୍ରାୟ ଅଧିକାଂଶ ପରିବାର ଏହି ବୃତ୍ତିକୁ ଆପଣାଇଥିଲେ । ହେଲେ ଧିରେ ଧିରେ ଏଥିପ୍ରତି ଲୋକଙ୍କର ଆଦର କମିଗଲା । ନୂତନ ପିଢ଼ୀ ଏହାକୁ ଶିଖିବାକୁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କଲେ ନାହିଁ । ଏହିରୁ କମ ଆୟ ହେଉଥିବାରୁ ସେମାନେ କାମ ଛାଡ଼ିଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ବୃତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଏବେ ଏହା ଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ଅବସ୍ଥାରେ । ଯାହା କେବଳ କେତେଜଣ ହାତଗଣତି ଲୋକ ଏହ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଚାଳୁଥିବା ବେଳେ ପରମ୍ପରା ବଞ୍ଚାଇ ରଖିଛନ୍ତି ।

ଏବେ ଏହି ଯୋଗୀମାନେ ପ୍ରାୟତଃ ମହାଶିବରାତ୍ରି ପୂର୍ବରୁ ଆସି ଭିକ୍ଷା କରି ନେଉଛନ୍ତି ଏବଂ ମହାଶିବରାତ୍ରିରେ କପିଳାସ ପିଠରେ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନାରେ ଏହି ଭିକ୍ଷାରାଶି ନିୟୋଜନ କରୁଛନ୍ତି ।

ଆଧାର ସମ୍ପାଦନା

  1. "ସ୍ୱର ଆଉ ଶୁଭୁନାହିଁ". ପ୍ରମେୟ (in ଓଡ଼ିଆ). ଭୁବନେଶ୍ୱର. p. ୪. Archived from the original on 22 May 2016. Retrieved 18 July 2016. {{cite news}}: More than one of |pages= and |page= specified (help)CS1 maint: unrecognized language (link)